جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

تفسیر نمونه یکی از تفاسیراجتهادی واجتماعی در قرن پانزدهم هجری می باشد.مولف تفسیر نمونه درذیل برخی آیات،روایاتی را ذکر می کند ولی از بررسی وصحت وسقم روایات وارد شده خودداری می کند.پایان نامه حاضر در جهت بررسی صحت وسقم روایات وارده در جلد 26و27 تفسیر نمونه می باشد.

عرفان، گرایش معنوی گسترده‌ای است که در میان پیروان تمامی ادیان دیده می‌شود. عرفا اعتقاد دارند برای رسیدن به قله‌ی رفیع معرفت باید منازل و مقاماتی را طی نمود و سلوک طریق عرفان با مقیم شدن در مقامات آغاز می‌گردد. در فرهنگ اسلامی، آنچه «مقامات عرفانی» نامیده می‌شود، ابتدا به‌صورت مفاهیم ایمانی، اخلاقی و معنوی در قرآن کریم و سنت رسول خدا (ص) مطرح شده بود و به‌تدریج و با درجات مختلف، در عمل صحابه و تابعین و دیگر مسلمانان راه یافت و سپس، با توجه به جنبه‌ی باطنی و معنوی حالات و مقامات و تغییر و تحولاتی که در روح انسان ایجاد می‌کنند، از مفاهیم اخلاقی و ایمانی به عوامل سیر و سلوک باطنی تبدیل شد و عنوان «مقامات و احوال عرفانی» را به خود گرفت. برای بهره‌مندی از هر چیزی باید به منبع اصلی آن رجوع کرد. صحیفه سجادیه به‌عنوان میراث گران‌بهای امام سجاد (ع) که سرشار از تعالیم عرفانی است در کنار قرآن کریم که منبع راستین معارف عرفانی به شمار می‌آید، الگویی کامل و نمونه برای رسیدن به قله‌های عرفان و رضوان الهی ترسیم می‌کنند. این پژوهش بر اساس تقسیم‌بندی ابونصر سراج طوسی در کتاب «اللمع فی التصوف» که هفت مقام توبه، ورع، زهد، فقر، صبر، توکل و رضا را به‌عنوان مقامات عرفانی ذکر کرده است به بحث پیرامون این مقامات در قرآن و صحیفه سجادیه پرداخته و الگویی کاملاً اسلامی و اصیل از آن‌ها را ارائه نموده است؛ الگویی که با درون‌مایه‌ی غنی خود از انحرافات و آسیب‌های معنویات نوظهور و افراط‌وتفریط‌های عرفان صوفیانه به دور است و انسان را مطمئن، به مقام رضوان الهی می‌رساند.

موضوع و هدف این پایان‌نامه، معناشناسی «سبیل‌الله» و شناخت وجوه و معانی آن در قرآن و حدیث می‌باشد. برای حصول نتیجه‌ی مطلوب، ابتدا واژه‌ی «سبیل» و سپس تعاریف «سبیل‌الله» مورد بررسی قرار گرفته‌اند. به امتداد طولی«سبیل» گفته می‌شود و آن عبارت است از راهی که هموار، مستقیم ،اقامه شده با دلیل، ممتد، باز و عمومی می‌باشد.این واژه در قرآن هم برای راه خیر و هم برای راه شر به‌کار می‌رود؛ یعنی به لحاظ معنایی دارای اطلاق است و اگر بدون قرینه ذکر شود، دربردارنده‌ی هیچ بار معنایی مثبت یا منفی نمی‌باشد.وجوه معانی ذکر شده برای واژه «سبیل» عبارتند از : راه، طاعت، بلاغ (رسیدن)، حجت، دین، علت، عدوان، مسلک، مخرج(بیرون آمدن یا خلاص شدن)، هدایت، و راه تولید نسل.تفاوت «صراط» و «سبیل» در این است که «صراط» همچون بزرگراهی است که همه‌ی راه‌های فرعی «سبل» بدان منتهی می شوند و تفاوت «طریق» و «سبیل» در این است که در «طریق» ممتد و مستقیم بودن منظورنیست اما در «سبیل» مستقیم بودن، یک ویژگی بارز است.از تعاریف ارائه شده برای «سبیل‌الله» و بررسی‌های دیگر در این زمینه، فوائد و آثار زیادی برای این مفهوم استنباط می‌شود؛ به این‌صورت که سبیل‌الله راهی است که: رساننده به رضای خداست، شامل هر خیر و نیکی می‌شود، انسان را به سعادت می‌رساند، به فناء فی‌الله منتهی می‌شود، خداوند برای بندگانش برگزیده است، به معرفت و شناخت خداوند رهنمون می‌شود و....سی و هفت وجه معنایی ذکر شده برای «سبیل‌الله» از این قرارند: زکات، شیعیان، مکه، طریق‌الجنه، کعبه، هجرت، حج، رضای خدا، انفاق، عبادت یا عبادات، قرآن، وفای به‌عهد، توحید، فطرت، فناء فی‌الله، تعلیمات حضرت موسی، تدین به دین مسیح، سعادت، صراط مستقیم، سجود، معرفت، عدل، نجات مستضعفین، حضرت محمد مصطفی، حضرت امیرالمومنین، کرامت، هدایت، هرگونه کار خیر، اعلاء کلمه‌الله، دین، جهاد، اطاعت کردن از خدا، توکل، اسلام، اخلاص، ایمان و حق.

