جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

فهم برخی از آیات قرآن به‌واسطه وجود واژگانی که دایره مفهومی و مصداقی آن گسترده است، گاه مشکل می‌نماید. آیه 25 سوره انفال نیز از این دست آیات است که نظرات گوناگون تفسیری پیرامون آن بیان شده است. فراز ابتدایی آیه «وَاتَّقُواْ فِتْنَةً» و نیز «لَّا تُصِیبنَّ الَّذِینَ ظَلَمُواْ مِنکُمْ خَاصَّةً»، مشتمل بر ابهام‌هایی است که مورد توجه مفسران قرار گرفته است. این پژوهش با هدف روشن کردن معنای آیه و بررسی ابهامات موجود با عنایت به‌آرای تفسیری فریقین به‌روش توصیفی- تحلیلی، سامان یافته است. بررسی‌ها نشان‌گر آن است که: فتنه دارای مفهوم مشترک معنایی و مجموعه­ مصادیق است. که ذیل معنای کلی فتنه است. معنى فتنه قرار دادن طلا در زیر فشار آتش براى خالص کردن و تفکیک سره از ناسره است، پس هر نوع فشار و شدت مانند امتحان، ابتلا، و سختی فتنه است. فتنه در این آیه به‌معنای بلا و امتحانی است که حیطه آن فراگیر است و دو گروه مؤمنان و غیر مؤمنان از جامعه را گرفتار خواهد نمود. این آیه با تأکید بر سکوت و نقش منفعلانه مؤمنان در برخورد با مشکلات و ظلم‌هایی که در جامعه وجود دارد، آنان را از فتنه‌ای که گریبان‌گیرشان خواهد شد، برحذر می‌دارد. راه برون رفت از این فتنه امر به معروف و نهی از منکر است که نشانه حساس بودن افراد جامعه اسلامی به‌حفظ حدود الهی است. فراز انتهایی آیه نیز با تأکید بر شدید العقاب بودن خداوند، انگیزش لازم برای ایفای نقش فعال در جامعه به‌جهت دور ماندن از فتنه را در مخاطب ایجاد می‌نماید.

ترجمه ماشینی : مناظره بین مارتین لوتر و اسکولاستیک های قرون وسطی یکی از مهم ترین بحث ها هم در جریان اصلاحات به عنوان یک جنبش و هم در توسعه مسیحیت غربی به عنوان یک کل بود. در حالی که بحث غالباً بر اساس مناقشه بر سر آموزه‌های گناه و فیض مشخص می‌شود، اختلاف بین لوتر و الهی‌دانان مکتبی قرون وسطی صرفاً مناقشه بر سر این دو آموزه مرکزی نبود، بلکه درگیری کل نظام‌های الهیاتی بود. علاوه بر این، مناقشه بر سر آموزه انسان، از نظر منطقی اساسی‌تر و تعیین‌کننده‌ترین نقطه تقابل است، زیرا لوتر مواضع خود را در مورد گناه و توجیه در پرتو یک انسان‌شناسی خاص که به‌شدت متفاوت از انسان‌شناسی‌های اسکولاستیک مسلط است، می‌سازد. آکویناس و اسکاتوس با اتخاذ یک انسان شناسی اساساً ارسطویی، ترکیب و ماهیت اساسی انسان را به گونه ای تعریف می کنند که آموزه منتج از گناه، ماهیت بنیادی انسان را تا سقوط بدون تغییر باقی می گذارد، و در نتیجه آموزه ای برای توجیه ایجاد می شود که هنوز در چارچوب می لغزد. از شایستگی در مقابل، لوتر این تمرکز هستی‌شناختی را در انسان‌شناسی فلسفی به نفع انسان‌شناسی الهیاتی که تمرکزی رابطه‌ای و آخرت‌شناختی را نشان می‌دهد، نقد می‌کند. این بیان مجدد آموزه انسان به لوتر اجازه می‌دهد تا آموزه‌ای رادیکال‌تر و از لحاظ وجودی مهم‌تر از گناه را تأیید کند و در نتیجه تأکید او بر و فرمول‌بندی دکترین فیض بی‌ارزش را کنترل می‌کند.

