جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

گفت و گوهای متعدد ميان جهد و توكل در مثنوی معنوی اهميت اين مفاهيم را در نزد مولانا نشان می دهد. نظريه چندصدايی باختين نيز بر پايه گفت گو استوار است. وی طرح انديشه های موافق و مخالف را در گونه های زبانی مناسب در صورت غالب نبودن يك صدا يا صدای راوی چندصدايی می نامد. اين نظريه می تواند معياری مناسب برای رسيدن به رويكرد مولانا به جهد و توكل باشد. در پژوهش حاضر، ايدئولوژی، جهان بينی و گونه زبانی شخصيت های دو داستان از دفتر نخست و پنجم مثنوی معنوی بر پايه نظريه چندصدايی باختين بررسی شده است. نتايج نشان می دهد در گفت و گوهای حاوی جهان بينی و ايدئولوژی، چند زبان گونگی بی فروغ است، ولی در گفت وگوهايی كه جهان بينی حضور و نقش ندارد، چند زبان گونگی پر رنگ است. راوی در گفت و گوها دخالت آشكار دارد و از دو داستان نتيجه يكسان می گيرد. در پي فاصله گرفتن داستان از چندصدايی، صداي راوی غلبه می يابد: وی معتقد است، در صورت نداشتن ثبات قدم و تقليدی بودن توكل، بازگشت كننده به مقام فرودين (جهد) درخور نابودی است.

در میان شاکله های روایی، عامل زمان در رمان سووشون، در اولویت قرار دارد و لایه های زمانی مختلف، در بطن روایت، با یکدیگر در تلاقی هستند. روایت در این رمان، بیشتر به گذشته باز می گردد و گاه نیز به شکل آینده نگر به پیش بینی وقایع می پردازد. این کار با مهارت تمام و به گونه ای انجام می شود که از چارچوب دنیای بازنمایی شده داستان فاصله نگیرد. تداوم داستان در رمان سووشون، هشتاد روز است و شتاب ثابت (معیار) بر اساس 3.17 صفحه در روز ارزیابی می شود. میانگین وزنی شتاب سووشون بر پایه 7.64 صفحه در روز به دست می آید که نشانگر ضرباهنگ شتاب منفی کل متن است و اینکه حداقل سرعت بر فضای داستان حاکم است.کارکرد انواع بسامد در این رمان متداول است. دانشور معمولا وقایع را با ذکر جزییات، به صورت مکث توصیفی می آورد.

داستان «اعرابی و سبوی آب» از جمله داستان‌هایی است که در متون مختلف منظوم و منثور فارسی آمده است. در میان آثار منظوم، این داستان را در مصیبت‌نامه عطّار، مثنوی و دفتر هفتم مثنوی می‌توان دید. در این مقاله، به منظور شناختن قدرتِ خلّاقیت و داستان‌پردازی سرایندگان این آثار، برخی از عناصر این داستان چون پیرنگ، شخصیّت، گفت‌وگو، حقیقت‌نمایی و زاویه دید بررسی می‌گردد. تحلیل زاویه‌ دید بر اساس دیدگاه روایت‌شناسانی چون پرینس و ریمون- کنان، که آن را کانونی‌شدگی می‌نامند، نشان می‌دهد که تعداد شخصیّت‌های کانونی‌شده داستان در مثنوی مولوی بیشتر است. به نظر می‌رسد مولوی با گسترش دادن پیرنگِ داستان و نیز با افزودن بر تعداد شخصیّت‌ها و ایجاد گفت‌وگوهای طولانی، داستان و عمل روایت را جذّاب‌تر نموده است. نگارندگان این جُستار می‌کوشند با بررسی عناصر یادشده نشان دهند کدام‌یک از این سرایندگان در پرداخت این داستان موفق‌تر بوده‌اند. سراینده گُمنام دفتر هفتم، به‌‌رغم آنکه مثنوی را پیشِ رو داشته است، بهره‌ چندانی از شیوه‌های داستان‌پردازی مولوی نبرده است.

