جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

«کتاب و عتاب» نوشتاری تحقیقی از استاد قیس عطار است که در پاسخ به کتاب «السنة النبویة في کتابات أعداء الإسلام» نوشته شده است. کتاب یاد شده، در اصل، پایان‌نامه‌ای بوده که سال ۱۹۹۹ در دانشگاه الأزهر دفاع شده و در آن مطالبی نادرست در مورد تاریخ حدیث شیعه بیان شده بود. به همین دلیل، قیس عطار برای عنوان فرعی کتاب و عتاب، عبارت «هشدارنامه‌ای در تحریف تاریخ حدیث؛ نامه‌ای سرگشاده به دانشکده اصول دین دانشگاه الأزهر؛ از بغداد به قاهره» را برگزیده است. این کتاب ۳۶۰ صفحه‌ای در سه فصل ارائه شده است: فصل اول به اشکالهای عمومی و فصل دوم به اشکالهای اختصاصی پاسخ می‌دهد. فصل اول چهار بخش دارد: بخش اول: تناقض‌های ناشی از نقل‌های پراکنده و بی هدف. (بحث در مورد خوارج، غدیر و صحابه) بخش دوم: تفاوت میان حجیت سنت با «آنچه سنت است» بخش سوم: ناآگاهی نویسنده از مبانی و دیدگاه‌های امامیه (مانند: اسانید کتب اربعه، حجیت اجماع از نظر امامیه، و برخورد عالمان امامیه با کتب اربعه) بخش چهارم: ناآگاهی نویسنده نسبت به دیدگاه امامیه در بارۀ اصحاب در فصل دوم، نیز عناوینی آمده است، مانند: مدعای یکسانی روش صحابه و تابعین آیا تکذیب به معنای تخطئه است؟ آیا تدوین حدیث با نگارش آن تفاوت دارد؟ فصل سوم به نکات مهمی به عنوان خاتمه کتاب اشاره می کند.

کتاب تاریخ الحدیث النبوی و مُؤَثًراتُ الهَوی و المَورَوثُ الجاهِلی عَلیه توسط علی شهرستانی به رشته تحریر در آمده است. کلامِ خداوند متعال و رسول گرامی اش دو اصل اساسی در شریعت اسلامی است و احکام اسلامی را از آن اخذ می کنند. اما کسانی هستند که به کتاب الله و سیره نبوی, سیره شیخین و صحابه عامه را هم اضافه می کنند و حتی این دو را اصل ثابت می دانند. نویسنده محترم در این کتاب درصدد بیان تاریخ احادیث نبوی و تأثیرات آن در تاریخ اسلام را بیان می کند. این کتاب شاملِ مقدمة مؤلف, تمهید و مباحثی نظیرِ دوران ریشه حدیث نبوی, عرب و حدیث پیامبر (ص) قبل بعثت و بعد بعثت, ادله نهی کنندگان از تدوین حدیث, ادله تجویزکنندگان حدیث, تعلیق و استنتاج, حدیث رسول الله در دوره خلافت راشده, حدیث رسول الله در زمان ابوبکر, اهتمام به حفظ و نسب, نظر در خلافت و امامت, معیار در تولی است نه اهلیت و تقوی, قریش اجتماع نبوت و خلافت را در بنی هاشم بد می دانست, الضرورات تبیح المحظورات, اختلال در قوانین ارث, مشروعیت رأی در حسبنا کتاب الله و خاتمه می باشد. نویسنده می گوید: هدف از این بحث این است که بر مؤثرات عصرِ آغازین اسلام متمرکز شویم و مبانی و اصول فکری که منعکس شده بر حدیث نبوی و تاریخ اسلامی را بشناسیم. لذا نصوص حدیثی و اصول فقهیه و عقاید اسلامی به امتداد زمان ظاهر می شود. اما امروزه در کنار احادیث نبوی احادیثی بیان می شود که به صحابه نسبت می دهند و حتی در بعضی مواقع این احادیث صحابه را جزء اصول و مقدم بر احادیث نبوی می نامند و می دانند.

