جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

آمیختگی هنر و عرفان در دامن فرهنگ و تمدن ایرانی اسلامی از مباحث مهمی است که حتی بدون فهم آن، فرهنگ ایرانی اسلامی توصیف ناپذیر است. فرهنگ و جهان بینی حاکم بر جامعه ایران به هنر نیز مثل بسیاری از مقولات دیگر، رنگ قداست بخشیده و از این جهت آن را دیوار به دیوار و حتی همسان با آمیزه ها و تعالیم عرفانی قرار داده است.پژوهش حاضر ضمن مطالعه میزان این تاثیر، نیز به مدد شناخت واژگانی و اتیمولوژی هنر و عرفان در ادبیات فارسی، که مهمترین پهنه تجلی این مقولات است، در پی بیان این فرضیه است که هنر در این فرهنگ بدرستی چیزی از جنس عواطف دینی و عرفانی است و از مبانی زیبایی شناسی غرب جداست.یکی از مهمترین اشتراکات بنیادین در هنر و عرفان ایرانی اسلامی که آن را از مبانیِ هنر غربی جدا می سازد، همانا شان معرفت شناسانه آن است، لذا در ادامه جهت تبیین این امر، همسانیهای این دو مقوله در نحوه کسب معرفت و استشعار به آن مورد بررسی قرار گرفته است.

امروزه، یکی از مسایل مهم معرفت شناسی، تاثیر عوامل غیر معرفتی و از جمله گناه بر معرفت است. اعتقاد به چنین دیدگاهی از ویژگی های مهم تفکر سنتی است. هندوها در 3500 سال پیش معتقد به تاثیرپذیری معرفت از عوامل غیر معرفتی بودند. در مسیحیت نیز پولس قدیس بیان می داشت که «گناه نکنید تا عالم واقع را درست بشناسید.» در جهان جدید، هرچند کسانی همچون هابز، هیوم، کانت، مارکس، نیچه، فروید، فوکو و ... به نحوی معتقد به تاثیر عوامل غیر معرفتی بر معرفت بودند، ولی نخستین بار ویلیام جیمز بود که صریحا بیان داشت که آرا و نظرات ما ناشی از استدلال محض نبوده، بلکه عواملی همچون تلقین، عشق، نفرت، کینه، ترس، امید و ... در معرفت ما تاثیرگذارند.در قرآن کریم نیز به نحو مبسوط به ماهیت و اقسام معرفت، نحوه حصول معرفت و عوامل معرفتی و غیر معرفتی موثر بر آن پرداخته شده است. از نظر قرآن، یکی از عوامل مهم در این خصوص، گناهان ماست که تاثیر بسزایی در گونه های مختلف معرفت ما، اعم از اکتسابی و غیر اکتسابی دارد. آنچه از آیات قرآن برداشت می شود، این است که گناه به اشکال مختلف بر معرفت ما خصوصا در حوزه معارف الهی تاثیرگذار است. برای مثال، گناه گاه سبب توجه انسان به بخشی از واقعیت، گاه سبب تحریف در حقایق، گاه سبب فراموشی و نسیان واقعیات و گاه سبب سطحی نگری و عدم تعمق در حقایق می شود.

هدف پژوهش حاضر بررسی فلسفه ابوحامد غزالی و استخراج آرای تربیتی وی است. بدین منظور سعی شده با استفاده از منابع موجود و در دسترس، افکار و روش فلسفی غزالی بررسی شده و با روشن ساختن مبانی فلسفی او بتوان جایگاه فلسفه اسلامی را در مقایسه با فلسفه یونانی و غرب شناخت و هم چنین مشخص کرد که آرای دانشمندان اسلامی درباره تربیت و به خصوص تربیت کودکان تا چه اندازه در زمان حاضر کاربرد داشته و مورد تایید نظریات تربیتی معاصر می باشد.نتایج به دست آمده نشان می دهد که روش فکر و فلسفه غزالی با وجود اینکه با دیگر فیلسوفان مسلمان و فیلسوفان غرب شباهت هایی دارد، منحصر به فرد است؛ چرا که وی با شک بنیادی خود و با تکیه بر متون و اعتقادات اسلامی بسیاری از آرای فیلسوفان و حتی فیلسوفان اسلامی را مورد انتقاد قرار داده و با باریک بینی دینی و محور قرار دادن قرآن و سنت بر ضد آنها اقامه دلیل کرده است. در واقع، فلسفه غزالی بیش از آنکه جنبه سازندگی داشته باشد، جنبه انتقادی به خود گرفته است. هم چنین نظریات تربیتی او حداقل در جهان اسلام تحول عظیمی ایجاد کرد و امروزه نیز بسیاری از روش ها و اصول تربیتی وی راهنمای کار دست اندرکاران تعلیم و تربیت کودکان است.