داستان کوتاه خانه آستریون، یکی از داستان های زیبای معاصر است که خورخه لوئیس بورخس، نویسنده و شاعر آرژانتینی، آن را نوشته است. بورخس در این داستان عملی فرا اسطوره ای انجام داده، بدین معنا که اسطوره ای جدید بر مبنای اسطوره ای قدیم ساخته است. داستان، اسطوره مینوتور (گاومرد) فرزند یکی از پادشاهان یونان است. این هیولا مجازات پوزئیدون خدای دریاهاست که شاه مینوس به دلیل نافرمانی بدان مبتلا شده است. شاه مینوس برای رهایی از شرم، این فرزند عجیب و هولناکش را در لابیرنت یا هزارتویی زندانی می کند. این هیولای مردم خوار سرانجام به وسیله تزئوس کشته می شود. بورخس در بازسازی این اسطوره خودش را در جای گاومرد قرارداده و با راوی اول شخص، داستان را به گونه ای دیگر روایت کرده است. آنچه از روایت بورخس بر می آید، این است که انسان معاصر در چنبر هزارتوهای مختلف که محصول تجدد امروزی است، گرفتار است. بورخس در این داستان می کوشد مخاطبانش را به درون این هزارتوها بکشاند تا باور کنند که راه خروج از آنها آسان است و تنها اندکی جسارت می خواهد. در این پژوهش عمل فرا اسطوره ای بورخس از داستان مینوتور نقد و بررسی می شود.

«شیطان» همواره در قصه ها، داستان ها، اسطوره ها و ادیان نماد کامل شر در مقابل خیر است و در آفرینش آثار ادبی گذشته و حال سهم بسزایی داشته است. این نماد در ادبیات داستانی معاصر نیز در چند رمان و داستان معروف تبلور یافته است؛ از جمله شخصیت اصلی داستان بلند ملکوت اثر بهرام صادقی، مبتنی بر این نماد پرداخته شده است. اعمال دکتر حاتم و شخصیت پلید او در این داستان، به وضوح ویژگی های برجسته شیطان را نمودار ساخته است. در این گفتار، شخصیت دکتر حاتم بر اساس این ویژگی ها از منظر اسطوره و تا حدودی از نظرگاه دینی و ادبی تحلیل و در پایان به دلایل کاربرد این اسطوره و دیگر اسطوره ها در داستان با توجه به ذهنیت نویسنده اشاره شده است.

اثر ادبی (روایت تمثیلی عرفانی) برانگیزنده تجربه ای عمیق و متفاوت است که در نهایت به «خلاقیت هنری» یعنی آفرینش «راوی» و بازآفرینی «روایت گر» اثر ادبی منجر می شود. لذت زیبایی این گونه آثار ناشی از آگاهی و درون یافتی است که مخاطب از بازیابی و دریافت چیزی که به اعلی درجه جز خود او است، حاصل می کند؛ به بیان دیگر در این گونه آثار، روایت نیروی محرکه اندیشه، تخیل، تداعی و برانگیزنده معانی از یاد رفته و آوردن آن از سطح لاشعور به اوج شعور و آگاهی است. در کتاب نزهه الارواح، تالیف حسین بن عالم الحسینی، عارف سده هفتم ه.ق. نویسنده با بهره گیری از تمثیل و استفاده از ساختاری ویژه، در بیشتر موارد، میان راوی و مخاطب همسویی ایجاد می کند و از این راه مخاطب را به مفاهیم نهفته در بطن حکایات راه می نماید. پژوهش حاضر ضمن بهره گیری از روش «تحلیل محتوا»، در پی پاسخ گفتن به دو سوال بنیادین است: نحوه بهره گیری مولف نزهه الارواح از ظرفیت های تمثیلی حکایات در چه مواردی خلاصه می شود؟ مفاهیم نهفته در بطن حکایات، مشخصات عمده داستان ها و تمثیل های موردنظر نویسنده کدامند؟ ملاک انتخاب حکایات نیز برجستگی تمثیل ها و مفاهیم عرفانی در این گونه حکایات بوده است.