تدوين السنة الشريفة اثر سيد محمدرضا حسينى جلالى، پژوهشى است كه جواز و اباحه تدوين و كتابت روايات پيامبر(ص) و بررسى ادله مثبتين و منكرين آن از ابتدا تا انتهاى قرن اول هجرى را مورد بررسى قرار داده است. اين كتاب به زبان عربى به همراه مقدمه نويسنده به تاريخ 1412ق منتشر شده است. كتاب با مقدمه نويسنده آغاز و مطالب در دو بخش (قسم) تنظيم شده است. بخش اول مشتمل بر چهار فصل و يك خاتمه و بخش دوم مشتمل بر شش فصل، دو الحاقيه و يك خاتمه است. نويسنده در دو بخش كتاب، ابتدا به بيان ادله جواز و اباحه تدوين روايات پرداخته و سپس، دلايل مانعين را ذكر كرده و مورد بررسى و مناقشه قرار داده است. در مقدمه، به منظور بيان جايگاه روايات در اسلام، حديث، تالى قرآن و مصدر احكام اسلامى‌دانسته شده است. به اعتقاد نويسنده، مهمترين مباحث مطرح شده در مسأله تاريخ حديث، تاريخ تدوين آن يا به عبارت ديگر، مشخص كردن محدوده شروع تدوين حديث و اسباب و انگيزه‌هايى كه منجر به منع از تدوين آن در بعضى از فترات تاريخ در صدر اسلام گرديد، مى‌باشد. در مقدمه همچنين به اختلافات موجود پيرامون تحديد دقيق تاريخ تدوين حديث و مباحث كلى مطرح شده در كتاب، اشاره شده است. در بخش اول كتاب، به مسأله جواز تدوين روايات و اباحه آن از زمان پيامبر(ص) به بعد، پرداخته شده است. به اعتقاد نويسنده، مورد اتفاق علماست كه تدوين حديث در عصر پيامبر(ص) واقع شده و بسيارى از رواياتى كه در زمان آن‌حضرت كتابت شده، به اذن و تحت اشراف آن‌حضرت بوده است. وى در اين زمينه، ابتدا به بررسى اقوال علمايى همچون دكتر شيخ عبدالحليم محمود (از اساتيد سابق دانشگاه الازهر)، دكتر عتر و دكتر رفعت پرداخته و سپس، بنا بر اصل اباحه هر چيزى تا زمان اثبات خلاف آن، مسأله تدوين حديث در عصر نبوت را جايز دانسته است. نويسنده براى استدلال بر جواز تدوين حديث و اباحه آن، به چهار دليل تمسك كرده و هر يك از فصول اين بخش را، به يك دليل، اختصاص داده است. اين دلايل به ترتيب عبارتند از: الف) عرف عقلا و تقرير شرع بر آن: نويسنده پس از بيان و بررسى اقوال علما پيرامون عرفى بودن تدوين و كتابت علوم، به اين نكته اشاره دارد كه عقلاى بشر، بر اهميت و فضيلت كتابت و نوشتن مباحث و مطالب مهم و ارزشمند، اتفاق نظر داشته و آن را بهترين وسيله براى ضبط و انتقال افكار پيشينيان به آيندگان مى‌دانند. وى به منظور نشان دادن تأييد اين سيره و عرف توسط شرع مقدس، به بررسى آيات و روايتى پرداخته كه به كتابت و فضيلت آن، اشاره نموده‌اند. ب) سنت شريف نبوى: سنت به سه قسم تقرير، فعل و قول معصوم(ع) تقسيم مى‌شود و نويسنده بحث تدوين حديث را در هر سه قسم، بررسى كرده است: سنت تقريريه: در زمان پيامبر(ص) نويسندگانى همچون سعد بن ربيع خزرجى و بشير بن سعد بن ثعلبه وجود داشته و آن حضرت نيز از كتابت در مواردى همچون دعوت پادشاهان و ملوك آن عصر به اسلام، استفاده مى‌نمود. سنت فعليه: نويسنده برخى از امور را دال بر سنت فعلى پيامبر(ص) بر كتابت و تدوين روايات دانسته است كه عبارتند از: ادخال كتابت در امور سياسى نظامى از جمله آنكه يكى از شروط آزادى اسرا، تعلم كتابت و قرائت