متن الهی قرآن کریم و رابطه مستقیم آن با عقاید مسلمانان از جمله عناصر موثری محسوب می شوند که باعث پدید آمدن نوعی انحصارگرایی صنفی در زمینه انجام تحقیقات قرآنی توسط عالمان دین در سنت قرآن پژوهی مسلمانان شده است. همین مساله باعث نوعی کنترل در مواجهه با قرآن شده بود و به همین دلیل نتایج به دست آمده در این نوع تحقیقات نیز عمدتا منطبق با مبانی و جهان بینی اسلامی بود، زیرا محقق قرآن پژوه از شناخت کامل و کافی در زمینه اسلام، کلام اسلامی و همچنین قرآن برخوردار بود. لکن با تغییر و تحولاتی که امروزه در حوزه توسعه علوم، پژوهش، گرایش به مطالعات میان رشته ای و همچنین دوری از انحصارگرایی علمی پدید آمده است، پژوهشگران مختلفی به تحقیق در حوزه قرآن اقدام می کنند. در این میان با توجه به گریزناپذیر بودن این فضا از یک سو و همچنین حساسیت پژوهش در قرآن و لزوم جلوگیری از آثار سوء و اشتباهاتی که امکان پیش آمد آنها وجود دارد، تدوین الزامات کلامی پژوهش های قرآنی در حوزه های مختلف پژوهشی و تحقیقی ضروری به نظر می رسد. مقاله پیش رو با تمرکز بر الزامات کلامی پژوهش میان رشته ای در زمینه قرآن کریم و استفاده از روش کتابخانه ای، به دنبال معرفی عناصر قابل تامل و الزامات این گونه پژوهشی در سه سطح معرفت شناسی، اصطلاح شناسی و روش شناسی می باشد تا با ایجاد خط سیر تحقیق صحیح، نگرانی های مربوط به نتایج به دست آمده از این نوع تحقیقات را کاهش دهد.

آموزش و، به تبع آن، تلاش برای تعیین و تبیین سیاست های حاکم بر اهداف آموزش اسلامی قدمتی به درازای عمر 1400 ساله اسلام دارد. (تاریخچه) اما ارائه این اهداف در شیعه امامیه به دلیل دوری شیعه از حکومت و قدرت سیاسی از آرای اندیشمندان شیعی استخراج نشده است. (مساله) از این رو، آثار مکتوب مبتنی بر سیاست های حاکم بر اهداف آموزشی از معرفت شناسی اندیشمندانی چون شهید مطهری به منظور کاربست آن در نظام جمهوری اسلامی در دست نیست. (پیشینه)پژوهش پیشِ رو پس از تبیین مبانی معرفت شناختی شهید مطهری به این پرسش اساسی پاسخ می دهد: سیاست های حاکم بر هدف های آموزشی در معرفت شناسی استاد مطهری کدام است؟ و کاربست آن در نظام جمهوری اسلامی ایران چگونه است؟ (سوال) گمان این نوشته بر آن است که می توان از مبانی معرفت شناسی شهید مطهری سیاست هایی چون اشاعه معنویت، ارتقای خودشناسی، پرورش خلاقیت را دریافت، سیاست های که می توانند خود را بر اهداف آموزشی مسلط سازند. (فرضیه) مقصود ارائه سیاست های حاکم بر اهداف آموزشی در معرفت شناسی استاد مطهری است. (هدف) گردآوری اطلاعات برای پژوهش حاضر از طریق تحقیق کتابخانه ای است. آنگاه، داده ها مبتنی بر توصیف و تحلیل و با روش تحلیلی و استنباطی به سنجش گذاشته می شده است. (روش) عرضه سیاست های چهارده گانه مستخرج از معرفت شناسی شهید مطهری سخن تازه ای است. (یافته)

یکی از مسایل مهم در حوزه فلسفه ذهن معاصر، مساله «اذهان دیگر» است که امروزه با دو رویکرد معرفت شناختی و مفهومی از آن بحث می شود. در این مقاله پس از توضیح صورت مساله در دو رویکرد یاد شده و مروری بر تاریخچه آن، بر مساله معرفت شناختی اذهان دیگر متمرکز شده، به بررسی یکی از پاسخ های ارایه شده به آن یعنی راه حل تمثیلی خواهیم پرداخت. مبنای اصلی این پاسخ آن است که ما می توانیم با تعمیم استقرایی حالات ذهنی خود به دیگران، باور به اذهان دیگر را موجه سازیم. پس از بیان برخی روایت های ابتدایی و تکمیلی این راه حل، ایرادات عمده ای که بر آن وارد شده است بررسی می گردد. البته ادعای نهایی این مقاله آن است که با دغدغه ارایه توجیه معرفت شناختی برای اعتقاد به اذهان دیگر، درجه احتمالی که از تمثیل مورد بحث حاصل می شود به حدی است که برای توجیه معرفتی این باور کفایت می کند.

