جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

ورود مدرنیته به جهان اسلام، تبعات و عوارض خاصی داشت که یکی از آنها ظهور افرادی به عنوان روشن‌فکر بوده است. آشنایی دنیای اسلام با غرب، همواره به صورت غیرعادلانه بوده و مولفه‌های مدرنیته به صورت ناقص و گزینشی وارد شده است. روشن‌فکران مسلمان، نیز آن‌گونه که روشن‌فکران غربی در جامعة خود ایفای نقش کرده‌اند، نتوانستند جایگاه خود را به دست آورند. در واقع، روشن‌فکر عرب دچار بحران فرهنگی‌ای شده که روشن‌فکر غربی آن را ساخته است؛ به همین دلیل روشن‌فکر عرب خارج از زمانة فرهنگ عربی زندگی می‌کند. او گاهی از دیدگاه مدرنیته پشتیبانی کرده و تزها، دیدگاه‌ها و راه‌حل‌های خود را بنا می‌کند، گاهی به انقلاب مارکسیستی روی می‌آورد و هنگامی که این دو دیدگاه با انتقاد جدی روشن‌فکر پست‌مدرن مواجه می‌شود، طرح جدیدی می‌افکند و خواستار تحقیق نتایج فکری و اجتماعی متباین با دو تجربة عربی و غربی و متفاوت از دوران فرهنگی آن دو می‌شود. نویسندگان کتاب حاضر با دغدعة تحول و شکوفایی جهان عرب، به نقد معرفت‌شناختی کار روشن‌فکری در این جوامع پرداخته‌اند. نسبت کار روشن‌فکرانه با مفاهیم مهم و محوری در هر فعالیت فکری، هم‌چون اصالت، دوری از تحجر و تعصب، پاسخ‌گویی به سئوالات زمانه و... از جمله مقولاتی است که در این کتاب به آن پرداخته شده است./// نویسندگان کتاب حاضر از جمله متفکرانی هستند که با دغدغه تحول و شکوفایی جهان عرب، به نقد معرفت‌شناختی کار روشنفکری در این جوامع پرداخته‌اند. نسبت کار روشنفکرانه با مفاهیم مهم و محوری در هر فعالیت فکری ـ چون اصالت، دوری از تحجر و تعصب، پاسخگویی به سوالات زمانه، برقراری نسبت مناسب با قدرت، فهم فرهنگ، و امثال آن- از جمله مقولاتی است که در این کتاب به آن پرداخته شده است. علاوه براینها، کتاب از ویژگی ممتاز دیگری برخوردار است که به ساختار آن بازمی‌گردد. نویسندگان کتاب حاضر با مطالعه مقاله یکدیگر، فضایی را برای نقد و مجادله احسن در فضای فکری فراهم آورده‌اند که می‌تواند تمرین خوبی از گفتگوی نقادانه و در عین حال منصفانه در فضای علمی را به ما عرضه کند. بررسی چگونگی برقراری این مناظره مکتوب می‌تواند درس‌های فراوانی را به خصوص برای نسل جوان دانشگاهی ما به همراه داشته باشد.

طی سال‌های 1357ـ1341،گفتمان‌های سیاسی متفاوتی نقش آفرین صحنه‌ی تحولات ایران بودند. با توجه به خصوصیت شکل دهی گفتمان‌ها به فهم و تصور از واقعیت و تأثیر آن در حوزه‌ی گفتار و رفتار، موضوع بررسی می‌شود. پرسش اصلی مقاله این است: گفتمان‌های فعال در عصر قبل از پیروزی انقلاب اسلامی ایران (1357ـ1341) کدامند و گزاره‌‌های مقوّم آنها چه بوده است؟ معرفی شش گفتمان سیاسی به همراه مفاهیم، گزاره‌ها وتشکل ها هر کدام محتوای این مقاله را تشکیل می‌دهدکه با شیوه‌ی تحلیل گفتمان (Discourse) ارائه می‌شود.

پژوهش حاضر به دنبال هویت شناسی گفتمان مسلط روشنفکری ایران در آستانه انقلاب اسلامی و بازخوانی آن در قالب دانش واژه های شناخته شده تر است. بر اساس فرضیه مقاله، گفتمان مذکور در چهارچوب ملی گرایی فرهنگی قابل تحلیل است. یافته های پژوهش که موید تایید این فرضیه است نشان می دهد که گفتمان مذکور مولفه های مشترک و مهمی با ملی گرایی فرهنگی دارد. در این میان، مهم ترین مولفه های مشترک عبارتند از: تاثیرپذیری از اندیشه های رمانتیک و ضد روشنگری غربی، باور به اندام وارگی اجتماعی، تکاپو برای عبور از بحران هویت و تعریف رسالت اجتماعی برای روشنفکران، مقابله با مدرنیته غربی و نفی تقلید فرهنگی، تغییر تمرکز از دولت و انجام اصلاحات حقوقی به مردم و انجام اصلاحات اجتماعی، تلقی فرهنگ عامه به مثابه منبع اصلی هویت، پیگیری پروژه ای برای تغییر اجتماعی و پیشرفت.

با ورود مدرنیته به ایران، سکولاریسم نیز با عنوان روشنفکری وارد ایران شد و از همان بدو ورود تاکنون با مشکلات مهم مفهومی و معرفتی و سرمشق های فکری مواجه شده است. این موضوع از آن جهت اهمیت بیشتری پیدا کرد که از یک سو سکولاریسم با آموزه های سیاسی اجتماعی اسلامی تقابل پیدا کرد و از سوی دیگر به تدریج با مشکلات کارآمدی در جهان مواجه شد. با توجه به عصر جهانی شدن و عصر اطلاعات باید خاطرنشان کرد که سکولاریسم با تحول ساختاری، مفهومی و شکلی مواجه شده است. این تغییر و تحولات در سطح کلان معرفتی، شاخصه ها و کارکردی باعث شد که سکولاریسم در گفتمان روشنفکری ایرانی در عصر اطلاعات با ویژگی های خاصی همچون تداخل واژگانی با سایر مفاهیم همچون عرفی شدن و سکولاریزاسیون همراه شود. همچنین روشنفکران در گفتمان خود به الگوهای متفاوت سکولاریسم اعم از چندوجهی، حداکثری و حداقلی، پست سکولاریسم و عینی و ذهنی پرداخته اند و به عبارت دیگر به رابطه های تضادگرا، الگوی تعاملی، همگرا و سکولاریسم اسلامی بین اسلام و سکولاریسم پرداخته شده است.