جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

«الشواهد الربوبیة فی المناهج السلوکیة» کتابی است در فلسفه و حکمت اسلامی، نوشته حکیم و فیلسوف شیعی صدرالدین محمد بن ابراهیم شیرازی. این کتاب از مهم‌ ترین آثار فلسفی ملاصدرا است که در میان آثار وی برجستگی خاصی دارد؛ زیرا همه‌ اندیشه‌ های فلسفی او (اعم از الهیات، طبیعیات، نفس، معاد و...) به صورت مختصر مورد بررسی قرار گرفته است. کتاب الشواهد الربوبیة به گونه‌ ای تلخیص کتاب اسفار است. مؤلف در این کتاب، در بعضی موارد به نحو ایجاز و در بعضی از مسائل به طور مفصل آراء خود را با عباراتی سلیس و روان تقریر کرده است، در برخی از قسمت‌ های این کتاب مطالبی دیده می‌ شود که در اسفار و سایر کتب او دیده نمی‌ شود.این کتاب در حوزه‌ های علمیه و دانشگاه‌ ها تدریس می‌ شود. ملاهادی سبزواری بر شواهد تعلیقاتی نوشته است.

موضوع این رساله "توحید ذاتی و صفاتی در نهج‌البلاغه" می‌باشد و مطالب آن در پنج فصل تنظیم شده است .فصل اول کلیاتی در مورد شناخت خداوند و تعریف و تقسیم توحید است و بیان اقسامی که این رساله عهده‌دار بحث از آنهاست . در فصل دوم به اثبات توحید و نفی شریک از حق تعالی پرداخته‌ام و عنوان فعل را توحید وجوبی انتخاب کرده‌ام تا با توحید وجودی عرفان خلط و اشتباه نشود. در فصل سوم به اثبات توحیدی احدی و نفی ترکیب از حق پرداخته‌ام که با شرح مختصر قاعده بسیط الحقیقه همراه است . فصل چهارم بیان کننده توحید مفهومی است یعنی اثبات این امر که خداوند در هیچ وصفی از اوصاف و معنایی از معانی با ممکنات مشارک نمی‌باشد. و بالاخره در فصل پنجم توحید صفاتی مطرح شده است .

این رساله مشتمل بر چهار بخش و بیست فصل می‌باشد که در بخش اول، احکام کلی نفس از قبیل تعریف نفس ، اثبات و جوهر بودن نفس و ... بحث شده است . در بخش دوم قوای نفس و وحدت قوا و علت تعدد آن بیان گردیده است . در بخش سوم با ادله و برهان، جسمانی بودن نفس ابطال و تجرد آن اثبات گردیده و درباره کیفیت تعلق نفس به بدن و وحدت نوعی نفوس و توحید نفس بحث شده است ، در بخش چهارم با ابطال قدیم بودن نفس ، حدوث آن اثبات و نیز ابطال تناسخ و اینکه نفس با فساد بدن و بعد از بدن فاسد نمی‌شود بقاء آن اثبات گردیده است .

نوشتار حاضر پژوهشی پیرامون علل اربع در فلسفه اسلامی می باشد که در رابطه با علت و معلول و عام وخاص درفلسفه اسلامی بحث می کند. رساله حاضر در شش فصل بدین شرح تهیه و تنظیم شده است: در فصل اول ابتدا علت و معلول را تعریف کرده و سپس دو اصطلاح عام و خاص آن را بیان کرده است. در فصل دوم به اقسام علل پرداخته و تقسیم علت به علت های چهار گانه را از دیدگاه ارسطو و ابن سینا و آخوند ملاصدرا مورد بررسی قرارداده است. تعریف علت فاعلی و وجه تمایز فاعل به معنی طبیعی و فلسفی از جمله مباحث این فصل سوم است. نیز دراین فصل بیان شد که هیچ پدیده ای از پدیده های جهان هستی نمی تواند بدون علت فاعلی پا به عرصه وجود بگذارد. فصل چهارم توصیف علت غائی به افضل اجزاء حکمت اختصاص یافته است. در حقیقت، با اثبات علت غائی، غایت مندی در جهان آفرینش، این مسئله به اثبات می رسد که خالق حکیم، جهان را بیهوده و عبث نیافریده است. دراین فصل شبهات وارد بر علت غائی مطرح و جواب آنها نیز بیان شده است. از جمله آنها، شبهه در افعال ارادی و افعال طبیعی و مسئله اتفاق است. فصل پنجم اختصاص دارد به بحث درباره علت مادی و صوری. دو برهان فصل و وصول و قوه و فعل در اثبات وجود ماده اولی از براهینی هستند که شیخ الرئیس اقامه نموده است که مورد قبول اکثر فلاسفه اسلامی از جمله صدر المتألهین است. در عناوین بعدی علت صوری را نیز مطرح کرده است. فصل ششم به احکام و مناسبات مشترک بین علل اربع و این که در شی واحد جمیع این علل قابل اجتماع هستند می پردازد.