اغلب گمان می‌ کنند که منظومه «صدای پای آب» سپهری منظومه ‌ای صرفا توصیفی - شاعرانه است. اما این مقاله، از طریق آگاهی ‌های به ‌دست آورده، ثابت می‌ کند که در لایه‌ های پنهان این منظومه کارکردی فلسفی نهفته است. همچنین، در این اشعار بین عناصر و پدیده‌ های طبیعت نوعی کنش هستی‌ شناسی دیده می‌ شود؛ زیرا سپهری از جمله شاعرانی است که هم از آموزه ‌های مکاشفه‌ ای و هم از قابلیت ‌های توصیفی و هنری برخوردار بوده است.سپهری، با درکی هوشمندانه، مفاهیم معنادار عناصر را به ‌خوبی در می ‌یابد و سپس تلویحا رابطه دیالکتیک پدیده‌ ها و نوع نظم کیهانی آنها را در قالبی شاعرانه بیان می ‌کند. اندیشیدن به اضلاع و کانون‌ های ارجاعی و فکری منظومه نشان می‌ دهد که او زوایای پنهان این شعر را در منزلتی تعالی‌ گرایانه و با رویکردی غایت‌ شناسانه فراهم آورده است.از رهگذر دریافت ‌ها، به جرئت می‌ توان گفت که شاعر در این شعر صرفا در پی توصیف و بیان لذت نفس در قالب و نگاهی شاعرانه نبوده است، بلکه از این رهیافت مبانی بنیادین وجودشناسی را به‌ گونه ‌ای معرفت ‌شناختی تبیین کرده است.از این ‌رو، نگارنده در این مقاله با چنین نگرش و دریافتی و با استفاده از روش مطالعه کتابخانه‌ ای و با شیوه تحلیلی - فلسفی به گردآوری مطالب و اثبات نظریات خود مبادرت ورزیده است.

شکل یا فرم مفهومی است که در متدشناسی رشته های مطالعات ادبی مورد استفاده قرار گرفته است. نوشته های مربوط به این موضوع از این نظر که در پیش فرضهای تفکر متد شناختی خود زبان را مادی یا شی واره فرض می کنند یکسان اند. این مقاله ابتدا به بررسی و تحلیل مفهوم شکل در سه متن نظری می پردازد و با نقل قولهایی از پل دومان تحلیلهای بیشتری را ارایه می دهد. در انتها نیز به تاثیر دیدگاههای زبانشناختی بر شیوه تدریس و تحقیق مطالعات ادبی اشاره می شود.

موضوع مقاله تبیین مبانی معرفت شناسی و بر آن اساس، بررسی نظام مند فرآیند فهمیدن و تفسیر متن است. تغییر مبانی معرفت شناسی دانشگاهی در قرن بیستم تحت عنوان چرخش زبان شناختی معرفی شده که به معنای دور شدن از معرفت شناسی سنتی فلسفی و شروع معرفت شناسی زبان شناختی است. در معرفت شناسی زبان شناختی، که با آثاری همچون هستی و زمان مارتین هایدگر و دوره زبان شناسی عمومی فردینان دو سوسور به صورت دانشگاهی شروع می شود، شناخته شدن نقش زبان همواره جنبه محوری داشته است. علاوه بر آن، مفهوم معنا نیز بررسی می شود و مساله تعلق معنا به نویسنده، متن و یا خواننده مورد بحث قرار می گیرد و معنا منطقا به زبان نسبت داده می شود. حوزه معنا و تفسیر حوزه ای کاملا زبان شناختی است که تنها در حیطه شبکه زبان رخ می دهد. زمینه تحقیقاتی علم ارائه شده متدشناسی مطالعات ادبی است که خود تابعی از معرفت شناسی دانشگاهی دانسته می شود. آگاهی از این مباحث به فهم متدهای رایج مطالعات ادبی در چند دهه اخیر کمک می کند.

حماسه‌سرایی بخش بزرگی از ادبیات ایران را به خود اختصاص داده است تا جایی که دوره‌ای از تاریخ ادبیات این سرزمین با همین عنوان شناخته می‌شود دوره‌ای که در آن فردوسی بزرگ‌ترین اثر حماسی ایران (شاهنامه) را سرود. پس از فردوسی تعداد زیادی از شاعران به تبعیت از ایشان در سرودن منظومه‌های حماسی طبع آزمایی کردند لکن از مرحله تقلید فراتر نرفتند امّا در جای خود به خلق آثار ارزنده‌ای نایل آمدند که یکی از این آثار همای‌نامه است و پژوهش حاضر تلاش در جهت معرفی و تحلیل محتوایی این اثر ناشناخته است.در این پایان‌نامه تحلیل محتوایی همای‌نامه با یک مقدمه در چهار بخش معرفت‌شناسی، حماسه مفاهیم اخلاقی و مفاهیم اجتماعی بررسی شده است و در زیر مجموعه هر یک از بخش‌های چهارگانه مفاهیم مربوط به هر بخش با توجه به پیشینه آنها با استناد به قرآن و شاهنامه و در مواردی با استناد به اوستا به تحلیل ابیات همای‌نامه پرداخته شده است و نگارنده سعی کرده است تناسب لازم را بین مثال‌های شاهد از اوستا، قرآن و شاهنامه با ابیات مورد تحلیل همای‌نامه ایجاد کند