جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

قرائت ماده‌گرایانه از اسپینوزا هم‌زمان بود با چاپ مجموعه‌ی آثار او. این قرائت اولین بار به سال 1702 توسط پی‌یر بیل صورت گرفت و برای حدود دو قرن تفسیر غالب و محل رجوع بسیاری از فیلسوفان بزرگ مانند هیوم و اندیشمندان شناخته شده چون ولتر بود. هر چند اساس این تفسیر مبتنی بر نشان‌دادن الحاد اسپینوزا بود اما منبعی برای تفسیرهای ماتریالیستی بعد از خود فراهم آورد، مکانیست‌های فرانسوی و سپس ماتریالیست‌های دیالکتیکی و بسیار کسان دیگر مانند فوئرباخ، یاکوبی و ... خواه جهت تفسیر ماده‌گرایانه‌ی غنی‌تر از دستگاه فلسفی اسپینوزا خواه برای تقویت دستگاه فکری و ماده‌گرایانه‌ی خود از این قرائت بهره برده بودند و قرائت‌های جدیدی ارائه کردند. درون‌مایه‌ی رساله‌ی حاضر، پژوهشی است درباره‌ی تفسیر (یا امکان تفسیر) ماده‌گرایانه‌ی فلسفه‌ی اسپینوزا. هر چند در ابتدا چنین به نظر می‌آید که حجم زیاد تفسیرهای ماده‌گرایانه از نظام فلسفیِ اسپینوزا انجام چنین پژوهشی را که در خصوص امکان این خوانش است، منتفی خواهد کرد، وجود مولفه‌های غیر ماده‌گرایانه، همچنین بررسیِ سازگاریِ یا عدم سازگاریِ قرائت‌های مذکور با نظام فلسفیِ اسپینوزا بار دیگر ضرورت چنین پژوهشی را آشکار می‌کند. برای این کار، پس از ارائه‌ی مقدمه و طرح کلیات و معرفی خوانش ماده‌گرایان مختلف از دستگاه اسپینوزا، به بررسیِ مولفه‌هایی می‌پردازیم که بنابر ادعا‌ی خوانش‌های مختلف ماده‌گرایانه‌ هستند تا نشان دهیم که چرا جز در یک مورد، یعنی رابطه‌ی بدن با ذهن، مولفه‌های مذکور یا اساساً ماده‌گرایانه نیستند، یا با نظام فلسفی اسپینوزا سازگاری ندارند.

رساله حاضر نخستین اثر فلسفی باروخ بندیکت اسپینوزا فیلسوف بزرگ هلندی است که از روی ترجمه Edwin curley مترجم آثار اسپینواز با عنوان: "SHORT TREATIS ON GOD, MAN AND HIS WLL - BEING, به فارسی ترجمه شده است . راقم این سطور برای ترجمه این اثر نخست به کتابهایی که درباره فلسفه اسپینوزا نوشته شده است مراجعه کرده و پس از مطالعه دقیق آنها دست به کار ترجمه برده است ، منتها مرجع عمده برای گزینش اصطلاحات فارسی به جای کلمات انگلیسی و لاتینی، کتاب اخلاق اسپینوزا بوده است که استاد گرانقدر آقای دکتر محسن جهانگیری آن را به فارسی ترجمه کرده و حواشی بسیار دقیق و سودمندی به آن نوشته‌اند که در فهم مطالب رساله مختصر از آنها بهره‌های فراوان گرفته شد و جدا موثر افتاد. البته همان طور که ایشان نیز در این خصوص توجه داده‌اند، اصطلاحاتی که در اینجا برگزیده شده آخرین کلمه و قول فصل نیست بلکه اگر اساتید فن و صاحبان ذوق را اصطلاحاتی بهتر و رساتر و به فهم نزدیکتر باشد آنها را هم می‌توان به کار برد که به قول حکمای ما: "لا مشاحه فی الاصطلاح". در این ترجمه امانت نسبت به اصل، بیشتر از زیبایی لفظ و عبارت مورد توجه بوده است و سعی شده است معنی فدای لفظ نگردد و به همین جهت این یک ترجمه آزاد نیست بلکه ترجمه عین متن است . معهذا در حد توان تلاش بر این بوده است که عبارات آن قابل فهم و واضح باشد.

