جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

رویکردی اجمالی در مورد ابعادی از زندگانی، شخصیت و کرامات امام جواد(ع)، امام هادی(ع) و امام حسن عسکری(ع) و زوایایی از امامات و ولایت این سه امام بزرگوار است. در ابتدای این اثر به بیان گوشه‌هایی از حوادث زندگانی امام جواد(ع) پرداخته شده و جنبه‌هایی از علم، تقوا، درایت و معجزات ایشان از دوران کودکی، توصیف شده و برخی از شبهات در مورد امامت آن امام در سنین طفولیت پاسخ داده شده است. آنگاه به توصیف شخصیت و فضایل امام هادی(ع) پرداخته شده و برخی از وقایع مهم دوران حیات ایشان نیز گزارش شده است. در این راستا نویسنده به ابعادی از کینه‌ورزی متوکل عباسی در قبال امام هادی اشاره نموده و شبهات وارد شده توسط ابن تیمیه در مورد معجزات ایشان را پاسخ گفته است. در ادامه وی به تبیین زوایایی از شخصیت و کرامات امام حسن عسکری(ع) پرداخته و ابعادی از اخبار غیبی وارد شده از آن امام، مناقب اخلاقی ایشان، عصمت و معنویت آن امام و اثبات تولد امام مهدی(ع) به عنوان اخرین امام را ذکر نموده و تشکیک‌های ابن تیمیه را دراین زمینه مطرح و پاسخ داده است.

ملحقات الاحقاق کتابی است در ح‍اش‍ی‍ه‌ ک‍ت‍اب‌ اح‍ق‍اق‌ ال‍ح‍ق‌ و ازه‍اق‌ ال‍ب‍اطل‌ ن‍ورال‍ل‍ه‌ب‍ن‌ ش‍ری‍ف‌ال‍دی‍ن‌ ش‍وش‍ت‍ری‌ اس‍ت‌ که توسط سید شهاب الدین مرعشی نجفی و به اهتمام سید محمود مرعشی نوشته شده است. ملحقات احقاق الحق مشتمل بر 30 جلد است، به اضافۀ يك جلد فهارس ملحقات كه توسط گروهى زير نظر مرحوم آيت‌اللّه سيد‌‎شهاب‌الدين مرعشى نجفى تهيه و تدوین شده است. این مجموعه، دائرة المعارفی از فضایل و مناقب ائمه طاهرین علیهم السلام است که بدون استثنا، منابع و مصادر اهل سنت –با ذکر نام کتاب، مولف، صفحه، سال و محل چاپ- مورد استناد قرار گرفته است. مرحوم آيت‌اللّه مرعشى در انتهاى جلد سوم، استدراكات آيات نازله در شأن على(ع) را ذكر كرده‌اند. از جلد چهارم اين مجموعه ملحقات آغاز و تا جلد هفتم صفحه 390 ادامه مى‌يابد. ص 390 تا 484 جلد هفتم به تتمه متن «احقاق الحق» اختصاص يافته و سپس ملحقات کتاب كه تا جلد 33 را در بر مى‌گيرد، بدان افزوده شده است. جلد پانزدهم تا جلد سی و سوم به مستدرک روایات وارده درباره فضایل علی علیه‌السّلام و سایر معصومین علیه‌السّلام اختصاص یافته است. جلد حاضر به مستدرك فضايل امام نهم تا امام دوازدهم علیهم السلام اختصاص يافته است.

نظریه خلق قرآن یا قِدم و حُدوث قرآن، از مباحث کلامی است که مناقشات فراوانی را میان متکلمان مسلمان ایجاد نمود. معتزله، از مدافعان اصلی نظریه خلق قرآن شناخته شده‌اند. امامان معصوم (ع) نیز با آن نظریه قدم قرآن به مخالفت برخاستند. مقاله پیش رو سعی کرده است به این پرسش اصلی پاسخ دهد که بر اساس مستندات تاریخی، چه تفاوت‌هایی میان مواجهه امام هادی (ع) و معتزله با نظریه خلق قرآن وجود دارد. یافته‌های مقاله، این فرضیه را تأیید می‌کند که به‌رغم پافشاری معتزله در ترویج اندیشه خلق قرآن، امام هادی (ع) آن را جدالی بیهوده دانسته، شیعیان را از ورود به این مباحث به شدت نهی می‌کرد. ایشان برخلاف معتزله از تصریح به واژه مخلوق، برای قرآن کریم خودداری کرده و در بیان عقیده خویش درباره قرآن کریم، به «کلام اللّه» بودن آن، بسنده می‌کرد. موضع امام هادی (ع) سبب شد که ایشان و شیعیانش، از مظان تکفیر و تبعات سیاسی، اقتصادی و اجتماعی آن مصون بمانند.

