جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

کتاب حاضر دارای 16 فصل و 4 پیوست است. هر بخش به مضوعاتی متفاوت می پردازد. برای مثال در فصل اول بحث های مقدماتی در معنای علم و عقل و تعارض عقل و نصوص دینی؛ در فصل دوم فطری بودن معرفت خدای تعالی در آیات قرآن کریم؛ در فصل چهارم به مباحثی در ارتباط با تذکر و یادآوری معرفت فطری در آیات قرآن و روایات و موضوعاتی دیگر در فصولی دیگر. در آخر کتاب چهار پیوست درباره عقل و علم در علوم بشری و الهی و وضع الفلظ به حقایق خارجی و اسماء و صفات الهی و نیز معیار اندیشه ها برای تکمیل و تبیین مباحث مولف بزرگوار افزوده شده است.

میرزا مهدی اصفهانی، مؤسس مکتب معارف خراسان، موسوم به «تفکیک»، علاوه بر دارا بودن اجتهاد مطلق و تبحر در علوم عقلی، یکی از قرآن‌پژوهان معاصر نیز به حساب می‌آید. دلیل این مدعا وجود آثاری از ایشان در حوزۀ قرآن همچون معارف القرآن، رسالۀ شاهزاده افسر، رسالة فی وجه اعجاز کلام الله المجید و ... است. وی دیدگاه‌های معارفی خود را بر آیات و روایات بنا نهاد و همین گرایش به نقل، سبب شده وی را که نخستین مروج مکتب اصولی میرزای نائینی در ایران است، در جرگۀ اخباریان به شمار آورند. اخباریان، اصول فقه را متخذ از عامه دانسته و آن را روشی برای رهیافت به معارف قرآنی نمی‌دانند. همچنین برخی اخباریان قائل به حجیت نصوص نبوده و ظواهر قرآن کریم را نیز حتی بعد از فحص از قرائن منفصله حجّت نمی‌شمارند ولی میرزای اصفهانی قائل به حجیت آن است. لذا دیدگاه وی در فهم قرآن کریم تفاوت بنیادینی با دیدگاه اخباریان دارد و نمی‌توان وی را از اخباریان به شمار آورد. در این مقاله دیدگاه وی دربارۀ جایگاه حدیث در فهم قرآن به تفصیل با رویکرد اخباریان تطبیق داده شده و وجوه تفاوت آن بیان شده است.

کتاب غاية المنى ومعراج القرب واللقاء از کتابهای «میرزا مهدی اصفهانی» است که درباره نماز و اسرار آن نگاشته شده است. لازم به ذکر است که ترجمه این کتاب نیز تحت عنوان «نماز معراج بنده تا بلندای معرفت» توسط «نشر آفاق» و با شرح فرزند مولف «محمد اسماعیل مدرس غروی» و ترجمه «ریحانه عباسی» به زیور طبع آراسته شده است.

رويکرد موسوم به «تفکيک» در موضوع حقيقت عقل و دامنة اعتبار و کارکردهاي آن، با رويکرد مشهور شيعي اختلاف نظر دارد. بر اساس رويکرد «تفکيک»، عقل انسان در تغاير ذاتي با روح اوست. عقل قابل تکامل است، ولي روح انسان همواره تاريک است. اين رويکرد کارکرد عقل را در استعمالات ديني، منحصر به درک امور عملي، و کارکرد عِلم را منحصر به درک امور نظري مي‌داند. ميرزا مهدي اصفهاني يقين حاصل از حس و کتاب و سنّت را مطابق با واقع مي‌داند، اما يقين حاصل از هر‌گونه استدلالي را معتبر نمي‌شمرد. پيروان رويکرد «تفکيک»، قياسِ نهي‌شده در دين را به براهين فلسفي تعميم داده، با هرگونه تعقّل عميق مخالفت مي‌ورزند. ميرزا مهدي اصفهاني ارجاع نظري به بديه را در مقابل روش «تعليم ديني» مي‌داند که صرفاً تذکر به فطرت است و نه استدلال. با روش پژوهش «درون‌ديني»، در نقد اين باورها مي‌گوييم: بر اساس آيات و روايات، عقل انسان مرتبه‌اي از روح اوست و مي‌تواند با استدلالات متّکي به مقدّمات روشن، به درک صحيحي از امور نظري و عملي برسد. در قرآن و روايات، به وفور، از استدلالات عقلي، براي اثبات حقايق نظري و عملي استفاده شده است.

تمام بنياد فکری الهيات و طبيعيات ميرزا مهدی اصفهانی بر احاديث ذر و عالم طينت و خلق ارواح ما قبل الابدان استوار است. در واقع اگر اين احاديث حجيت نداشته باشند (چه به دليل اينکه اخباری آحادند و چه به دليل ضعف اسانيد و غير اصيل بودن آنها و جعل آنها توسط غلات) منظومه فکری ميرزا مهدی اصفهانی فرو می ريزد. به همين دليل در سرتاسر معارف القرآن دهها و شايد چند صد حديث درباره اين موضوع بطولها نقل شده...