تفسیر «القرآن و العقل» اثر آیت الله السيد نور الدين العراقي می باشد. این تفسیر در سه جلد چاپ شده است. در این تفسیر مفسر سعی کرده است با رویکرد عقلی از ابتدای سوره بقره تا سوره احزاب را تفسیر کند. نگاه مفسر کاملا عقلانی بوده است و تلاش می‌کردند یک فهم عقلانی از قرآن را ارائه بدهد و در بحث‌ها و برداشت‌های عقلانی که از قرآن داشتند به امور یقینی تمسک می‌کردند و معمولا از مباحث عقلی بهره می‌گرفتند که یقینی باشد. پس باید بگویم تکیه گاه مولف بر محور عقل و تدبر بود وکوشیده است تا از حدس و گمان و تخمین‌هاى نابجا دورى کند و بریقین‌ها اکتفا کند. سراسراین تفسیر شامل نکته هاى جالب عرفانى و فلسفى است که تقریبا همه تازه ابتکاری‌اند و براى آشنایان به علوم عقلى بهره‌هاى فراوان دارد. مرحوم نورالدین اراکی سعی کردند در تفسیر خود به دفع شبهات توجه ویژه‌ای داشته باشند. و در واقع می‌توان گفت انگیزه مولف ازنوشتن این تفسیردفع شبهه‌هاى است که از جانب ملحدان پیرامون قرآن مطرح کرده بود. ایشان درباره انگیزه نگارش این تفسیر مى‌نویسد: «برخى از دوستانم و از جمله فاضل و دوست کامل، سید عبدالرسول یزدى - ساکن شهر کاظمیه - از من تقاضا کرد در ردّ برخى از شیاطین غربى که ادعا نموده‌اند: «قرآن بر خلاف برهان است»، چیزى بنویسم. لذا تصمیم گرفتم در قرآن نگریسته و مضمون آنچه را که از ظاهر آن به دست مى‌آید، به رشته تحریر در آورم که ملاحظه کردم تمام آیات مطابق انصاف بوده و بر استوانه‌هاى حکمت استوار است.» علامه‌ طباطبایی درباره این تفسیر گفتند : در میان تفسیرهاى مسلمان‌ها چه در بین شیعیان و اهل سنت بر چنین تفسیرى دست نیافتم که حقا براى دفع ایرادهاى خیالى زمان ما سودمنداست. البته قطعا منظور علامه رویکرد عقلی است که مرحوم اراکی نسبت به قرآن داشتند. جلد 2 در این جلد تفسیر و شرح آیاتی از سور ذیل می پردازد: اعراف انفال توبه یونس هود یوسف

ترجمه ماشینی : بررسی تفسیری از آموزه های اخلاقی مسیح که در سرتاسر گزارش های انجیل دیده می شود. آموزه های نتیجه گرای مسیح با بررسی آثار پیتر آبلارد و جان استوارت میل بیشتر روشن می شود. بررسی‌های مختصری از نتیجه‌گرایان و فایده‌گرایان مدرن ارائه می‌شود، و در نهایت فرمول‌بندی انباشته‌ای از اخلاق فایده‌گرای مسیحی فعال فرموله می‌شود.

