جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

بی شک ، زبان و مباحث فلسفه ، در بسیاری از موارد ، با پیچیدگی و سنگینی خاصی همراه می باشد که این امر سبب شده است علاقمندان به یادگیری فلسفه در میان قشر تحصیل کرده و دانشجویان علوم اسلامی ، بسیار فراوان نباشند و میل به تحصیلِ رشته فلسفه و علوم معقول افزایشی قابل توجه نداشته باشد که همین امر ، یکی از مشکلات فلسفه است و برای حلّ این معضل ، یکی از راهکارها ،استفاده از ظرفیت بسیار بالای تمثیل برای آسان سازی فلسفه می تواند باشد.صدر الدین محمد شیرازی مشهور به « ملاصدرا » و « صدرالمتألهین» به خوبیبارها در بحث های حِکمی و فلسفی خود ، چه به صورت مستقلّ و یا در ضمن مباحث ، از تمثیل برای تسهیلِ مقصود و مراد خود استفاده کرده است. این پژوهش ، در صدد است با استناد به نمونه هایی فراوان و به صورت دسته بندی شده از آثار گوناگون ملاصدرا ، ثابت سازد که تمثیل ، جایگاهی ویژه و برجسته در نزد ملاصدرا داشته است و ایشان برای آسان سازی و فهم بهتر از معقولات برای مخاطبان فلسفه از توان تمثیل غفلت نورزیده و به عنوان متدولوژی و روش از آن استفاده برده است و توجه بسیار زیاد به تمثیل توسط ایشان سببب شده است که در میان فلاسفه متأخر ، هیچ یک به اندازه ایشان از تمثیل بهره نبرده باشد. در این پژوهش ، تمثیلات ایشان با توجه به موضوعات آثار ملاصدرا به شش بخش تقسیم شده است ؛ 1- تمثیلات هستی شناسی (مانند؛ سایه ، آهن ربا ، دریا ، چراغ ، عکس و ...)2-تمثیلات خداشناسی( مانند؛ آینه ، نور خورشید ، انسان ، خال سیاه و ...) 3- تمثیلات نفس شناسی(مانند ؛ پرنده ی آسمانی ، مار وحشی ، دام ، بازرگان ، کشتی ، بذر و ....)4- تمثیلات معاد شناسی(مانند ؛ انبار دار ، جنین ، خواب ، ذغال ، چرم دباغی شده و ...)5- تمثیلات جهان شناسی(مانند ؛ انسان بزرگ ، کودک ، قلب ، پوسته و قالب و ...) 6- تمثیلات متفرقه و گوناگون( مانند ؛ شریعت به انسان ، قرآن به انسان ، جنّ به هوا و ...). هم چنین در این پژوهش ، تلاش فراوان شده است تا با تتبّع و پژوهشی وافی و کافی در آثار موجود ملاصدرا ، موارد فراوانی از نمونه های تمثیلی ملاصدرا به شکل دسته بندی شده و تحت عنوان مربوطه ی خود به همراه با متن عربی و ترجمه ی آن و در برخی موارد به همراه شرح و توضیح برخی از شارحان بزرگ در اختیار علاقمندان به بحث های فلسفی قرار گیرد.کلمات کلیدی: 1- تمثیل2. مباحث فلسفی 3.محسوس4.معقول 5.ملاصدرا