استحالۀ اجتماع نقیضین یکی از پایه‌ای‌ترین بدیهیات اولیه به شمار می‌رود. میرزا مهدی اصفهانی با نگاهی متفاوت به بداهت این قضیه، به تبیین علم بلامعلوم در دایرۀ علم انسان پرداخته و معتقد است می‌توان از علمی سخن گفت که معلوم آن هیچ نوع تحققی در هیچ موطنی ندارد. او با تکیه بر این علم و آیه قرار دادن آن، علم خدای متعال پیش و پس از خلقت را علمی تفصیلی و بدون معیت معلومات می‌داند. در نتیجه، ذات پروردگار را از هر گونه تقرر معلومات به هر نحوۀ ممکن اعم از اجمالی و تفصیلی، تنزیه می‌کند. بر این اساس می‌توان گفت نظریۀ علم بلامعلوم میرزا مهدی اصفهانی در صورتی که چالش‌های پیش روی خود را به‌درستی حل نماید، رقیبی برای نظریۀ ثابتات ازلی معتزله، اعیان ثابته عارفان و نیز نظریۀ علم اجمالی در عین کشف تفصیلی ملاصدرا است.

کتاب «احیاگر حوزه‌ خراسان: گذری بر زندگانی و آثار حقایق‌آموز معارف وحیانی، مربی عالمان، فقیه اهل بیت، میرزا مهدی اصفهانی» با گستره‌‌ای وسیع در پژوهش بر آن است تا شِمایی مناسب از زندگانی و آثار این شخصیت اثرگذار و تاریخ‌ساز عالم تشیع به‌دست دهد. / «احیاگر حوزه خراسان» به اهتمام حسن طالبیان شریف، روح‌الله عربشاهی، محمد عربشاهی و حسین مفید و با مقدمه محمدرضا حکیمی منتشر شده است. محمداسماعیل مدرس غروی ناظر تولید این اثر بوده است./ کتاب حاضر، پژوهشی است که برای شناساندن شخصیت مهمی چون «میرزا مهدی اصفهانی». / «آیت‌الله میرزا محمدمهدی غروی اصفهانی»، یکی از چهره‌های اثرگذار در جوامع دینی شیعه در عصر ماست. او در حدود 25 سالی که در مشهد اقامت داشت، توانست در فضای فقهی، اعتقادی و اخلاقی آن حوزه تحولی عمیق به وجود آورد. وی از فقهای معاصر شیعه بوده و همه وی را مؤسس مکتب تفکیک یا مکتب معارف خراسان می‌دانند. نام مکتب تفکیک و یا مکتب معارف خراسان بعدها توسط شاگردان او بر روش تدریسش تعلق گرفت./ این کتاب با یک مقدمه، دو بخش، دو پیوست و تعداد زیادی عکس و سند تولید و منتشر شده است. مقدمه‌ کتاب «معارف میرزوی» نام دارد که به قلم استاد محمدرضا حکیمی نوشته شده است. وی در این مقدمه‌ با تفصیل تمام به ضرورت عقل‌ورزی در کلمات رسول خدا (ص) و جانشینان ایشان به‌عنوان حاملان علم الهی پرداخته و مسیرهای دیگر الاهیاتی را ناصواب دانسته است. / بخش نخست کتاب در چهارده فصل به «شرح زندگانی میرزای اصفهانی» اختصاص داده شده است. مراتب بلند تحصیلی او در فقه، اصول، فلسفه، عرفان و نیز مقام والایش در تهذیب نفس را نشان داده و آنچه با حضور او در مشهد رخ داد و حوزه‌ آن شهر را در دو بُعد اصول فقه و فلسفه دگرگون کرده با جزئیات زیاد شرح داده شده است. در این بخش فصلی با عنوان «آموزه‌های تربیتی میرزای اصفهانی» گنجانده شده و از میرزای اصفهانی به‌عنوانی مردی الهی و پرهیزگار نام برده شده است./ «آفاق انوار وحی» عنوان بخش دوم کتاب است که در آن، کتابشناسی مفصلی از آثار میرزای اصفهانی در اختیار خوانندگان قرار داده شده و مروری بر اندیشه‌های وی ـ که ساختاری نظام‌مند در بیان معارف الهی شیعی است ـ در این بخش حاصل شده است. / دو پیوست کتاب به قلم استاد احمد مهدوی‌دامغانی نوشته شده است. مهدوی‌دامغانی در پیوست نخست آنچه را که از میرزای اصفهانی به یاد دارد به روی کاغذ آورده‌ و در پیوست دوم نیز گزارشی از حضور خود در جلسه‌ دفاع یک پایان‌نامه‌ دکتری مرتبط با میرزای اصفهانی که در دانشگاه سوربن به انجام رسیده پیش‌روی خوانندگان قرار داده است.