اهمیت انکارناپذیر مفهوم آزادی در زندگی بشر، هم‌چنین تأثیرگذاری آراء جان استوارت میل و شهید مرتضی مطهری در سیر تاریخیِ این مفهوم، نگارنده را بر آن داشت تا این موضوع را برگزیند و براساس عناصری چون مفهوم، دامنه، موانع، مبانی انسان‌شناختی و رابطه تعالی معنوی و آزادی به تبیین آن بپردازد. سوال اصلی این تحقیق، بررسی چگونگی و ماهیت ابعاد مختلف مفهوم آزادی در آراء جان استوارت میل و شهید مرتضی مطهری است. دستاوردهای تحقیق حاضر بدین شرح است: در زمینه مفهوم آزادی، جان استوارت میل آزادی را رهایی از موانع اجتماعی- سیاسی می‌داند در حالی که شهید مرتضی مطهری آزادی را رهایی از موانع معنوی، اجتماعی و سیاسی می‌داند. در باب‌ دامنه‌آزادی، جان میل قلمرو آزادی را اصل صیانت از ذات می‌داند و آن را برای مؤلفه‌هایی چون پرورش قدرت ابتکار، اجرای عدالت، شخصیت و استکمال نفس در دو بعد فردی و اجتماعی به‌کار می‌برد، در حالی که شهید مطهری بر اساس تعالیم مذهبی خویش قلمرو آزادی را مشخص می‌نماید و آن را برای رسیدن به رشدِ معنویتِ توحیدمحور در دو بعد معنوی و اجتماعی مطرح می‌نماید؛ وی چنین رشدی را شرط اساسی رشد و پرورش استعدادها می‌داند. در خصوص موانع آزادی، جان استوارت میل بیشتر به موانع سیاسی و اجتماعی توجه دارد در حالی که شهید مطهری علاوه بر دو مورد مذکور، به نقش خودِ فرد در ایجاد این موانع نیز توجه دارد. در باب مبانی انسان‌شناختی، جان میل محور مبانی را انسان می‌داند در حالی که شهید مطهری از طریق بینش توحیدی به تبیین مبانی آزادی می‌پردازد. در باب رابطه تعالی معنوی و آزادی جان میل غالباً معنویت را به معنای همان بعد اخلاقی بشر در نظر می‌گیرد و معتقد است برای تحقق آزادی در این بعد، باید بستر اجتماعی- سیاسی کافی فراهم گردد در حالی که شهید مطهری، بعد معنوی انسان و آزادی او را بر اساس روح الهی او معنا می‌کند. آراء این دو اندیشمند از آن جهت که هر دو خواهان عدالت اجتماعی، حمایت از اقشار ضعیف، تعهدمداری نسبت به قوانین، نقد آداب و رسوم- قدرت سیاسی- قوانین ناکارآمد و تلاش برای طرح ساختار سیاسی مناسب هستند نزدیک و شبیه به هم است.

نظریه فایده‌گرایی جان استوارت میل نقش محوری در سودگرایی به ویژه سودگرایی کلاسیک دارد و بیشترین خیر برای بیشترین افراد را اصل اساسی ارزش اخلاقی می‌داند. در سویی دیگر در سنت کلامی شیعی و مکتب عقل‌گرای بغداد، نظراتی که حول محور مصلحت مطرح و مصلحت را ملاک ارزش و حسن و قبح افعال معرفی ‌می‌کنند، این قابلیت این را دارا هستند که با سودگرایی مقایسه‌ شده و ما را به نظریات فلسفه اخلاق اسلامی نزدیک‌تر کنند. از این رو در این تحقیق با روشی توصیفی ـ تحلیلی، نظریه میل با نظریه‌ مصلحت که برامده از آراء متکلمین اصلی مکتب کلامی بغداد (شیخ مفید، سید مرتضی و شیخ طوسی) است، مقایسه‌شده است. حاصل آنکه هر دو نظریه در اصول وحدت‌گرا هستند. در نظریه میل اصل سود و در نظریه مصلحت، مصالح و مفاسد واقعی است که حسن و قبح افعال را تعیین می‌کنند. مصالح و مفاسدی که اگر ثابت و همیشگی باشند عقل مرجع تشخیصشان است و اگر متغیر باشند شرع به کمک عقل آمده و آنها را به نحو تفصیلی مشخص می‌کند. نظریه میل اگرچه به زعم وی قابلیت سازگاری با آموزه‌های مسیحی را دارد، نظریه‌ای سکولار و فارغ از پیش‌فرض‌های الهیاتی است اما نظریه مصلحت به شدت متأثر و مبتنی بر مبادی خداشناسانه است. در نهایت اینکه اگرچه خیر ذاتی در نظریه میل و مصلحت غایی در نظریه مصلحت به لذت و ألم منتهی می‌شود اما برخلاف میل، لذت و ألمی در نظریه مصلحت مبنای ارزش افعال و جعل احکام دانسته می‌شود که یا از احکام ضروری عقل صادر شده باشد یا از جانب خداوندی که کمال مطلق است تأیید شده باشد، از این رو لذات اخروی و پایدار بر لذات دنیوی تقدم دارند. ماهیت نظریه مصلحت سبب می‌شود بسیاری از اشکالاتی که به نظریه میل وارد می‌شوند، مانند دشواری محاسبه سود یا غفلت از سود فردی، وارد نباشد.