ماهیت نفس و کیفیت ارتباط آن با بدن و حیات پس از مرگ از چالش برانگیز‌ترین مباحث فلسفی و کلامی است. در میان فیلسوفان مسلمان بوعلی به عنوان شاخص‌ترین چهره‌ی حکمای مشاء، کوشیده از چگونگی این رابطه پرده برگیرد. ابن سینا با وجود اینکه در تعریف نفس متاثر از ارسطو بود اما با کمال دانستن نفس به معنی جوهری که در حدوث و بقاء بی‌نیاز از بدن است به شیوه ابتکاری توانسته از ارسطو فراتر رود و با اثبات تجرد نفس و انضمامی دانستن رابطه نفس و بدن در نهایت معاد را نیز ثابت کند. شیخ هم قائل به معاد روحانی است و هم معاد جسمانی اما روش وی در پذیرش و اثبات هر کدام متفاوت است. ارسطو چون رابطه نفس و بدن را اتحادی می‌دانست و معتقد بود که با مرگ تن نفس نیز نابود می‌شود در نتیجه قائل به معاد هم نبود. اما ابن سینا با تفکیک میان حیثیت ذاتی نفس از حیثیت فعلی آن تلاش کرده مساله حیات پس از مرگ را نیز تبین کند. پژوهش حاضر به منظور ارائه تصویری روشن از مسئله رابطه نفس و بدن با کیفیت حیات پس از مرگ در اندیشه ابن سینا به بررسی نظرات متکلمان و فیلسوفان متقدم پرداخت، این بررسی‌ها نشان داد که اندیشه ابن سینا در این باب نسبت به پیشینیان از انسجام بیشتری برخوردار است، چنان‌که شیخ الرئیس به صورت هدفمند از آغاز تا سرانجام نفس رامورد بررسی قرار داده است، در حالی که این انسجام و یکپارچگی را در اندیشه متقدمان مشاهده نمی‌کنیم. بررسی اندیشه صدرا در خصوص رابطه نفس و بدن که به طور اصولی انکار بوعلی بر حرکت جوهری نفس را هدف قرار داده، به ما در تبییننقاط نقد پذیر اندیشه بوعلی در زمینه معاد یاری می‌رساند.

بحث از ارتباط میان وجود و ماهیت در ممکنات، از جمله مباحث جدی و بحث‌برانگیز در تاریخ فلسفه است و کمتر فیلسوفی را در قرون وسطی و عالم اسلام می توان یافت که از آن سخن نگفته باشد. سابقه این بحث را حتی تا پیش از قرون وسطی، در مابعدالطبیعه یونان باستان بویژه ارسطو و افلوطین نیز می توان ملاحظه نمود. البته در ارسطو به طور جدی این بحث مطرح نیست چرا که او موجود را همان جوهر می داند که امری یکپارچه است. اما در قرون وسطی بحث انواع تمایز وجود و ماهیت به طور جدی مطرح می شود. در عالم اسلام نیز این بحث با فارابی و ابن سینا در وجودشناسی به میان می آید بویژه آنجا که تقسیم موجود به واجب و ممکن مطرح می شود. فارابی ممکنات را متشکل از دو مولفه مابعدالطبیعی وجود و ماهیت تلقی می کند و این دوگانگی متافیزیکی در ابن سینا نیز با تفصیل بیشتری مطرح می شود. سهروردی و ابن رشد بارزترین منتقدان ابن سینا در بحث تمایز وجود از ماهیت و عروض وجود بر ماهیت هستند که در این رساله انتقادات آنان بیان گردیده و مورد تحلیل و ارزیابی قرارگرفته است. توماس آکوئینی رساله ای جداگانه درباره وجود و ماهیت دارد و هم در این اثر و هم در دیگر آثارش از ارتباط میان وجود و ماهیت به تفصیل سخن می گوید. در تفسیر وجودشناسی توماس، سعی کرده‌ایم به دیدگاه های دو اندیشمند قرن بیستمی با دو رویکرد متفاوت توجه کنیم. از یک سو تفسیر ژیلسون از توماس و ازریابی آن را مطرح نموده‌ایم و از سوی دیگر تفسیر آنتونی کِنی، برجسته ترین اندیشمند در مکتب تومیسم تحلیلی، را مورد نقد و ارزیابی قرار داده ایم. ژیلسون و کِنی در تحلیل و تفسیر وجودشناسی توماس، در دو جبهه مقابل یکدیگر قرار دارند چرا که ژیلسون وجودشناسی توماس را بیان کننده آموزه هایی عمیق و سودمند برای دنیای مدرن معرفی می کند اما کِنی آن را مشتمل بر تناقضات منطقی و فلسفی مختلفی می داند. وجودشناسی توماس با تأکید بر "فعل وجودی"، بسیار نزدیک می شود به اصالت وجود صدرایی، چرا که هم در توماس و هم در ملاصدرا، بر این امر تأکید می شود که وجود بذاته موجود است و به واسطه فعل وجود، ماهیت از موجودیت برخوردار می گردد. البته ملاصدرا در دیدگاه نهایی خود مبنی بر اتحاد وجود و ماهیت، از توماس و مشائیان فاصله می گیرد.