توسط آنان به مسلمانان بود؛ امر آن حضرت بر يادگيرى و تعليم خط و كتابت به بعضى از اصحاب از جمله عبدالله بن سعيد بن عاص؛ امر آن حضرت بر صحابه مبنى بر كتابت احاديث، اخبار مسلمانان و حوادث عصر نبوت مخصوصاً احكام شرعى و فرامين صادره؛ املاى پيامبر(ص) بر بعضى از صحابه و نوشتن احاديث و اقوال آن حضرت. سنت قوليه: نويسنده روايات وارده از پيامبر(ص) پيرامون كتابت و تدوين را به چهار قسمت زير تقسيم كرده و براى هر يك، نمونه‌هايى را ذكر كرده است: رواياتى كه در آن‌ها به كتابت و تقييد، تصريح شده است؛ احاديثى كه در آن‌ها، به كتابت و تقييد، اذن داده شده است؛ رواياتى كه متضمن لفظ كتابت و تصريفات آن بدون صيغه امر مى‌باشد؛ احاديثى كه متضمن ذكر ادوات كتابت مانند «الكتاب»، «الورق»، «القلم»، «الحبر»، «المداد» و «الخط» مى‌باشد. ج) اجماع اهل‌بيت(ع): نويسنده در اين فصل، ابتدا درباره ثبوت اجماع اهل‌بيت(ع) و حجيت آن بحث كرده است. وى حديث ثقلين را يكى از دلايل ثبوت حجيت اين اجماع دانسته و به نكاتى پيرامون اين روايت متواتر، اشاره كرده است از جمله آنكه: خطاب در اين حديث، متوجه تمامى امت مى‌باشد. حكم مذكور در روايت، مبنى بر رجوع به قرآن و عترت، واجب بوده و تخلف از آن، جايز نيست. اين حديث دلالت بر استمرار وجود اهل‌بيت(ع) تا روز قيامت در كنار و همراه با قرآن دارد. حديث، دلالت بر عصمت ثقلين و اعلميت آن بر جميع امت دارد. د) سيره صحابه، تابعين و ساير علماى مسلمين: نويسنده معتقد است تدوين علم و كتابت آن، جزء سيره مسلمين بوده و اگر بتوان ثابت نمود كه اين سيره، متصل به عهد نبوت مى‌باشد، مى‌توان حجيت جواز تدوين را به اين وسيله نيز اثبات نمود. در اين رابطه وى به بررسى چهار دوره زمانى زير پرداخته است: قرن دوم هجرى و پس از آن؛ عهد تابعين قبل از آغاز قرن دوم هجرى؛ دوران صحابه بعد از وفات پيامبر(ص) و عهد نبوت و حظور پيامبر(ص). خلاصه‌اى از مباحث و نتيجه‌گيرى مطالب عنوان شده، در انتهاى قسمت اول، تحت عنوان «خاتمه قسم اول» آمده است. در قسم دوم، در شش فصل، به بررسى ادله و توجيهات مانعين تدوين روايات پرداخته شده است. نويسنده معتقد است، تا قبل از به خلافت رسيدن ابوبكر، هيچ ذكر و اثرى از منع تدوين روايات وجود نداشته و اين مسئله، از آن زمان به بعد، باب گرديده است. هر يك از ادله مانعين، در يك فصل، بررسى شده است. مهمترين دليلى كه مانعين جواز تدوين روايت ذكر كرده‌اند، منع شرعى از كتابت حديث بوده و بدين‌منظور، روايات مرفوعه‌اى از پيامبر(ص) بر همين مضمون ذكر گرديده كه نويسنده به بررسى و مناقشه در سند و دلالت آن‌ها پرداخته است. ساير ادله مذكور، به ترتيب عبارتند از: ترس از اختلاط حديث با قرآن؛ ادعاى ترس از ترك قرآن و اشتغال به غير آن؛ بى‌نياز بودن از تدوين حديث با تكيه بر حافظه؛ عدم آشنايى محدثين به علم كتابت و موارد ديگر. موارد منع روايت حديث و توجيهات عامه براى اقدام خليفه دوم بر اين منع، به همراه آثارى كه پيرامون منع تدوين روايت نوشته شده، در انتهاى كتاب، به صورت ملحقات، آورده شده است. در پايان كتاب، خلاصه و نتيجه مطالب مطرح شده در قسمت دوم كتاب، آمده است.