چکیده: پیوند ناگسستنی قرآن و سنّت و نقش بی‌بدیل پیامبر اکرم (ص) و عترت ایشان در دستیابی به فهم معارف قرآن، شناخت احادیث معصومین (ع) را امری ضروری می‌سازد. در این راستا کتاب نهج‌الفصاحه یکی از مجموعه‌های روایی عصر حاضر است که با گردآوری بخشی از میراث عظیم نبوی در قالب روایات و کلمات قصار حضرت رسول اکرم (ص)، از اهمیّت بسزایی برخوردار است. این مجموعه که به همّت مرحوم ابوالقاسم پاینده گردآوری و تدوین شده، مشتمل بر 3227 حدیث و 16 خطبه از پیامبر (ص) است. مولف این کتاب، با تکیه بر منابع متقدم و متأخر از کتب روایی اهل سنّت و شیعه به گردآوری این احادیث پرداخته؛ لکن تلاش وی بیشتر به جمع‌آوری آن‌ها معطوف گشته و جنبه‌های دیگر از جمله توجه به اسناد روایات و ذکر آن‌ها مغفول واقع شده است. پایان ‌نامه‌ی حاضر ضمن تبیین واژگان غریب برخی احادیث، به تطابق و مقابله‌ی روایات منتخب با منابع اصلی و مآخذ متقدم و بیان شباهت‌ها و اختلافات این متون پرداخته است. هم چنین اعتبار و صحّت استناد این احادیث به پیامبر اکرم (ص)، با استخراج و بررسی اسناد و طرق این روایات، مورد ارزیابی قرار گرفته است. بر اساس بررسی‌های صورت گرفته، متن بسیاری از این احادیث که غالباً با مضمون اخلاق و مباحث تربیتی نقل شده‌اند، در منابع دست اول و معتبر روایی اهل سنّت مشاهده می‌شود؛ لکن منبع اساسی استخراج این روایات، دو کتاب «الجامع الصغیر» جلال‌الدین سیوطی و «کنزالعمّال» متقی هندی است. در اکثر موارد روایات تقطیع شده و این امر سبب تکرار احادیث کتاب گشته است. در بین روایات منتخب، احادیث مرفوع، موقوف، مرسل، حسن، صحیح و ضعیف نیز دیده می‌شود. در صحّت برخی از احادیث به دلیل تفاوت دیدگاه‌های رجال شناسان اختلاف‌نظر وجود دارد. هم چنین برای برخی از احادیث سندی یافت نگردید.