این مقاله زیارت جامعه کبیره را که از ناحیه امام هادی(ع) صادر شده، از جهت ادبی و بلاغی بررسی می کند. معنای لغوی زیارت، تحیت و سلام، علّت ورود صیغه های جمع در زیارت جامعه، تحلیل نقدی، اقتباس عبارات زیارت از قرآن، عنصر سجع، و دیگر صنایع ادبی، از عناوین مقاله است.

اهل بیت: ضمن ردّ اعتقاد به جبر و تفویض در افعال اختیاری انسان، دیدگاه خود را با عنوان امرً بین الامرین یا منزلة بین المنزلتین مطرح نموده اند. یکی از متون مکتوب در این زمینه، نامه گهربار امام هادی(ع) در پاسخ به پرسش های اهالی اهواز است که در متن آن، پس از بیان لزوم مراجعه به آموزه های ثقلین ، ضمن بهره گیری از آیات و روایات معصومین: و مثالهای ملموس، سه صورت موضوع (جبر، تفویض، و امر بین الامرین) طرح و تبیین شده است. در این پژوهش، نامه یاد شده از منظر روش شناسی کلامی مورد بررسی قرار گرفته و علاوه بر توجه به مصادر و سند روایت، به ساختار نامه از دیدگاه روش شناسی کلامی پرداخته و روش های استنباط و دفاع اعتقادی در کلام امام هادی: در حد امکان استخراج شده است. در ضمن، محتوای نامه از جهت منابع نقلی مورد استفاده و اصول اخلاقی بکارگرفته شده در آن واکاوی گردیده است.

با توجه به اینکه عترت پیامبر(ص) در جایگاه ترجمان قرآن هستند، شناخت روایات آن بزرگواران در تفسیر قرآن از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. پژوهش حاضر به گونه‌شناسی روایات امام جواد(ع) و امام هادی(ع) در تفسیر قرآن می‌پردازد. مراد از گونه‌شناسی، تفکیک روایات وارد شده در تفاسیر نقلی، در گونه‌های متعدد، بر اساس میزان و نحوه‌ی ارتباط آنها با تفسیر قرآن است. در مجموع، روایات رسیده از این دو امام بزرگوار(ع) در تفسیر قرآن، بالغ بر 9 گونه، بدین شرح است: 1- بیان معنای لغوی 2- تبیین تفسیری 3- تبیین معنای باطنی 4- تطبیق بر مصداق 5- بیان حکمت احکام و مسایل 6- توضیح قصص قرآن 7- اِخبار از غیب 8- استناد به آیات قرآن 9- بیان علوم قرآنی. بسامد هر یک از گونه‌ها در میان روایات امام جواد(ع) و امام هادی(ع) اندکی متفاوت از یکدیگر است. به نظر می‌رسد که این تفاوت‌ها ناشی از تغییر در اوضاع سیاسی و اجتماعی دوران این دو امام بزرگوار(ع) بوده باشد، همانطور که شباهت‌های فراوان موجود در روایات ایشان نیز به دلیل شرایط مشابه دوران متوالی آنهاست. با این توضیح که فشار سیاست وقت بر امام جواد(ع) و امام هادی(ع) و شیعیان آنها، سبب کثرت روایات "تطبیق بر مصداق" در کلام آن دو بزرگوار(ع)، جهت تبیین جایگاه اهل بیت(ع) و نیز شناخت دشمنان ایشان بوده است. چنانکه می‌توان تشدید فشارها در دوران امام هادی(ع) را علّت افزایش حجم عرضی(حجیم‌تر شدن) روایات این گونه در کلام آن حضرت(ع) دانست.