معرفى اجمالى: کتاب «أضواء على السنة المحمدية أو دفاع عن الحديث»، تأليف محمود ابوريه، پژوهشى است پيرامون حجيت يا عدم حجيت احاديث اهل سنت كه به زبان عربى و مقدمه آن در 1377ق، نوشته شده است. ساختار: کتاب با مقدمه نويسنده آغاز و مطالب در پنج قسمت و يك خاتمه، تنظيم شده است. نويسنده ابتدا به تعريف سنت و سپس بررسى علل جعل روايات پرداخته و در پايان، برخى از صحابه و كتب حديثى معروف اهل سنت را مورد بررسى قرار داده است. وى يكى از كسانى است كه ديدگاه‌هايش درباره سنت، در جهان اسلام مناقشات زيادى به‌پا كرده است. او در اين اثر، به طرح مباحثى پرداخته كه بر حديث‌پژوهان اهل سنت، گران آمده و او را به سنت‌ستيزى متهم كردند. در برابر، ديدگاه‌هاى او درباره چگونگى نگارش روايات اهل سنت، نقد روايات موجود در جوامع حديثى آنان، حملات شديد او به برخى از راويان احاديث نبوى همچون ابوهريره و... در جهان تشيع، به‌ويژه در ايران، به‌شدت مورد استقبال قرار گرفت؛ زيرا آنچه را عالمان شيعه، ساليان سال درباره جوامع اهل سنت مى‌گفتند و شنيده نمى‌شد، اينك از زبان يك عالم سنى بيان مى‌شد. وى در اين اثر، آرايى نو ارائه كرده است كه بازتاب‌هاى بسيارى داشته و مورد انتقادهاى علمى و هجمه‌هاى اعتقادى قرار گرفته است. اين کتاب سبب شد كه وى را به پيروى از خاورشناسان، خروج از دين، ادعاهاى غير عالمانه، كذب عمد و انحراف از سنت متهم سازند. گزارش محتوا: در مقدمه، ابتدا ديدگاه دكتر طه حسين در مورد کتاب و تعريفات وى از آن ذكر شده و پس از تشكر و جواب نويسنده به آن، نويسنده خود به تعريف کتاب و بيان اسباب تأليف و موضوعات بحث شده در آن، پرداخته است. در بخش اول، ابتدا به تعريف سنت و بيان جايگاه آن در دين، پرداخته شده و در ادامه، مسئله نهى از کتابت حديث، مورد بررسى قرار گرفته است. رابطه صحابه و روايت حديث، كذب بر پيامبر(ص) در زمان حيات و پس از رحلت ايشان و حكم آن، درجات صحابه، تفاوت صحابه در صدق روايت و نقل به معنى در روايات، از جمله مباحث اين بخش مى‌باشد. در بخش دوم، اسباب جعل و وضع حديث، مورد بحث قرار گرفته است. نويسنده ضمن بيان ضرر قصص و قصه‌گويان، معاويه را اولين كسى دانسته كه به اين مسئله دامن زده و زمينه‌هاى جعل حديث را گسترش داد. در ادامه، انگيزه‌هاى سياسى وضع حديث بررسى شده است. از جمله مباحث اين بخش عبارتند از: ادراج در حديث، ضوابط وضع حديث، ورود اسرائيليات در روايات. از آنجايى كه ابوهريره باآنكه مدت اندكى محضر پيامبر(ص) را درك نموده و بااين‌حال، از جمله صحابه‌اى است كه بيشترين حديث را از ايشان روايت كرده‌اند، بخش سوم، به بررسى روايات وى اختصاص يافته است. در بخش چهارم، به مسئله تدوين حديث و چگونگى آغاز و سير تطور آن، پرداخته شده است. كيفيت کتابت قرآن در عهد پيامبر(ص)، جمع قرآن در زمان ابوبكر و عثمان، تدوين حديث در عصر عباسيان و اثرات تأخير در تدوين حديث، حديث متواتر، خبر واحد و انواع آن، از جمله مهم‌ترين مباحث اين بخش مى‌باشد. در آخرين بخش، به بحث پيرامون مشهورترين كتب حديثى اهل سنت پرداخته شده است. اين كتب عبارتند از: «موطأ مالك»، «صحيح بخارى»، «صحيح مسلم»، «مسند احمد»، «صحيح ترمذى»، «سنن ابى‌داود» و «سنن نسائى». در خاتمه، به مسائلى همچون ثقه بودن يا نبودن تمامى كسانى كه متقدمين، آن‌ها را ثقه مى‌دانستند، نقد علماى فقه الحديث، مستفيض نبودن اكثر خبرهاى واحد در عصر اول، فقه در زمان پيامبر(ص) و.... «ديدگاه ابوريه پيرامون سنت در اين کتاب، يك‌سان نيست؛ لذا شايسته است براى داورى درباره درستى يا نادرستى آن‌ها، اين ديدگاه‌ها دسته‌بندى شود. آنچه او درباره سنت و احاديث موجود بيان كرده است را مى‌توان به دو دسته تقسيم كرد. او در بيشتر موارد، به نقد روايات موجود پرداخته و به‌گونه‌اى سخن گفته كه نشان از آن دارد كه اصل حجيت سنت را پذيرفته، يا دست كم سخنان او در اين موارد نشان از انكار حجيت سنت ندارد. در مواردى نيز هرچند به‌طور صريح، از انكار حجيت سنت سخن نمى‌گويد، براى ردّ روايات موجود، به‌گونه‌اى استدلال مى‌كند كه لازمه آن، بى‌اعتبارى بخش بزرگى از سنت است. اين موارد را تحت عنوان «دسته اول»، مورد بررسى قرار مى‌دهيم. در جاهايى نيز پا را فراتر گذاشته و درباره احاديث و روايات موجود در جوامع حديثى، آن‌چنان تحليل مى‌كند كه نتيجه‌اى جز انكار حجيت سنت به‌طور مطلق در پى ندارد. اين موارد را تحت عنوان «دسته دوم» بررسى كرده‌ايم. «دسته اول»: نويسنده با ارئه شواهد زير، نشان مى‌دهد كه ميراث حديثى موجود، غير قابل اعتناست و نمى‌تواند بيانگر واقعيت صادق سنت پيامبر(ص) باشد: الف)- تأخير نگارش روايات: او معتقد است از آنجا كه پيامبر(ص) از نگارش حديث نهى كرده بود، احاديث در دوران زندگى آن حضرت و نيز در دوره صحابه و آغازين سال‌هاى دوره تابعين به نگارش درنيامد، در نتيجه راه براى كسانى كه در صدد ترويج ديدگاه‌هاى باطل خود بودند، باز شد تا هرآنچه مى‌خواهند، روايت كنند و بدين‌سان احاديث سره با ناسره آميخته شد و با گذشت زمان، بازشناسى آن‌ها از يكديگر غير ممكن شد. ب)- عدم اعتماد به برخى صحابه و راويان: او بر اين باور است از آنجا كه برخى صحابه همچون ابوهريره دست به جعل و وضع حديث مى‌زدند، اعتبارى به روايات آنان نيست. او همچنين صحابه را متهم به نافهمى كرده و ادعا كرده كه آنان احاديثى را كه از احبار يهود مى‌گرفتند، به پيامبر(ص) نسبت مى‌دادند و بر اين رأى است كه جعل و وضع از سوى امويان و عباسيان و نيز ورود اسرائيليات و مسيحيات، كه بر اثر غفلت و بى‌مبالاتى عالمان، به حوزه دين راه يافته بودند، روايت‌ها را آسيب‌پذير ساخته است. ج)- باور نداشتن به عدالت همه صحابه: وى معتقد است كه روايات صحابه نيز بايد مورد نقّادى و سنجش قرار گيرد و نمى‌توان از عدالت و وثاقت همه آنان دفاع كرد. د)- عدم نقد محتوايى احاديث از سوى محدّثان: ابوريه، ضمن تأكيد بر ضرورت نقد محتوايى احاديث براى بازشناسى سره از ناسره، فقيهان را به دليل جمود بر مذهب و امام خودشان و عدم توجه جدى به نقد محتوايى، مورد حمله قرار داده است. ه)- عدم امكان بازشناسى احاديث سره از ناسره: ابوريه مى‌گويد: بعد از اينكه عالمان شروع به تدوين حديث كردند، بحث‌هاى رجالى را شروع نمودند تا