نظریه ی تشکیک در وجود از جمله راهکارهایی است که نزد فلاسفه‌ی‌‌ عارف مسلک به منظور حفظ وحدت در هستی وایجاد ارتباط میان واحد و کثیر از دیرباز طرح و مورد نظر قرار گرفته است. نوافلاطونیان به عنوان نماینده ی اصلی تفکر فلسفی – عرفانی غرب با طرح درجات و سلسله مراتب موجود، خود را از پیشگامان ورود این نوع نگرش در فلسفه مطرح کرده‌اند. نزد آنان احد بسیط، غیرقابل-شناخت و توصیف ناپذیربوده و هیچ محدودیتی را شامل نمی‌شود. بر این اساس، افلوطین و پروکلس به استعاره فیضان و صدور متوسل شده و تکثر موجودات را بر این‌مبنا توضیح می‌دهند وکثرات را فیضان احد و هستی را صادر از احد می‌دانند. از نگاه آنان هر موجودی به علت "واحد" موجود است وکثرات عالم طبیعت را تصویر احد نامیده و پایین‌تر از وجود می‌دانند. علامه طباطبایی به عنوان یکی از برجسته ترین نمایندگان حکمت متعالیه با تکیه بر اصالت وجود، همچون حکمای متعالیه مدعی است؛ واقعیت‌ یک‌ حقیقت‌ مشککه ذو‌ مراتب‌ می‌باشدکه‌ به‌‌واسطه قوّت‌ و ضعف‌، أوّلیت‌ و ثانویت‌، تقدّم‌ و تأخّر، اختلاف‌ دارند؛ اختلافی‌ که‌ به مابه الاشتراکشان بازگشت دارد؛ و چون غیر از این‌ حقیقت‌، حقیقتِ دیگری‌ نداریم‌؛ و هر چه‌ جز او فرض‌ شود، یا عین‌ اوست‌ یا غیر او؛ و غیرباطل‌ است‌ پس‌ عین‌ او خواهد بود. این‌رساله در پی آن است که در عین بررسی تشکیک در وجود با توجه به اوصاف و ویژگی‌های احد، در نهایت با بررسی و مقایسه ی دیدگاه افلوطین، پروکلس و علامه طباطبایی در مبحث ربط وحدت و کثرت قوت و ضعف نظریات ارائه شده را مورد ارزیابی قرار دهد.