یکی از راه های ژرفا بخشیدن به داستان و تقویت تاثیر آن بر مخاطب، پردازش درست و قوتمند شخصیت است. فردوسی سخن سرایی داستان شناس است که در عصر برون گرایی و کلی نگری شاعران خراسان، خود و خواننده را با جزئیات روحی قهرمانانش همراه و درگیر می سازد این پژوهش به تحلیل روانشناسانه شخصیت کاووس در شاهنامه می پردازد. فردوسی با استفاده از هر دو شیوه مستقیم و غیرمستقیم؛ یعنی با بهره گرفتن از توصیف، گفت و گو، اظهار نظر شخصی، معرفی توسط خود شخصیت و یا از طریق دیگر قهرمانان مرتبط با داستان، هر شخصیت را به خواننده می شناساند. کردار و رفتار شخصیت نیز از دیگر راه های رسیدن به ویژگی های او است. کاووس در روایت اپیزودیک شاهنامه، با یک شخصیت همه جانبه اصلی نسبتا پویا و خاکستری به خواننده معرفی می شود. از نظر روانشناسی و بر مبنای نظریه آیزنک، کاووس برون گرای ناپایدار صفراوی مزاج است؛ با تاثیر «نهاد» در ساختار شخصیتی اش. کاووس بعضی ویژگی های روان رنجورخویان و روان پریش خویان را نیز دارد. او به صورتی قابل تامل، به دلیل عملکرد منفی، نقش وراثت و محیط را در شکل گیری شخصیتش خنثی می کند.

عنصر داستانی طرح از زمان ارسطو تاکنون مورد توجه صاحب‌نظران بوده است و طی قرن‌ها و دوره‌های مختلف دیدگاههای گوناگونی درباره آن مطرح شده است.تا این‌که در عصر جدید، به دلیل توجه صاحب‌نظران عرصه داستان به این عنصر، هم از نظر ساختار و هم از نظر محتوا،و طرح مباحث تازه و دقیقی در این مورد، این عنصرجایگاه واقعی خود رادر میان سایر عناصر داستانی باز یافته است.این در حالی است، که قرآن کتاب آسمانی مسلمانان،که قله ادب و بلاغت است، از سبک روایی خاص خود برخوردار است و داستان های آن به دلیل داشتن ظرفیت‌های والای ادبی –روایی، از زمینه مناسبی برای سنجیده شدن با معیارهای طرح‌شناسی برخوردارند؛ امّا تاکنون آن‌چنان که باید، روایت‌های آن از منظر طرح‌-شناسی مورد توجه و بررسی جدی قرار نگرفته‌اند.از این رو در این پژوهش به منظور تحلیل طرح و پیرنگ و ویژگی‌های آن در داستان های قرآن و کارکرد ساختار آن در بافت قرآن، ابتدا عنصر طرح و تاریخچه و تعاریف و الگوهای ارائه شده برای آن بررسی شده والگوی مناسب برای تحلیل ساختاری انتخاب شده است. سپس جهت بررسی عنصر طرح و ساختار آن در داستان های قرآن، ساختار طرح آیاتی از قرآن که به نقل سرگذشت پیامبران اختصاص یافته‌اند در دو فصلداستان های بلند و کوتاه، مورد بررسی و تحلیل قرار گرفته است. نتایج بدست آمده از این امر حکایت می-کنند که آن دسته از آیاتی که زندگی پیامبران را به شکل داستان روایت کرده‌اند، از ساختار کلی طرح و اجزاء آن برخوردارند. اما نحوه ظهور طرح در داستان های کوتاه و بلند متفاوت است. در داستان های یک پیامبر در سوره‌های مختلف نیز طرح هر داستان با چینش و یا گزینش خاص کنش‌ها باعث ایجاد جذابیت و تازگی هر داستان و متناسب شدن آن داستان با روح حاکم بر سوره شده است.