بحث جبر و اختیار از مباحث بسیاردقیقی است که از دیرباز ذهن انسان ها و به ویژه خِردورزان را به خود مشغول ساخته است . این مبحث در میان گروه های مسلمانان نیز دارایجایگاه پراهمّیتی است . هر یک از این گروه ها برای اثبات عقیده ی خود به آیاتی از قرآن کریم تمسُّک جسته اند و ظاهر آن را موید نظریه ی خویش گرفته اند . در این میان اهل بیت (علیهم السلام) از افراط و تفریط مصوّن مانده ، و بر نظریه ی " امرٌبینُ الأمرین" پای فشرده اند . امام هادی (علیه السلام ) دررساله ی "جبر و تفویض "سعی بر حل این معمّا دارند و این مبحثرا ، که از پیچیده ترین مسائل کلامی است ، با بیانی بسیار روشن و شیوا مطرح و نقد کرده و نظر شیعه «الأمرُ بینَ الأمرین» را به اثبات رسانیده است . امام هادی (علیه السلام ) در نفی جبر 10 آیه ذکر می کنند ، که این آیات فساد و بطلان جبر را به روشنی تبیین می کند، و بر مسئولیت داشتن انسان در برابر اعمالش تأکید دارد . ایشان در نفی تفویض نیز ، به 6آیه استناد می دهند که این آیات مسأله اختیار انسان را در محدوده ی سلطنت الهی به اثبات می رساند وافعال انسان را با اراده ی الهی پیوند می زند . امام (علیه السلام ) در اثبات امرٌ بینَ الأمرین ، 37 آیه ، در توضیح ، تأیید و اثبات آن ، ذکر می کنند که از این میان، 2 آیه صریحا ً در جهت اثبات آن و سایر آیات ، به طور غیر مستقیم به توضیح این مسئله می پردازند ، و نیز در پاسخ به شبه? عدم علم خداوند به آینده ی بشر ، 7 آیه ذکر می کنند . همچنین امام ( علیه السلام ) با نقل روایت امام صادق (علیه السلام ) چگونگی اثبات امرٌ بینَ الأمرین را شرح می دهند . اما ، طرفداران جبرو تفویض ، در صدد تأویل و توجیه آیات قرآن برآمدند . طرفداران جبر " اشاعره " آیات مشعر بر اختیار و آزادى و مسئولیت‏ بشر را ، به بهانه ی علم و اراده و قضاء و قدر الهی تأویل کرده و عملاًمنکر اختیار انسان شده اند و طرفداران تفویضِ انسان به خویشتن " معتزله " آیات مشعر بر تقدیرکلّى الهى را ، به دلیل مختار بودن انسان توجیه کرده اند .امام (علیه السلام)در این رساله ،تبیین می کنند که هیچ گونه ملازمه‏اى بین عمومیت تقدیر و مجبور بودن انسان و همچنین بین اختیار او و نفى تقدیر ، وجود ندارد ، در نتیجه ، این تناقض و تعارض خود به خود حل مى‏شود و نیازى به تأویل و توجیهآیات و روایات نیست و دلایل بطلان عقاید اشاعره و معتزله روشن می گردد .کلید واژه : جبر ، تفویض ، امرٌ بینَ الأمرین ، عدل الهی ، مشیّت و اراده الهی

بحث جبر و اختیار که از قدیمی‌ترین مباحث کلامی به شمار می‌رود، دارای سه دیدگاه عمده جبر، تفویض و امر بین الامرین است. اشاعره برای حفظ توحید، با بیان دلایلی معتقد به خلق افعال بشر توسط خداوند شدند که این اعتقاد منجر به قول جبر شد و با قائل شدن به نظریه کسب درصدد رهایی از این مشکل برآمدند که نتیجه‌ای در بر نداشت.معتزله به منظور حفظ عدل الهی به مقابله با اشاعره برخواستند و معتقد به استقلال انسان در افعال اختیاری خود شده و برای ادعای خود ادله ای اقامه کردند که این سخن باعث تفویض و خارج شدن انسان از قلمروی الهی شد.نظریه امر بین الامرین که از سوی اهل بیت (علیهم السلام) بیان شد، اشکالات دو قول گذشته را نداشته و به تبیین صحیح رابطه قدرت خداوند متعال و انسان می‌پردازد.این نظریه قدرت انسان را در طول قدرت خداوتد متعال می‌داند و انسان را در افعال خود مختار دانسته و در چارچوبی که در قلمروی الهی است؛ با امتحان‌هایی، مسیر شقاوت یا سعادت خود را مشخص می‌کند و این امتحان‌ها به اندازه استطاعتی است که خداوند متعال به او عنایت کرده است.در این تبیین از نظریه امر بین الامرین که توسط امام هادی (علیه السلام) در نامه خود به مردم اهواز صورت گرفته؛ استطاعت و پنج صفت تشکیل دهنده آن نقش مهمی داشته که با استفاده از آثار حکمای امامیه، به ویژه علامه طباطبایی تکمیل گردید.از منظر حکمای امامیه می‌توان تبیین دیگری ارائه داد که با استفاده از تشکیک در قدرت و حمل حقیقت و رقیقت می‌توان آن را مطرح کرد.