جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

در فرهنگ شیعیان برای امام ویژگیهایی مطرح است که علم امام یکی از آنها به شمار می رود. .یعنی اینکه امام باید در آگاهی ازمعارف و احکام دین، سرآمد همگان باشد. علم نه تنها ازشرایط بنیادین امامت است؛ بلکه مکمل دیگر شروط و زیر بنای آنها نیز است. به این جهت ازهمان ابتدا تاکنون، این ویژگی ازجمله دغدغه های ائمه معصومین (ع) و اصحاب و شاگردان وپیروانشان بوده است. گونه شناسی راویان نشان می دهد که اغلب راویان روایات علم امام، از فرقه های واقفی، زیدی، فطحی و غالی بوده اند. بنابراین، بیشترروایات این باب، غلوآمیز به نظر می رسند..و غالیان کسانی هستند که اعتقاد و سخنشان در مورد دیگران به نفی ربوبیّت الهی می انجامد و انکارعبودیّت و بندگی دیگران را در پی دارد. در روایات ، اموری چون، ادعای خدایی برای پیامبر و امام، نبوت ائمه وعلم غیب مطلق برای ائمه از مصادیق غلوّ شمرده شده است. متعلقات علم امام شامل: علم به ماکان ومایکون، علم به زمان شهادت، علم به احوال شیعیان، آگاهی از اسم اعظم خداوند ، علم ارادی یا فعلی... می باشد .روایات صحیح ذیل علم ما کان وما یکون، با توجه به آیات مرتبط در این خصوص، اشاره ای به علم نامحدود وگسترده امام ، ندارد. و علم غیب به اصالت، از آن خداست و به تبعیت خدا، دیگران هم می توانند هر مقداری که او بخواهد، فرا گیرند. روایات صحیح علم به احوال شیعیان ، با توجه به آیات مرتبط در این خصوص، اشاره دارد به این که پیامبر(ص) و ائمه (علیهم‏السلام)، براعمال امت ، آگاهى دارند و اعمال امت بر آنها عرضه می شود. روایات صحیح آگاهی از اسم اعظم ، با توجه به آیات مرتبط در این خصوص، بیانگر این است که حضرت علی (ع)و ائمه معصومین(ع) از اسم اعظم خداوند آگاه هستند. امام(ع) نزد شیعه، حافظ شریعت و مفسر واقعی قرآن کریم و احکام اسلام است. لذا می باید فردی آگاه نسبت به اصول و فروع دین باشد؛ اما اینکه امام(ع) از کلیه مسائل و علوم دیگر آگاه باشد، اعتقاد به آن واجب نیست. با توجه به این دسته از روایات، که امام هر چه را بخواهد، به اذن خدا می داند، ناظر به دانستنی های لازم در امامت است؛ یعنی همان چیزهایی که قوام دین به آنهاست و علم دین؛ نه چیز دیگر.

علمای کلام درباره علم امام دیدگاههای مختلفی دارند. برخی معتقدند که علم امام فعلیت دارد و برخی معتقدند که علم امام فعلیت ندارد و برخی برآنند که علم امام بالقوه می باشد. صاحب نظران دیگر قائلند که علم امام در احکام فعلیت دارد، و در موضوعات بالقوه می باشد، البته به جز در مواردی که اثبات امامت بر آن متوقف شده باشد. این نکته لازم به تذکر است که در هر جا که علم امام فعلیت نداشته باشد امامت وی قابل اثبات نمی باشد. فرض دیگری نیز قابل تصور است: علم به موضوعاتی که دارای احکامی متعلق به آن باشد. زیرا چنانچه علم فعلی به موضوعات آن وجود نداشته باشد، علم به احکام آن نیز فعلیت نخواهد داشت.

اتان کولبرگ، شیعه شناس معروف و پر اثر و استاد معاصر دانشگاه عبری اورشلیم در اسرائيل است که مدرک دکترای خود را از دانشگاه آکسفورد انگلستان، با تز دکترا با عنوان نگرش تشیع امامی به صحابۀ پیامبر(ص) دریافت کرد. آثار پژوهشی مختلف و متعدد او طبق گزارش فرانک اچ. استیوارد به حدود 110 مقاله و کتاب منتشر شده می رسد(4کتاب، یک ویرایش کتاب، 39 مقاله، 24 مدخل دایرة المعارف ایرانیکا، 18 مدخل در دایرة المعارف اسلام (ویرایش جدید)، 2 مدخل در دایرة المعارف دین، یک مدخل در دایرةالمعارف عبریکا، یک مدخل در دایرة المعارف تفکر سیاسی اسلامی و 19 نقد و بررسی).