در این رساله سعی شده تا جایی که امکان دارد، حقیقت قضا و قدر به خوبی تشریح گردد و بخصوص این مساله از دیدگاه حکیم متاله، ملاصدرای‌شیرازی که تمامی افکار و آرای خود را از مشکات پر نور ولایت دریافته و با آمیزه‌ای از عرفان منصبغ نموده، تبیین گردد. همچنین روشن شود با وجود آنکه هستی هر چیز از عنایت و علم ذاتی حق ناشی می‌شود، و ذات و صفات او ثابت و بی‌بدیل است ، تاثیر دعا در سرنوشت انسان چگونه است ؟ و مساله بدا چیست ؟ آیا علم الهی تغییر پذیر است و قضا و قدر دگرگون می‌شود؟ یا آنگونه که قوم یهود گفته‌اند، "یدالله مغلوله" آیا نظر اشاعره درست است ، که معتقدند دعا بی‌فایده است و آنچه تقدیر از قبل رقم زده، همان می‌شود؟ اگر چنین است پس بیانات معصومین که فرموده‌اند، دعا یکی از عوامل مهم در تغییر قضا و قدر است و خود مظهری از مظاهر قضا و قدر به حساب می‌آید، چیست ؟ و چگونه انسان با وجود محاط بودن در عالم ماده و با تمام کوچکی و تعلق خود به عالم بالا، در عالم ملکوت تاثیر گذارده به مطلوب خویش می‌رسد؟ هدف رساله حاضر پاسخ به این سوالات و روشن ساختن اذهان از بحث احیانا شبه برانگیز قضا و قدر است . در این رساله سعی شده با دیدی واقع بینانه و جستجوگر و به دور از نزاعهای کلامی و در یک تحلیل نسبتا عمیق فلسفی، نظریات عمده فلسفی پیرامون موضوع، مورد بررسی قرار گرفته و مبنا و استدلالات هر کدام تشریح گردد. البته سعی آن است که همواره نظرات صدرالحکما و المتالهین محور اصلی قرار گیرد. این رساله با همین انگیزه در سه بخش و 12 فصل تدوین و تنظیم شده است . در بخش اول، ابتدا "قضا و قدر" از لحاظ لغوی و اصطلاحی مورد بررسی قرار گرفته، سپس حقیقت آن دو از نظر فیلسوف عالیقدر به طور مبسوط روشن می‌گردد. از عالی‌ترین مفاهیم قرآن در معارف بلند اسلامی، موضوع امکان تغییر و دگرگون ساختن تقدیر و سرنوشت است و اینکه انسان می‌تواند قسمتی از سرنوشت خود را با دعا و اعمال خود دگرگون سازد. این مساله تحت عنوان "تاثیر دعا در قضا و قدر"، موضوع بخش دوم این رساله است . دعا منبع عظیم تغذیه روح و نفس انسانی است و نیایش به درگاه خدای بزرگ در طول تاریخ، عامل تلطیف روح انسانی و سازندگی جوامع بشری بوده است . هیچ جامعه‌ای نتوانسته به دور از یک ارتباط عمیق با خداوند به فلاح و رستگاری رهنمون گردد. از این رو، اگر دعا با همه ابعادی که دارد و همه ریزه‌کاریهای که در آن نهفته است ، رعایت شود، وسیله‌ای خواهد بود برای نیل به سعادت جامعه و فرد. در بخش پایانی این رساله نیز به مساله تغییر سرنوشت با دیدی برتر و با عنوان "بدا" اشاره می‌شود حقیقت و امکان وقوع آن با توجه به نظریات مختلف بویژه نظر ملاصدرا بررسی می‌گردد.