دیالکتیک، در سنت افلاطونی و بالتبع در تاریخ اندیشه، به عنوان روش صحیح دستیابی به حقایق، جایگاهی ممتاز داشته است. فلاسفۀ افلاطونی در تأملات خود پیرامون روش همواره دیالکتیک را به عنوان جایگزینی مناسب برای منطق ارسطویی معرفی کرده‌اند. جایگزینی که دیگر عاری از معایب منطق ارسطویی است. علی‌رغم کثرت قطعات ناظر به دیالکتیک در آثار فلاسفۀ افلاطونی، بیشتر این قطعات صرفاً به تبیین جایگاه دیالکتیک در نسبت با فلسفه و اثبات برتری این روش بر سایر روش‌ها و مطالبی از این دست می‌پردازند. در این آثار کمتر مطلبی را می‌توان یافت که بتواند چیستی این روش را به نحوی محصل روشن سازد. این امر سبب شده است تا دیالکتیک نتواند از حد مجموعه‌ای از توصیفات و ایده‌آلی از روش فراتر رفته و به روشی انضمامی تبدیل شود. روشی عملی که بتوان آن را برای مقاصد فلسفی به کار بست و به مقایسۀ انتقادی آن با منطق ارسطویی پرداخت. پروکلوس عقیب (412-485 م.) در کنار فلوطین و یامبلیخوس از مهمترین چهره‌های سنت نوافلاطونی است. برخلاف سایر فلاسفۀ نوافلاطونی، آثار پروکلوس مفصل و دقیقند و زبانی نسبتاً واضح دارند. این آثار این امکان را فراهم می‌کنند تا بتوان از خلال آن‌ها به فهم افلاطونیان متاخر از دیالکتیک دست یافت. تأملات فراوان اما پراکندۀ پروکلوس پیرامون روش، دیالکتیک را به عنوان بخش اصلی از یک نظام تربیتی منسجم و قابل اجرا معرفی می‌کند. در این تحقیق کوشیده‌ایم تا با بررسی و کنار هم گذاشتن این قطعات به بازسازی این نظام تربیتی بپردازیم.

نظریه ی تشکیک در وجود از جمله راهکارهایی است که نزد فلاسفه ی عارف مسلک به منظور حفظ وحدت در هستی وایجاد ارتباط میان واحد و کثیر از دیرباز طرح و مورد نظر قرار گرفته است. نوافلاطونیان به عنوان نماینده ی اصلی تفکر فلسفی – عرفانی غرب با طرح درجات و سلسله مراتب موجود، خود را از پیشگامان ورود این نوع نگرش در فلسفه مطرح کرده‌اند. نزد آنان احد بسیط، غیرقابل-شناخت و توصیف ناپذیربوده و هیچ محدودیتی را شامل نمی‌شود. بر این اساس، افلوطین و پروکلس به استعاره فیضان و صدور متوسل شده و تکثر موجودات را بر این‌مبنا توضیح می‌دهند وکثرات را فیضان احد و هستی را صادر از احد می‌دانند. از نگاه آنان هر موجودی به علت "واحد" موجود است وکثرات عالم طبیعت را تصویر احد نامیده و پایین‌تر از وجود می‌دانند. علامه طباطبایی به عنوان یکی از برجسته ترین نمایندگان حکمت متعالیه با تکیه بر اصالت وجود، همچون حکمای متعالیه مدعی است؛ واقعیت‌ یک‌ حقیقت‌ مشککه ذو‌ مراتب‌ می‌باشدکه‌ به‌‌واسطه قوّت‌ و ضعف‌، أوّلیت‌ و ثانویت‌، تقدّم‌ و تأخّر، اختلاف‌ دارند؛ اختلافی‌ که‌ به مابه الاشتراکشان بازگشت دارد؛ و چون غیر از این‌ حقیقت‌، حقیقتِ دیگری‌ نداریم‌؛ و هر چه‌ جز او فرض‌ شود، یا عین‌ اوست‌ یا غیر او؛ و غیرباطل‌ است‌ پس‌ عین‌ او خواهد بود. این‌رساله در پی آن است که در عین بررسی تشکیک در وجود با توجه به اوصاف و ویژگی‌های احد، در نهایت با بررسی و مقایسه ی دیدگاه افلوطین، پروکلس و علامه طباطبایی در مبحث ربط وحدت و کثرت قوت و ضعف نظریات ارائه شده را مورد ارزیابی قرار دهد.