دانشمندان علوم قرآن هر كدام به تعابير گوناگونی به تعريف سبب نزول پرداخته اند. البته همه ي اين تعاريف مشابه و مكمل هم مي باشند. به طور كلي مي توان گفت: اسباب نزول، عبارت است از این كه در پي حوادثی یا پرسش های مردم، خداوند آياتي را نازل كرده است، كه در چنين مواردي رسول خدا منتظر نزول وحي مي ماندند، تا دستور از جانب حق تعالي برايشان نازل شود. علم اسباب نزول از ديرباز مورد توجه محققان و دانشمندان علوم قرآن بوده است،از این رو محققان با بررسي روايات، محتوا و سند حديث، شناسايي رجال حديث، روايات صحيح را از روايات جعلي بازشناخته، و با همتي كه در اين زمينه مصروف مي دارند، سبب نزول صحيح آيات را مشخص مي سازند.مهمترین راه شناخت سبب نزول روایاتی است که از طریق صحابه و تابعین بیان می گردد. صحابه ای که شاهد نزول وحی بوده اند، و خود مستقیماً سبب نزول را شنیده و نقل کرده اند. و پس از صحابه، ماخذ مهم شناخت سبب نزول، روایات تابعین می باشد که از صحابه نقل کرده اند. در اسباب النزول پنج جزء دوم، صحابه ای که بیشترین روایات سبب نزول را نقل کرده اندعبارتند از: ابن عباس، جابر، ابن مسعود و انس بن مالک را نام برد، و از تابعین می توان مجاهد، سدی، قتاده، حسن بصری، محمدبن کعب قرظی و سعیدبن جبیر اشاره نمود. محقق با مراجعه به روایات و بررسی در منابع روایی درمی یابد که روایات سبب نزول نیز مانند سایر روایات در برخی موارد دارای تناقض هستند، و مواردی وجود دارد که محقق در شناخت سبب نزول با دشواری های بسیاری روبروست. چه بسا یک آیه چند سبب نزول داشته باشد، یا اینکه یک سبب نزول برای چند آیه نقل شده باشد. بنابراین بررسی سند رجال حدیث، و تحلیل محتوا و درنظر گرفتن ارتباط آن با سیاق آیات، لازمه ی کار روایی است، و این امر اجتناب ناپذیر است. از آنجایی که شناخت اسباب نزول داراي اهميت فراواني است، از جمله به فهم آيات قرآن كريم كمك شاياني مي كند، و همچنین در شناخت احكام دين و تشريع موثر است. بنابراين يكي از علومي كه مفسر بايد نسبت به آن آگاه باشد علم اسباب نزول است، تا در زمينه تفسير آيات دچار لغزش و اشتباه نشود.

نام خانوادگی دانشجو: مسعودی نژادنام: لطیفهعنوان پایان نامه: نقد و بررسی احادیث قدسیاستاد راهنما: دکتر قاسم بستانی

کتاب نهج الفصاحه، گردآوری مرحوم ابوالقاسم پاینده، دربردارنده ی بخشی از روایات و کلمات قصار رسول گرامی اسلام(ص) می باشد. مولف در این کتاب، از منابع معتبر و اصیل و غیرِ آن، از کتب شیعه و غیر شیعه احادیث را گردآوری و ترجمه نموده، امّا این موضوع با حذف سند و عدم ذکر منبع همراه بوده است.پایان نامه ی حاضر، ضمنِ تبیین معانی واژه های غریبی که در برخی احادیث وجود دارند، به تطابق و مقابله روایاتِ منتخب با منابع اصلی و مآخذ متقدّم و متأخّر پرداخته، علاوه بر ذکر موارد مشابه، در صورت وجود اختلاف، موارد آن را ذکر نموده است. همچنین اعتبار و صحّت استناد این احادیث به پیامبر اکرم(ص)، با استخراج و بررسی اسناد و طرق این روایات، مورد ارزیابی قرار گرفته است.بر اساس بررسی های صورت گرفته، بسیاری از این احادیث را نمی‌توان در منابع دست اوّل و معتبر حدیثی به گونه‌ای یافت که عنایت ویژه‌ی قدما و علمای حدیث شناس به آن احراز شود. موضوع و مضمون روایات بررسی شده، غالباً در زمینه ی فضایل و اخلاقیّات است و احادیث فقهی، کمتر در میان آن‌ها دیده می‌شود. این احادیث بیشتر، از منابع عامّه، بویژه از کتاب «الجامع الصغیر» جلال الدین سیوطی و «کنز العمّال» متّقی هندی استخراج شده اند. برخی از احادیث نیز تنها در منابع شیعه وجود دارد. در بین روایات منتخب، احادیث مرسل، موقوف و ضعیف مشاهده می‌شود و صحّت تعدادی از آنها به دلیل تفاوت نظر دیدگاه های رجال شناسی فریقین مورد اختلاف می باشد. همچنین برای برخی احادیث سندی یافت نشد و تعداد محدودی از احادیث، به کلّی فاقد سند بوده اند.