شناخت مصداق و حقیقت نفس و ذهن از منظر فلسفه اسلامی تأثیر بسزایی در تبیین مبانی انسان شناسی و معرفت شناسی فلسفه اسلامی به طور عام و آگاهی نسبت به آراء فیلسوفان مسلمان به طور خاص دارد.نفس به عنوان حقیقت اصیل انسان به قوایی چون ادراک، اختیار، اراده، و عمل مجهز است و کارکردهایی چون استدلال، نقش پذیری و حفظ صور اشیاء، در عین انتساب به ذهن، به نفس نسبت شده است.ابن سینا ذهن را ابزاری برای کسب معرفت نفس می داند، در نظام نوری سهروردی نفس و ذهن به وحدت نزدیک می شوند و در نهایت ملاصدرا ذهن را مرتبه ای از نفس می داند.

چکیده ندارد.

ماهیت نفس، تجرد یا مادی بودن آن و نیز کیفیت ارتباط آن با بدن، همواره یکی از چالشیترین مباحث در آرای فلسفی و کلامی بوده است. در جستار حاضر، علاوه بر توجه به تبیین ماهیت نفس در آرای فلسفی ارسطو و ابن سینا، به لوازم دیدگاه های این دو به ویژه در موضوع حیات پس از مرگ خواهیم پرداخت. ارسطو ازیک سو نفس را در تعامل با بدن تبیین میکند و ازسویدیگر، رابطه آنها را از نوع رابطه ماده و صورت میداند که از مصادیق ترکیب اتحادی است. درنتیجه وی در تبیین حیات پس از مرگ با مشکل مواجه میشود؛ چراکه با از بین رفتن بدن، نفس نیز باید از بین برود. ازسویدیگر، ابن سینا برای برون رفتن از چالشی که ارسطو در آن گرفتار شده، با تفکیک حیث ذاتی و حیث فعلی نفس تلاش میکند در تبیین حیات پس از مرگ، با تناقض پیش روی ارسطو مواجه نشود.

احیاء اندیشه های فلسفی و کلامی توماس آکوئینی در دوره ی مدرن، همواره یکی از دغدغه های اندیشمندانی بوده که پاسخ بسیاری از معضلات فلسفی و الهیاتی عصر جدید را تنها در آثار او دست یافتنی می دانستند. این نحوه ی نگرش به اندیشه های توماس که از دیرباز تاکنون، به تومیسم مشهور بوده است، از اواسط قرن بیستم، با پدید آمدن رویکردی نوپا به تفکر توماس با عنوان تومیسم تحلیلی، عصر تازه ای از تومیسم را رقم زد. تومیست های تحلیلی با بهره گیری از فلسفه ی تحلیلی به ویژه مبانی فلسفی و منطقی فرگه، تفسیرهای خاصی از اندیشه های فلسفی توماس آکوئینی ارائه کرده اند که توجه جدی دیگر طرفداران تفکر توماس را به خود برانگیخته است. این جریان نوظهور، با آنتونی کنی و تفسیرهای او بر آثار توماس به اوج خود رسید. آنتونی کنی با اتخاذ نگرشی فرگه ای نسبت به وجودشناسی توماس، تلاش کرد تا تناقضات و چالش های پیش روی نظریه ی وجود در فلسفه ی توماس را بنمایاند و وجودشناسی او را حاوی نظریه هایی در خصوص وجود نشان دهد که از ارزش فلسفی چندانی برخوردار نیستند. در این جستار، به تفصیل، به نقد و بررسی رویکرد تحلیلیِ آنتونی کنی به وجودشناسی توماس آکوئینی خواهیم پرداخت.