درستى و نادرستى روايات را بسنجند، اما بااينكه نهايت تلاش و كوشش را در اين راه كردند، به هدف خود كه رسيدن به آرامش و اطمينان قلبى بود، نرسيدند. لذا او اين تلاش‌ها را در تشخيص سنت صحيح از غير صحيح، غير مفيد مى‌داند؛ زيرا آگاهى از درون آدميان، كارى سخت است. بر اين پايه، او کتاب‌هاى صحيح بخارى و صحيح مسلم را خالى از روايت‌هاى ضعيف نمى‌داند و اين دو کتاب را قابل انتقاد و ترجيح صحيحين را بر ساير كتب حديثى، ترجيح بلا مرجّح مى‌داند. و)- پيامدهاى ناگوار تمسك به احاديث: نويسنده بر اين باور است كه پيامبر(ص) از نگارش حديث جلوگيرى كردند؛ بنابراين، احاديث در زمان آن حضرت نگارش نشد و آنچه در آغاز قرن دوم به نگارش درآمد، آن‌قدر گونه‌گون است كه نتيجه‌اى جز ايجاد اختلاف در ميان امّت ندارد. ز)- عدم پذيرش رواياتى كه نقل به معنى شده است: شرط پذيرش حديث آن است كه با لفظ پيامبر(ص) روايت شده باشد، لذا نويسنده علما را به دليل عدم توجه به اين امر، ملامت كرده است. ح)- عدم اعتماد به روايات به جهت كثرت وضع و جعل: ابوريه بر اين باور است كه روايات درست در برابر روايات وضعى، بسيار ناچيز است. ط)- ردّ روايات به جهت اختلاف: او گاهى به اندك بهانه‌اى مانند اختلاف روايات، همگان را به ناديده گرفتن رواياتى فرامى‌خواند كه به‌طور گسترده‌اى در جوامع حديثى فريقين آمده است. ى)- عدم اعتبار به بسيارى از اخبار آحاد: او موضع رشيد رضا را درباره خبر واحد تكرار مى‌كند و مى‌گويد: خبر واحد براى اثبات اصول عقايد كه تنها با ادله قطعى قابل اثبات است، مفيد نيست. ك)- تأخر رتبه سنت گفتارى از سنت عملى و قرآن: او جايگاه سنت گفتارى را در امور دينى پس از قرآن و سنت عملى مى‌داند؛ زيرا قرآن از طريق متواتر به ما رسيده، به‌گونه‌اى كه در آن ترديدى وجود ندارد، اما سنت به‌گونه غير متواتر به ما رسيده، لذا جزئيات آن مظنون است. «دسته دوم»: 1. ابوريه بر اين باور است كه پيامبران تنها در تبليغ دين و آنچه از جانب خداوند به مردم ابلاغ مى‌كنند، معصومند، اما در غير تبليغ دين، معصوم از خطا، نسيان و انجام گناهان صغيره نيستند و براى اين مدعا، تأييد پيامبر(ص) برخى از افتراهاى منافقان را در جنگ تبوك، تصديق سخن برخى از همسرانش و ترديد ايشان از داستان افك و دلتنگ شدن از آن تا زمان نزول آيات تبرئه همسرش را شاهد مى‌آورد. 2. هرچند ابوريه، گفتار و كردار پيامبر(ص) را مبيّن و مفسّر قرآن مى‌داند، اما بر اين باور است كه سنت پيامبر(ص) در دوره زندگى آن حضرت نگاشته نشده و آن حضرت براى نگارش حديث، كاتبى قرار نداده و حتى روايات صحيح و استوارى بر آن دلالت دارد كه ايشان نهى از کتابت هم كرده است. 3. ابوريه مى‌گويد: اگر تمام احاديث پيامبر(ص) همچون قرآن، جزو احكام فراگير دين بودند و دين بر آن‌ها استوار بود و بر هر مسلمانى شناخت و پيروى از آنچه در آن‌هاست همانند دستورات قرآن واجب بود و پيامبر(ص) صحابه خود را به حفظ اين احاديث فرمان داده بود، بايد بزرگان صحابه بيشتر از ديگران روايت مى‌كردند، درحالى‌كه امر به‌عكس است؛ لذا مى‌بينيم آنان كه در مرتبه پايين‌ترى از حيث علم و ايمان قرار دارند، بيشتر روايت كرده و بزرگان صحابه، نه‌تنها كمتر روايت كرده‌اند، بلكه ديگران را نيز از نگارش حديث بازمى‌داشته‌اند؛ حتى برخى از آنان احاديثى را كه نگاشته بودند، مى‌سوزانيدند». وضعيت کتاب: اين کتاب سه بار در مصر به چاپ رسيده است. چاپ اول در چاپخانه دارالتأليف با اشراف مؤلف در سال 1958م، چاپ دوم در 1924م؟