قرآن کریم در برنامه رشد و تربیتی خود، شرط اصلی رسیدن به کمال را تفکّر و اندیشیدن می‌داند. تفکّر، تلاش روشمند برای شناخت مجهول و رسیدن به معلوم با به کارگیری قوه‌ی اندیشه می باشد. خداوندی که انسان را به تفکّر دعوت کرده، ابزار آن را نیز در اختیار انسان قرار داده است که این ابزارها را می‌توان به دو نوع بیرونی و درونی تقسیم نمود. حواس(شنوایی، بینایی و لامسه)، عقل و قلب به عنوان ابزارهای درونی، و قصص پیشینیان و گفته‌های دیگران، ابزارهای بیرونی تفکّر می‌باشند. علاوه بر این قرآن کریم، برای راهنمایی انسان به تفکّر و اندیشه، منابعی همچون طبیعت، تاریخ، قرآن و انسان را معرفی نموده است. گرچه تفکّر و اندیشه، همواره هدایتگر انسان بوده و فواید فراوانی را برای او به ارمغان دارد، ولی موانعی نیز در برابر آن وجود دارد. قرآن کریم نیز به این مسئله توجه نموده و عواملى همچون تقلید از پیشینیان، هواوهوس، تکبّر، خیال‌پردازی و غفلت را به عنوان موانع تفکّر بیان نموده است. در قرآن کریم کلمات متعددی هستند که مفهوم کلی آنها اندیشیدن و فکر کردن است. از جمله این واژگان؛ «تعقّل»، «تدبّر»، «تذکّر» و «تفقّه» می‌باشند که ارتباط نزدیکی با مفهوم تفکّر دارند. تعقّل به عنوان وجه تمایز انسان و حیوان، جایگاه خاصی در حوزه‌ی معنایی آیات قرآن دارد. تعقّل و تفکّر رابطه‌ی نزدیکی با هم‏ دارند و در حقیقت‏ مى‏توان گفت این دو مکمل همدیگرند. تدبّر نیز از آنجا که فعالیتی ادراکی محسوب می‌شود در حوزه‌ی معنایی مفاهیم مرتبط با تفکّر در قرآن کریم می گنجد. تدبّر به معناى فعالیّت قلب با توجه به عواقب و پیامدهاى امور است، و تفکّر به معناى فعالیت قلب با توجه به دلایل است.کلمه‌ی تذکّر نیز از جمله واژگانی است که ارتباط نزدیکی با تفکّر دارد و به معنای گفتار یا عملی است که انسان به واسطه ی آن، آنچه را از یاد برده یا از آن بی خبر است، نسبت به آن یادآور می‌شود، و تفکّر، کشف کردن چیزی است که انسان نمی‌داند و اندیشیدن برای به دست آوردن آنچه نمی‌داند.از دیگر واژه‌های مرتبط با مفهوم تفکّر، تفقّه می باشد. تفقّه عمیق‌تر و شدیدتر از تفکّر است و محصول و نتیجه‌ی آن است. بصیرت، علم، فهم، رویت و نظر نیز از دیگر واژگانی هستند که ارتباط نزدیکی با مفهوم تفکّر دارند.

یکی از موضوعاتی که در حوزه فرهنگ اسلامی از جایگاه بسیار مهمیبرخوردار است، موضوع اسرائیلیات است. گروهى از عالمان متعصّب و دانشمندان آشنا به احكام و معارف تورات و انجيل، به‏ويژه آنان كه در ظاهر به آيين اسلام گرويده، بسیاری از روایات خرافی را وارد کتب حدیثی و تفسیر ی کرده اند. از جمله تفاسیری که این روایات وارد آن شده است؛ تفسیر منهج الصادقین فی الزم المخالفین است که توسط ملا فتح الله کاشانی به تحریر در آمده است. با اینکه منهج الصادقین؛ تفسیر ی جامع و با ارزش است و آیات قرآن را از جنبه های متعددی مورد بررسی قرار داده است اما در آن روایات اسرائیلی به چشم می خورد.لذا هدف از این تحقیق، بررسی و نقد روایات اسرائیلی موجود در این تفسیر است. کاشانی گاهی،این روایات را به منظور نقد بیان کرده است. ولی در برخی موارد، مخصوصا در داستان های انبیاء مانند داستان حضرت آدم(ع)، حضرت نوح(ع)، حضرت عیسی(ع)وحضرت موسی(ع)، حضرت سلیمان(ع)، حضرت ایوب(ع) و حضرت محمد(ص)؛ روایات اسرائیلی را؛ بدون هیچ نقدی آورده است. در این تحقیق این روایات از جهت متن و سند بررسی شده اند. چون با قرآن واحادیث معصومین(ع) مخالف هستند و با عقل و علم ناسازگارند و حس و مشاهده آنها را تایید نمی کند؛ رد شده اند.