درین تحقیق به بررسی اهدافی که میل به منطق نسبت می‌دهد، آن‌چه برای رسیدن به آن اهداف کلیدی می‌شمرد و ذیل معنای منطق می‌گنجاند، آراء وی در آن‌چه امروزه معنا‌شناسی خوانده می‌شود، آراء وی در باب جایگاه قیاس و استقراء در پیش‌برد هدف منطق و بررسی آن‌چه وی استنتاج می‌شمرد، پرداختم. مهمترین مساله‌ی پزوهش بررسی فلسفه‌ی منطق وی به عنوان فیلسوفی تجربه‌گرا و پدیدار‌گرا و طبیعت‌گرا است و اینکه آیا این عناصر مفروض سیستم منطقی وی هستند یا نتیجه‌ی آن؟ و همزمان و به صورتِ موازی این مساله مورد تاکید است که آیا وی برای فراختر گرفتن منطق از منطق سازگاری و تعریف آن به عنوانِ منطق حقیقت که در برگیرنده‌ی استقراء، معناشناسی و ... است دلیلی ارائه میکند یا خیر؟ فرضیه ابتدایی در باب سوال اول این بود که وی این عناصر را مفروض می‌گیرد و صرفاً با استدلالی تبیینی کفایت تقریری تجربه‌گرایانه از منطق را نشان می‌دهد . در حالی که در نهایت به این نتیجه رسیدم که تنها مفروض سیستم وی "پدیداری بودن دانش مستقیم" است و تجربه‌گرایی خودش خروجی فلسفه‌ی منطق میل است. طبیعت-گرایی میل نیز اگرچه به عنوان فرضِ عامِ روش‌شناسانه‌ای در ابتدا وارد می‌شود، اما صحت و لزومِ این فرض در ادامه‌ی مسیر تایید می‌گردد. در مورد پدیدارگرایی نیز به اصرار میل برای خنثی بودنِ متافیزیکیِ سیستم منطقی‌اش پرداختم و توضیح دادم که وی منطق را مستقل از (اما در عین حال سازگار با) این تز و دیگر تز-های هستی‌شناسانه پیش می‌برد. و در نهایت نتیجه گرفتم که استدلالِ میل علیه مکاتب رقیب استدلالی تبیینی نیست بلکه این ادعاست که هرکس پدیداری بودن دانش مستقیم را بپذیرد باید تجربه‌گرایی، طبیعت-گرایی و استقراگرایی را نیز بپذیرد. در باب سوال دوم فرضیه ابتدایی این بود که چون وی استقرا و قیاس را بنیاداً به هم گره خورده می‌داند و هر دو را جزئی از پروسه‌ای واحد می‌شمرد لذا استقرا را داخل در معنای منطق می‌شمرد و به دلیل طبیعی‌کردن هدف منطق (که بهبود استدلال‌ورزی آدمیان پنداشته شده بود) بررسی فرآیندهای مددرسان استنتاج را داخل در معنای منطق می‌شمُرد. در باب این سوال در نهایت به این نتیجه رسیدم که دلیل نهایی فراختر گرفتن معنای منطق این است که منطق هرچه که هست با اثبات سرو کار دارد. به عبارتی میل باید توضیح می‌داد که چرا گستره‌ی اثبات را وسیع‌تر از استلزام گرفته است: چون در قیاس جز آن‌چه که از پیش می‌دانیم، یا فرض گرفته‌ایم که می‌دانیم، چیزی اثبات نمی‌شود. یا به تعبیر دیگر منطق سازگاری که توسط بسیاری تمام منطق گرفته می‌شود اصلاً راجع به استنتاج نیست. لذا منطق که باید راجع به اثبات باشد، باید فراختر از استلزام باشد و در برگیرنده‌ی فرآیندهایی که طی آن استنتاج رخ می‌دهد. و چون استنتاج در استقراء است که رخ می‌دهد لذا مسأله‌ی اصلی منطق، در منطق استقرایی‌ست. آنجاست که حقیقت جدیدی تولید می‌شود و منطق باید معیار به دست دهد که اگر چه شرایطی تامین شوند خروجی استنتاج، صدق خواهد بود. اما در عین حال منطق حقیقت علاوه بر منطقِ استقرایی مشتمل بر دیگر فرآیندهایی نیز هست که مددرسان فرآیند ذهنی استنتاج‌اند، از قیاس بگیر تا معناشناسی و تئوری تعریف و غیره. در نهایت ربط و نسبت فرضیه‌های پیشنهادی با جواب‌های نهایی را بیان کرده و احیاناً نقائص آنها را توضیح دادم.