از جمله رویکردهایی که آموزه ها و مفاهیم دینی با آن ها سنجیده می شود دو رویکرد کلامی و فلسفی است که هر کدام با چند روش و نگرش و با پیش فرض ها و مبانی خاص به مسائل و مفاهیم دینی می نگرند. مقاله پیش رو با توجه به حجم خود، موضوع علم غیب پیامبر و امام راـ که از آموزه های ویژه شیعه به شمار می رود ـ با عنایت به اندیشه چهره های شاخص هریک از مکاتب فلسفی و کلامی مشهور بررسی کرده و به اختصار برآیند نظر هریک را در غیب دانی پیامبر و امام و حد و حدود آن مبتنی بر مبانی و پیش فرض ها، برشمرده و حاصل مباحث را به صورت فشرده آورده است.

نهج البلاغه کتابی است که حضرت علی(ع) آن را ایراد نمودهو محمد بن حسین موسوی معروف به سید رضی آن را درسال 400 هجری تالیف کرده است. از آن جایی که علی (ع) درعلم و عمل به قرآن، هماهنگ و عجین آیات قرآن می باشد و نهج البلاغه با قرآن رابطه ناگسستنی دارد و نیز در تفسیر بعضی از فرازهای قرآن، ابهام و اجمال وجود دارد؛ بنابراین باید از طریق کلام ائمه (ع) به تبیین آن پرداخته شود، پس فرازهای حضرت علی (ع) می تواند مهمترین منبع تفسیری باشد تا بدین وسیله تفسیر برخی ازآیات قرآن مشخص شود. تاکنون شارحان، شرح های زیادی بر نهج البلاغه نوشته اند؛ اما معمولا در صدد بیان و تفسیر آیات قرآن در نهج البلاغه نبوده اند؛ لذا دراین تحقیق، تعداد 44فراز از نهج البلاغه که شامل آیه هایی از قرآن است که مورد استشهاد قرار گرفته است و می توان آنها را تفسیر قرآن پنداشت، بررسی وتبیین می گردد. شواهد قرآنی موجود در نهج البلاغه به ترتیب خطبه ها ، نامه ها و حکمتها ارائه می شود، سپس به مطالعه دیدگاههای حضرت، که می تواند تبیین و تفسیر آیه به شمار رود، می پردازیم. در پایان به این نتیجه دست خواهیم یافت که، کلام حضرت علی (ع) مبین حقایق قرآن و تفسیرکتاب آسمانی است. حضرت علی (ع) در برخی از موارد، آیات قرآن را به طور ضمنی و در برخی موارد به طور صریح تفسیر کرده اند.

در این نوشتار ما به دنبال این مدعا هستیم که مبانی کلامی نقش اهل بیت علیهم السلام در تفسیر قرآن کریم چه می باشد؟ یعنی به چه دلیل تفسیری که اهل بیت (ع)از قرآن کریم ارایه کرده اند، حجت است. به این منظور این نوشتار را در دو بخش ارایه کردیم. در بخش نخست به توضیح و تبیین تفسیر اهل بیت (ع) از قرآن کریم پرداخته ایم. بخش دوم که مهم ترین بخش است، به تبیین مبانی پرداخته است. به نظر ما حجیت تفسیری اهل بیت (ع) بر سه مبنا استوار است؛ نخست، اتصال اهل بیت (ع) به غیب است. دومین مبنا، برخورداری آنان از عصمت است، و سومین مبنا ارتباط اهل بیت (ع) با سیره نبوی است. بر اساس برخی روایات، پیامبر (ص) علم خود را به همه ی جانشینان و حتی به حضرت زهرا (ع) منتقل کرده است، بنابراین اهل بیت (ع) آگاه ترین افراد از سیره ی نبوی خواهند بود.