، در شهر لبنانى صور و چاپ سوم كه مباحث و تحقيقاتى به آن افزوده شده بود، در سال 1969م، در مصر در دارالمعارف به چاپ رسيد. نقدهاى متعددى بر اين کتاب نوشته شده است، از جمله: «دفع عن السنة»، محمد ابوشهبه؛ «السنة في مكانتها و في تاريخها»، عبدالحليم محمود؛ «السنة و مكانتها في التشريع الإسلامي»، مصطفى سباعى؛ «ظلمات أبي‌رية»، محمد عبدالرزاق حمزه و.... اين کتاب توسط ولى‌الله حسومى، تحت عنوان «رويكردى نو به سنت پيامبر(ص)» و نثار احمد زين‌پورى به نام «حديث سى دفاع» به فارسى ترجمه شده است. فهرست مطالب و منابع مورد استفاده نويسنده، در انتهاى کتاب آمده است. پاورقى‌ها بيشتر به ذكر منابع اختصاص يافته و در مواردى نيز. به توضيح مطالب متن پرداخته شده است.

«امام شناسی» از مهمترین آثار علامه طهرانی بشمار می‌ رود که در ۱۸ جلد تدوین شده است. این کتاب مجموعه‌ ای است از بحث های تفسیری، فلسفی، روائی، تاریخی، اجتماعی درباره امامت و ولایت به طور کلی و درباره امامت و ولایت امیرالمؤمنین علیه‌ السّلام و ائمه معصومین علیهم‌السّلام بالخصوص که به صورت درس های استدلالی علمی متخذ از قرآن کریم و روایات وارده از خاصه و عامه و ابحاث حلی و نقدی پیرامون ولایت می‌ باشد. این مجموعه که شامل ۲۷۰ درس است در سال ۱۳۹۱ هجری قمری در ماه مبارک رمضان برای برخی از دوستان ایمانی تدریس شده است. در جلد چهاردهم مطالب زیر مورد بررسی قرار می‌ گیرد: امر قرآن و پیامبر به کتابت و تربیت کاتبان، منع عمر از کتابت حدیث پیامبر صلی‌ الله‌ علیه‌ و‌ آله‌ و سلّم، بیان علامه طباطبایی درباره عدم تحریف قرآن، نقدی بر کتاب فصل الخطاب در تحریف قرآن، معرفی تالیفات امیرالمؤمنین علیه‌ السّلام: مصحف علی، مصحف فاطمه و کتاب های جامعه، جفر، دیات، فرائض، الستین در علوم قرآن و...، تقدم شیعه در تدوین به پیروی از امیرالمؤمنین علیه‌ السّلام، در حالی که تدوین در اهل سنت پس از دو قرن بوده است، کیفیت تکون اسرائیلیات در حدیث و سنت و روایات ابو هریره و عبدالله بن عمرو.

از جمله مواریث کهن روایی جهان اسلام کتب ادعیه ای هستند که محدثان تالیف کرده اند. شناسایی تحولات تدریجی این دسته از آثار زمانی ممکن است که یکایک آنها شناسایی، تمایزاتشان در سبک تالیف مشخص، و سر آخر دلیل این تمایزها بر پایه شباهت ها و تفاوت های آثار در دوره ظهور تاریخی تبیین گردند. این مطالعه در صدد است، نخست شیوه های گوناگون «تدوین» کتب ادعیه، تفاوت های نوع نگاه مولفان در گزینش روایات دعایی و چینش آنها، و عوامل مختلفی را که در طول تاریخ در پیدایی این شیوه ها و سبک ها موثر بوده اند، بازشناسد. آن گاه بر مبنای تمایزهای دیده شده میان آثار، آنها را گونه شناسی و دسته بندی کند.