جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

هدف پژوهش بررسی این نکته می باشد که با توجه به اینکه این دو فیلسوف بسیار اثر گذار در جامعه فلسفی خویش بوده اند٬ نتایج فلسفی هر یک به چه شکل بوده است. روش نمونه گیری به صورت کتابخانه ای می باشد. در طرح پژوهش ابتدا بررسی معرفت شناسی نزد کانت٬ سپس بررسی معرفت شناسی نزد ملاصدرا و در نهایت بررسی و تطبیق این دو فیلسوف در مسئله معرفت شناسی انجام شده است. نتایج نشان می دهد که بنابر مبانی٬ کانت در مسئله معرفت شناسی در مرتبه پدیداری متوقف شده و در بسیاری از مغضلات را پدید می آورد در حالیکه مبانی ملاصدرا به صورتی که راه به فرای پدیدار می برد.

پیش­فرض­های فلسفی و دیدگاه­های هر فیلسوف مبانی نظریه­های علمی اوست. نظریات مطرح در حیطه تعلیم و تربیت نیز از این امر مستثنی نیست. اگرچه ممکن است نظرات تربیتی یک فیلسوف به طور واضح در مباحث او مطرح نگردد، اما اساس آن را شکل می­دهد. از جمله نظام­های فلسفی که ­می­توان با بررسی و جستجو در آن به شناخت نظرات تربیتی پرداخت نظام فلسفی صدرالمتالهین است. انسان موضوع اصلی دانش تعلیم و تربیت است. چراکه او قابلیت رشد علمی و تکامل رفتاری را دارد. در مبانی تعلیم و تربیت در نظام صدرایی به انسان با رویکرد وجودی نگاه شده و از آن تعبیر به حکمت شده است. حکمت در نگاه ملاصدرا یک نظام تعلیم و تربیتی برای انسان است که هم شامل آموزش و هم شامل پرورش می­شود. نظام تعلیم و تربیت در نگرش صدرایی باید نظام جامعی باشد به گونه­ای که حس، خیال، عقل و قلب انسان را در برگرفته و تمام جنبه­های وجود انسان را متحول و دگرگون کند. از آنجا که صدرا ارتباط بین جسم و روح را یک ارتباط ذاتی می­داند و هر دو را دو مرتبه از یک حقیقت می­داند، در نتیجه در نظر او نظام تعلیم و تربیت باید هم به پرورش بعد روحانی و هم به پرورش بعد جسمانی بپردازد و هم زندگی اخروی و فرامادی و هم زندگی مادی و دنیوی را فرا گیرد. در نظام تعلیم و تربیت ملاصدرا تحول و دگرگونی انسان بر اساس حرکت جوهری نفس تحول گوهری و جوهری است که در این تحول و دگرگونی انسان هیچ حدیقفی ندارد. ملاصدرا در حیطة تعلیم و تربیت یک نظام و الگوی کاملی را ارائه می­دهد که هم شامل مبانی هم شامل آموزه­ها و اصول هم شامل نهادها و هم شامل اهداف و روشهاست. عقلانیت، علم و دانش، انگیزه، عادت، عشق، هنر و زیبایی­شناسی در عشق عفیف و هنر، فرهنگ و تحولات فرهنگی ابعاد مختلف نظام تربیتی صدرا را شکل می­دهند. این ابعاد با هم و در کنار هم باید در یک نظام تربیتی وجود داشته باشد تا یک نظام بتواند باعث رشد و ترقی همه جانبة افراد گردد. از دید صدرا تنها عقل و علم ودانشی که با نور بصیرت­زای الهی تأیید و یاری شده امکان تربیت و سعادت انسان را فرا هم می­سازد. او معتقد است آنچه باعث می­شود انسان کاری را انجام دهد و به سوی جهت خاصی برود انگیزه آن عمل می­با شد. او در این زمینه انگیزه را به انگیزه بیرونی و درونی تقسیم می­کند. همچنین به تأثیر عادت در تربیت شخص توجه داشته و از آن به ملکه تعبیرکرده است. وی معتقد است انسان تنها از طریق از بین بردن عادات ناپسند که از کودکی به آن عادت کرده است و کسب عادات پسندیده می­تواند به سعادت و خوشبختی واقعی برسد. او معتقد است بین عشق عفیف و هنر با تعلیم و تربیت ارتباط وثیقی وجود دارد. به­گونه­ای که غایت عشق را چیزی جز تعلیم و تربیت نوجوانان و جوانان و گسترش علم وادب و فرهنگ و هنر نمی­بیند. هم چنین او هنر سالم را از هنر مبتذل جدا می­کند. او معتقد است تنها هنر قدسی زمینة تعلیم و تربیت و گسترش عشق عفیف را فراهم می­کند. او در کنار این ابعاد به نهادهای خانواده، مراکز آموزشی، جامعه و فرهنگ جامعه توجه زیادی دارد.