یاسپرس با تعریفی که از مفهوم «بزرگ» ارائه می کند، اسپینوزا را در زمره فیلسوفان بزرگ می نهد و در کتاب حاضر نشان می دهد که رفعت اندیشه های اسپینوزا تا چه حد و مرتبتی است.گرایش فلسفه یاسپرس باعث آن بوده است تا گزارشی زنده از زندگی و افکار اسپینوزا ترسیم شود و به همین دلیل کتاب تنها به بیان و تحلیل پیچیدگی های نظام متافیزیکی اسپینوزا بسنده نمی کند بلکه لوازم و نتایج آن را درحیطه الهیات و سیاست باز می نماید. خواننده علاقمند از طریق کتاب نه تنها با نظام دشوار فلسفی و اصل موضوعی (axiomatik) اسپینوزا آشنا می شود بلکه در بخش دین و دولت با مباحث روزآمد و پر دامنه ای مانند فهم و تاویل کتاب مقدس،ایمان دینی،رابطه دین و خرد، دولت و آزادی سیاسی،دین و دولت خود را مواجه می بیند و به عمق بصیرتهای اسپینوزا در این باره راه می یابد.

در این ترجمه که بخشی از مجموعه فیلسوفان بزرگ است و مولف آن یاسپرس می اصل کتاب به زبان آلمانی است و آقای رالف مانهیم آن را به انگلیسی ترجمه کرد است ، کارل یاسپرس افکار و آثار اسپینوزا را در ده فصل، زندگینامه و آثار و تالیفات ، جایگاه فلسفه در زندگی وی، دیدگاه مابعدالطبیعی اسپینوزا، حقیقت هستی جهان و ... مورد بررسی قرار داده است .

پژوهش حاضر جستاری است؛ در بحث وجود خدا، که مقصود از آن، بررسی براهین اثبات وجود خدا از دیدگاه دو فیلسوف بزرگ، یعنی؛ صدرالمتألهین شیرازی و اسپینوزا است. این پژوهش؛ نخست به تبیین مبانی و اصولِ فلسفی این دو اندیشمند، که می تواند در اثبات وجود خدا، کاربرد داشته باشد، پرداخته است. پس از آن، پژوهش به بحث اثبات هستی حق تعالی، و براهین اثبات وجود آن، از منظر این دو فیلسوف پرداخته است. مباحث مطرح شده در اینجا بیان می کند که اسپینوزا با اقتباس و الهامِ از یک نظام هندسی اقلیدسی، فلسفه خود را بر محور خدا به عنوان یک جوهر واحد، پی ریزی نموده است. او با ارائه نظریه وحدت جوهر و اینکه هر چه در عالم هستی وجود دارد، حالات و اعراض آن است، که نه می توانند بدون آن جوهر موجود شوند و یا به تصوّر آیند و نیز با استفاده از مفهوم و تصور خداوند به عنوان یک تصوّر واضح و متمایز، به اقامه براهین، در اثبات خداوند پرداخته است. صدرالمتألهین شیرازی نیز با پایه گذاری بنیان حکمت متعالیه، و با طرح امکان فقری، برهان امکان و وجوب مشائیان را غنا بخشده و همچنین با ارائه نظریه حرکت جوهری، برهان حرکت را تکمیل کرده و سرانجام با استفاده از مبانی و اصولی چون؛ اصالت وجود و وحدت تشکیکی وجود، که محصول تلاش فکری ایشان است، برهان صدّیقین را عرضه کرده است. سرانجام پژوهش، به بررسی تطبیقی دیدگاه دو فیلسوف، راجع به براهین وجودی و براهین معلول محور، پرداخته و از این طریق، علاوه بر شناخت اشتراکات و مختصات آنها در باب این براهین، به این سوال اساسی و مهم، که آیا حقیقتاً این براهین توانسته اند وجود خدا را به نحو یقینی، اثبات نمایند، پاسخ می دهد.