امروزه الهیات مسیحی، بیش از هر زمان دیگر، با مسئلة وجود خدا، شناخت او و به ویژه، ارتباط میان علم و ارادة الهی با اراده و تقدیر انسان، درگیریِ فلسفی و کلامی دارد. در دوران معاصر، با ظهور نحله های جدید فلسفی در غرب، الهیات مسیحی نیز نحله های فلسفیِ مختلفی را درون خود تجربه کرده است، که الهیات یا خداباوریِ کلاسیک، خداباوریِ گشوده و خداباوریِ نئوکلاسیک را می توان سه مورد از برجسته ترین این نحله ها دانست. هر یک از این سه مکتب فلسفی الهیاتی، سعی کرده اند تا با ارائة تصویری از خداوند، به بسیاری از مسائل سنتی و جدید در خصوص خداوند و ارتباط او با نظام هستی و به خصوص با انسان و ارادة او، پاسخ دهند. در این جستار، تلاش خواهیم کرد تا با ارائة تصویری کلی از این سه مکتب، به مهم ترین اشکالات و انتقادات واردشده بر آن ها، به ویژه انتقاداتی که از سوی خودِ فیلسوفان مسیحی مطرح شده اند، توجه کنیم و جایگاه هر یک را در فلسفة مسیحیِ معاصر، بکاویم. همچنین، در نقد و بررسی این خداباوری های سه گانه، از آرای ملاصدرا نیز، به ویژه در مباحثی چون حدود شناخت عقل، مسئلة شر و علم پیشین خداوند، بهره خواهیم برد. ازاین رو، نقد خداباوری های مذکور را هم به صورت درون سیستمی و هم برون سیستمی دنبال خواهیم کرد.

پژوهش در اندیشه‌های شیخ الرئیس بو علی سینا، از مهمترین دغدغه‌های علمی و فلسفی محققان هم در مغرب‌زمین و هم در کشور ما می‌باشد. جستار حاضر بر آن است تا به نقد و بررسی یکی از مجموعه‌های پژوهشی منتشر شده در خصوص اندیشه‌های ابن سینا بپردازد که دربردارنده‌ی گزیده‌ای از مقالات همایشی بین المللی در سال 1383 در همدان می‌باشد. از آنجا که مقالات منتشر شده در این مجموعه، از موضوعات عینی و تجربی تا موضوعاتی انتزاعی و عقلی در اندیشه‌ی ابن سینا، را دربرمی‌گیرد، نمی‌توان همه‌ی آنها را از یک زاویه و با یک روش انتقادی مورد تحلیل و بررسی قرار داد. از این رو، در این جستار، در کنار نقد صوری و ساختاری این مجموعه، به تحلیل محتوایی برخی مقالات فلسفی خواهیم پرداخت. نقد محتوایی همه‌ی مقالات این مجموعه، مجالی وسیع‌تر و صاحب‌نظرانی در دیگر حوزه‌های پژوهشی مرتبط با آثار و تفکرات ابن سینا را می‌طلبد

امروزه کمتر حوزه پژوهشی در علوم انسانی و کمتر اندیشمندی در این حوزه را می توان یافت که بدون توجه به روش و اتخاذ رویکردی در روش شناسی، پژوهش ها و اندیشه های خود را مطرح کنند. اساساً خودِ روش شناسی، امروزه به عنوان زمینه پژوهشیِ جدی و جداگانه ای قلمداد شده که توجه اغلب اندیشمندان در علوم انسانی، چه در غرب و چه در عالم اسلام، را به اهمیت و جایگاه خود جلب نموده است. در این جستار برآنیم تا با توجه به روش فلسفه ورزیِ دو فیلسوف نام دار در غرب و جهان اسلام، مبانی روش شناسانه هر یک را در نظام فلسفی شان بررسی نماییم. این دو فیلسوف، مارتین هایدگر و ملاصدرا می باشند که اندیشه ها و روش خاص فلسفه ورزی شان، همواره برای پژوهشگران علوم انسانی از جایگاه و اهمیت خاصی برخوردار بوده است. هایدگر با آنچه خود، روش پدیدارشناسیِ هرمنوتیکی می نامد، نظام فلسفیِ خود را برمی سازد و برای رسیدن به فهمی از وجود، از دازاین آغاز می کند. ملاصدرا نیز بر آن است تا حقیقت وجود را دریابد اما با روشی تألیفی یا ترکیبی، که در آن، هم از عقلانیت برهانی و استدلالی بهره می برد و هم از تفکر وحیانی و عرفانی.