در بحث وجود رابط, رابط در قضیه مورد بحث و بررسی قرار می گیرد. وجود رابط به دلیل وابستگی به طرفین قضیه, مانند معنای حرفی است که در خلال معنای مستقل فعلی یا اسمی تحقق می یابد. ملاصدرا از همین معنای تعلقی و غیر مستقل حرفی و رابط, در تحلیل اصل علیت استفاده می کند و حقیقت معلول را عین ربط به علت می داند. براساس اصالت و تشکیک وجود, علیت و معلولیت, مربوط به وجود علت و معلول است. پس وجود معلول عین تعلق و ربط به علت خویش است. بنابراین تمام موجودات ممکن, تعلقات و روابط نسبت به ذات حق می باشند, لذا حقیقت آنها جز تجلی و ظهور علت حقیقی خود نیست. رابط بودن موجودات نسبت به ذات حق با رابط در قضایای حملیه علیرغم اشتراک در معنای تعلقی بودن, متفاوت است. از نظر ملاصدرا رابط در قضیه, یک مفهوم است و از معقولات ثانیه منطقی بشمار می آید, اما وجود رابط به معنای دیگر, یک تقسیم فلسفی بوده و مفهوم فلسفی بشمار می رود که ناظر به حقیقت و مصداق وجود است. اما از نظر امام خمینی, رابط در قضیه اگر حرف باشد ( قضایای مووله), دارای وجود خارجی می باشد. بحث وجود رابط, در توجیه برخی از مسائل فلسفی, منطقی و فقهی, تاثیر گذاشته و موجب اختلاف نظر گردیده است.

هدف پژوهش بررسی دیدگاه ملاصدرا در خصوص زمان است روش پژوهش کتابخانه ای و مراجعه به کتب مرجع است نتیجه کلی : روشن شدن بحث ملاصدرا در مورد زمان که از ضروریات وجودی هر پدیده است ، پدیده بی زمان وجود ندارد بنابراین زمان در کنار سه بعد طول ، عرض و عمق ، در حکم بعد چهارم برای پدیده ها است.

توحید افعالی یکی از مراتب سه گانه توحید (توحید در ذات، توحید در صفات، توحید در افعال) است و ارزش والای آن بر درک درست از آن استوار است. اشاعره با تفسیر نادرست از توحید افعالی بدام جبر افتاده و معتزله برای فرار از جبریه به دام تفویض گرفتار شدند و امامیه در پرتو هدایت اهل بیت علیهم السلام به (امر بین امرین) معتقدند. بر اساس اصول حکمت متعالیه مخصوصاً اصل تعلقی بودن وجود معلول نسبت به علت هستی بخش باید گفت: همانگونه که معلول در ذات و هستی خود عین فقر و ربط به حق تعالی می باشد در آثار و افعال خود نیز همین گونه است لذا خالقیت حقیقی و استقلالی منحصر به خدای متعال است و هر تأثیری در عالم حقیقتاً به خدای متعال استناد دارد و از جمله افعال اختیاری انسان که با اراده و اختیار از انسان صدر شده. امام خمینی قدس سره در طلب و اراده می فرمایند: (فمن عرف حقیقة کون الممکن ربطا محضا عرف ان فعله مع کونه فعله، فعل الله) بر اساس این نگرش، ذات اقدس الهی فاعل از نزدیک هر فعل می باشد و توحید افعالی تبیین درستی می یابد که شواهد متعددی از آیات و روایات بر این معنا گواهی می دهند.