مسأله ی نفس از جمله موضوعات مهم و بنیادینی است، که هم ادیان و هم فلاسفه ی بزرگ شرق و غرب بدان پرداخته اند. این که «من کیستم؟»، «حقیقت من چیست؟» و مانند آن، سوالاتی بود که فکر و اندیشه ی بشر را در طول تاریخ زندگی اش به خود مشغول کرده و خواهد کرد و هر انسانی به حسب گنجایش ظرف اندیشه و فکر خود و توانایی اندیشه ورزی اش، در پی یافتن پاسخی آرامش بخش و امتناع کننده به این پرسش ها بوده، هست و خواهد بود. شناخت نفس، در حقیقت شناخت وجود آدمی است؛ زیرا معرفت حضوری نسبت به انسان عامل و راهی برای معرفت حضوری خداوند است. مسأله ی نفس، از محوری ترین مسایلی است که همواره ذهن پرسشگر فیلسوف را به خود مشغول داشته است و آن را واداشته است تا با رمز گشایی، به اسرار این حقیقت پنهان دست یابد و به تبیین و توضیح و معرفی آن بپردازد. اسپینوزا و ملاصدرا، به عنوان دو فیلسوف غرب و شرق، به مسأله ی نفس و تعریف ماهیت و تبیین حقیقت آن همت گمارده اند و بخش قابل توجهی از آثارشان را بدان اختصاص داده اند. این دو فیلسوف هر دو در باب مسأله ی نفس و بدن یگانه انگار هستند، اما مبنای یگانه انگاریشان با هم فرق دارد. و نیز هر دو به تجرد نفس و ارتباط آن با سعادت آدمی قا‌یل هستند و در عین حال در معنا و نحوه ی نیل به تجرد نفس تفاوت دارند. طبق بررسی هایی که درباره ی این موضوع انجام داده ام، تاکنون درباره ی مسأله ی نفس به صورت تطبیقی از دیدگاه این دو فیلسوف تحقیقی صورت نگرفته است. در این رساله، هدف آن است که نوع نگاه این دو فیلسوف به مسایلی همچون تعریف و ماهیت نفس، اثبات وجود نفس و مانند آن و نیز وجوه تشابه و تفاوت دیدگاه های آن ها مورد بررسی قرار گیرد.

تحقیق پیش‌رو مطالعه ای درباره‌ی فلسفه اسپینوزا است که ناظر بر تمام دیدگاه‌های او درباره‌ی وجود، طبیعت و نقش خدا است. اسپینوزا هم "مرد سرمست خدا" و هم "ملحد"، هم "پیشگام در یهودیت غیرمذهبی" و هم "نقاد شدید دین" نامیده شده است. این تحقیق آراء مبنایی فلسفی اسپینوزا را همراه با نتیجه‌گیری های او در مورد خدا و دین مورد بررسی قرار داده است. تفکر اسپینوزا درباره‌ی خدا و دین موقعیت عقلانی پیچیده‌ای دارد. این تفکر بدون درکی از بخش‌های محوری آثار فلسفی‌اش قابل‌فهم نیست. از سوی دیگر بسیاری از عناصر در فلسفه اصلی‌اش نمی‌تواند بدون درکی از تفکر دینی او، به طور کامل فهمیده شود. اسپینوزا یهودی متولد شد، اما انتخاب او زندگی خارج از هر جامعه‌ی مذهبی بود. او به‌طور جدی هم با آموزه‌های سنتی عبری و هم با علم فیزیک عصر خودش آشنا بود. او خدا و طبیعت یا جوهر را یکی می-دانست: مسئله‌‌ای که در سرتاسر آثارش آشکار است و او را مقدور کرد تا دین را طبیعی و به همان اندازه طبیعت را الهی کند. اسپینوزا فیلسوف عقل‌‌گرای پیشروی عصر روشنگری نبود، بلکه متفکری با بالاترین درجه اهمیت هم در فلسفه و هم در دین بود. تحقیق حاضر نگرش ایجابی او نسبت به خدا و دین را از نظر می‌گذراند: دیدگاه‌های او درباره‌ی آزادی مذهبی، فهم او از ابدیت و استفاده‌ی گیج‌کننده‌ی او از شخصیت مسیح، و با ارزیابی‌ای از اسپینوزا درباره خدا و دین خاتمه می‌یابد.