قصه‌گويي يکي از مؤثرترين روش‌ها در انتقال آموزه‌ها و مفاهيم مي‌باشد به طوري‌که خداوند حکیم بخش قابل توجهی از آياتش را به بيان قصه‌ها اختصاص داده و براي تربيت انسان‌ها و آراسته شدن آنها به زيورهاي اخلاقي و اجتناب از رذائل، از بهترين ابزار يعني قصه‌گويي استفاده نموده است چرا که انسان‌ها در هر گروه سنی به قصه علاقه خاصي دارند علاوه بر اينکه قرآن کريم از قصه‌هاي واقعي و با گزینش صحنه‌های موثر در راستاي هدف مذکور بهره برده است.به همين جهت ما در اين پژوهش به روش قصه‌گويي قرآن و تأثیرات آن در تربيت اخلاقي پرداختیم. و برای رسیدن به این هدف از روش تجزیه و تحلیل برخی از قصه های قرآن و فیش برداری از منابع کتابخانه ای و بانک های اطلاعاتی استفاده کردیم و دو روش قصه‌گویی در قرآن یعنی ارائه الگو و عبرت آموزی را بررسی نموده و با ذکر نمونه هایی از قصص قرآن آثار تربیت اخلاقی هر یک را بیان نمودیم و به این نتیجه رسیدیم که ارائه الگو و عبرت‌آموزی دو روش بسیار موثر در تربیت اخلاقی افراد می‌باشد.

مصطفی مستور از نویسندگان برجسته پس از انقلاب اسلامی به ویژه دهه اخیر است که تا کنون حدود نه اثر روایی در قالب آثار داستانی به چاپ رسانده است. مهم‌ترین اثر او «روی ماه خداوند را ببوس» است که به عنوان اثر برگزیده در دهه هشتاد انتخاب شده است. نگاهی فراگیر به مجموعه آثار مستور نشان می‌دهد که گفتمان برتر و غالب در گفتمان روایی او؛ گفتمان اخلاقی، معنوی و دینی و حتی در مواردی گفتمان اسلامی است و لذا در آثار او عناصری از هویّت‌های ملّی و دینی دیده می‌شود. از آن جایی که او به مسایل روز زندگی و اتفاقات و حوادث واقعی در زندگی شخصیت‌های داستانش می‌پردازد؛ بررسی هویّت‌های ملّی و دینی در آثار او می‌تواند خواننده را به شناخت جامعه ما در دهه‌های اخیر یاری دهد. با توجه به این امر در این پژوهش با روش توصیفی- تحلیلی سعی شده است تمام عناصر ملّی- دینی در آثار مستور طبقه‌بندی و سپس تجزیه و تحلیل شود. بررسی و تحلیل آثار مستور با نگاه به موضوع مورد بحث نشان می‌دهد که 53 عنصر دینی و 59 عنصر ملّی در آثار او برجستگی بیش‌تر دارد. مهم‌ترین عناصر دینی و معنوی در آثار مستور حضور خداوند، نوع نگاه و تلقی خاص از مرگ، آفرینش و مباحث مربوط به هستی شناسی، قضا و قدر الهی، آخرت گرایی، بهشت و جهنم، باورهای دینی نظیر اذان، نماز و ... و مهم‌ترین عناصر ملّی زبان زدها، نوع خاص سوگند، خواستگاری‌ها، عروسی، تعاون، همدردی، عزاداری و ... است که در این پژوهش به ابعاد و زوایای مختلف این عناصر توجه شده است. هم‌چنین در کنار بررسی هویّت‌هایی از عناصر ملّی- دینی، هویّت‌های منفی رایج در این برهه زمانی نیز مورد کندوکاو قرار گرفته است.