«اصول المعارف»، از ملا فیض کاشانى که پس از مقدمه تحقیقى دانشمند بزرگوار استاد سید جلال ‏الدین آشتیانى و هم به تصحیح و تعلیقات عالمانه ایشان، به چاپ رسیده و در واقع مختصرى از کتاب عین الیقین است. تحقیقات مفصل دانشمند گران‏قدر استاد سید جلال ‏الدین آشتیانى و تعلیقات ایشان، که نزدیک به چهارصد صفحه؛ یعنى تقریبا دو برابر اصل رساله است، بر ارزش کتاب افزوده است. استاد آشتیانى کلیه مطالب رساله «اصول المعارف» فیض را مورد بحث قرار داده ‏اند و مشکلات و غوامض آن را شرح و بسط کافى داده ‏اند، و در موارد متعدد اقوال حکماى دیگر را در نظرات مشابه مورد بررسى دقیق قرار داده ‏اند، به خصوص در مبحث حرکت جوهر، که ضمن آن شبهاتى را که برخى از متأخرین در این باره عنوان کرده ‏اند، جواب گفته اند. این رساله مشتمل است بر مباحث تحقیقى و عالمانه‏ اى در وجود و عدم، و معرفت ذات بارى تعالى، و صفات اسماء الهى، علم و جهل، ماهیات و تعینات آن، علت و معلول و معرفت غایات، و بیان آنکه خداوند غایت جمیع اشیاء است، و فاعل تام در دار وجود اوست، حرکات و تجدد طبیعت، و حدوث عالم از طریق حرکت جوهر، بیان حرکت و زمان و معناى ازل و ابد، و تنزه خداوند از حدوث و حرکت، سماوات و ارض و برزخ و بین این دو، معرفت نفوس و عقول و ملائکه و شیاطین، و بیان معانى خیر و شر و لذت و الم، و معرفت ثواب و عقاب و نار، و بیان انقطاع عذاب از اهل نار، اقسام جنت و نار و بیان اصول نشأت و حقایق موجودات و ارواح، تفصیل وجوه فرق بین دنیا و آخرت و نحوه وجود جسمانى.

هدف پژوهش ترجمه قسمتی از کتاب فلسفه ذهن نوشته پیتر اسمیت و ا. ر. جونز و تطبیق آن با علم النفس ملاصدرا برای روشن شدن حقیقت نفس بدن و رد نظریه ثنویت دکارتی می باشد. روش پژوهش کتابخانه ای است. طرح پژوهش : مقایسه تفکرات دکارت و ملاصدرا در مورد علم النفس صررایی در ارائه پاسخ به مشکلات فلسفی معاصر می باشد. نتایج بیانگر این مطلب است که دکارت و ملاصدرا هر دو معتقد به نفس مجرد و بدن مادی می باشند ولی دکارت میان آن دو تفاوتی عظیم را باور دارد ( ثنویت) درحالی که ملاصدرا نفس و بدن را رد خارج یک چیز می داند و معتقد است فقط در ذهن می توان آن دو را جدا کرد پس نفس یعنی خود بدن و بدن مرتبه نازله نفس است.

کتابنامه: ص. ۲۱۳ - ‎۲۱۵؛ همچنین بصورت زیرنویس // در این پژوهش تلاش شده تا دیدگاه ابن سینا و ملاصدرا درباره علم خدا به جزئیات عالم هستی یعنی عالم طبیعت تبیین گردد. درست است که موضوع رساله علم خدا به جزئیات در حکمت مشاء و متعالیه است ولی از آنجا که دیدگاه شخصی همچون شیخ الرئیس، رئیس حکمای مشاء، مبین نظریات حکمت مشاء است و همچنین ملاصدرا موسس حکمت متعالیه است، دیدگاه این دو بزرگوار مورد بررسی قرار گرفته سات البته اشاره ای هم به سخنان دیگر حکمای مشاء و متعالیه شده است. در فصل اول این رساله به مبادی تصویریه و تصدیقیه بحث علم خدا به جزئیات پرداختیم مطالبی همچون تعریف علم، اقسام علم و علم به امور مادی. فصل دوم به دیدگاه ابن سینا اختصاص یافته است. ابن سینا بر آن است که علم واجب به ماسوا به صورت صور اتسامیه است و در خصوص علم به مادیات هم معتقد است که این موجودات، به صورت کلی برای واجب معلولند و ضمن بیان مراد از این کلی، به شبهه برخی از معترضان به ابن سینا پاسخ داده شده است. در فصل سوم اختصاصا اعتراضاتی که از سوی حکمای متاخر به ابن سینا شده است بحث شده است. از آنجا که ملاصدرا حکمت متعالیه را تعالی یافته حکمت مشاء و اشراق می داند لذا به پاسخ آن اعتراضات پرداخته و به نوعی از نظریه مشاء دفاع می کند. در فصل چهارم نظر ملاصدرا در باره علم خدا به جزئیات بیان شده است. ملاصدرا برای تبیین علم واجب به ماعدا دو روش را طی می کند اول روش حکما و دوم روش عرفا، در فصل چهارم روش برهانی بیان شده است که با مقدمات علم برهانی علم واجب به ماسوا را در مقام ذات واجب اثبات می کند و کمبوددیدگاه مشاء و اشراق در این می داند که علم واجب را در مقام ذات اثبات نمی کنند و این موجب نقص ذات واجب می شود. همچنین در این فصل به دیدگاه شیخ اشراق نیز اشاره ای شده است و از آنجا که ملاصدرا این دیدگاه را بهترین دیدگاه در باب عالم واجب به ماعدا می داند آن را مفصل مطرح کرده و پس از ناکافی دانستن آن به دفع نقیصه از این برهان می پردازد. در فصل پنجم علم واجب به ماعدا به روش عرفانی بیان شده است و با بیان چند مقدمه، به این نتیجه می رسیم که واجب در مقام ذات، علم به ذات و صفات و لوازم ذات و صفات داشته و هیچکدام خارج از ذات نمی باشد. در پایان هم به نتیجه و خاتمه می رسیم که دستاورد نظر ابن سینا و ملاصدرا در بحث علم واجب در آن بیان شده است.

ملاصدرا مفهوم علم را همچون وجود، بدیهی، روشن و غیرقابل تعریف می داند و معتقد است که انسانها یک سلسله شناختها و ادراکات را دارند که به هیچ وجه قابل شک و تردید نیستند و حتی ادله ای که شک گرایان برای انکار مطلق علم بیان کرده اند خود متضمن چنین علمی است.ملاصدرا در بحث تعریف علم در صدد جنس و فصل و بیان تعریف حدی علم نمی باشد، چرا که وی علم را از مفاهیم ماهوی نمی داند و تعریفی که برای آن بیان می کند، تعریف لفظی است.ملاصدرا می گوید علم وجود بالفعل خالص و محض است. ملاصدرا در بحث وجود ذهنی معتقداست که ماهیت اشیاء علاوه بر وجود خارجی وجود دیگری دارد که به این وجود، وجود ذهنی می گویند و موجودات ذهنی اتحاد ماهوی با موجودات خارجی دارند. وی با یک سری ابتکارات جدید در مسئله وجود ذهنی معمای وجود ذهنی را حل کرد و آن را به یک موضوع ساده و قابل فهم تبدیل نمود. ملاصدرا در بحث اتحاد عقل و معقول معتقد است که عقل و معقول در نفس دووجود ندارند بلکه علم در صفحه نفس عین معلوم و عقل عین معقول است و به اعتبار بدان عقل وبه اعتبار دیگر بدان معقول گویند. ملاصدرا در بحث کلی و معقولات معتقد است که گاهی به مفاهیمی که مطابق آنها در ذهن است معقولات ثانی منطقی گویند. و گاهی به مفاهیم عقلی که ازخارج انتزاع شده اند معقولات ثانی فلسفی می گویند. و آنها در شناخت نقش بسزایی دارند.ملاصدرا در بحث ادراک نیز دو مبنا را بیان می کند که یکی مبنا عام و زیرنمای تمام مسائل فلسفی اوست دیگری مبنا خاص مسئله ادراک است. وی بر ادراک سه مرحله قائل است وادراک و همی را مقام نازل تعقل می داند.رساله از دیدگاه، سه تن از دانشمندان مهم فلسفه مشاء به صفت علم نگاه کرده است در فصل اول به زندگی نامه این سه دانشمند اشاره ای شده سپس به صفات الهی از دیدگاه سه گانه پرداخته است . در فصل دوم به علم الهی پرداخته و نتیجه گرفته شده است که علم از مقوله وجود بوده وعلم باری تعالی همان حضور مجرد عند مجرد است . فصل سوم کلی یا جزئی بودن علم خدا را مورد بررسی قرار داده است . در این فصل نظر هر سه دانشمند درباره ثابت یا متغییر بودن علم الهی، علم واجب به ممکنات، علم باری تعالی به شرور مورد بررسی قرار گرفته است . نویسنده ثابت کرده است که خدای متعال به جزئیات به نحو کل عالم است .