جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

کتاب دلالة الحائرين، به زبان عربی است؛ اما به خط عبری نوشته شده است تا مسلمانان از آن آگاه نشوند و یهودیانِ غیر عِالم نیز به آن دسترسی نداشته باشند؛ اما به هر حال، مسلمانان به این کتاب توجه نمودند. ابوعبدالله تبریزی از معاصران خواجة طوسی، بر مقدمات بیست و پنج‌گانة ابن‌میمون در مبحث اثبات وجود خدا، در کتاب دلالة‌الحایرین شرح نوشت. این شرح، در سال۱۳۶۹ ق. در قاهره به وسیلة محمدزاهد کوثری، و ترجمة فارسی آن هم توسط دکتر سجادی در تهران درسال ۱۳۶۰ش چاپ شده است. ترجمة لاتین این کتاب، در قرون وسطی در میان دانشمندان اروپایی رواج داشته و «آلبرت کبیر» و «آکویناس» در قرن سیزدهم از این کتاب بهره برده‌اند. مراد ابن‌میمون از حایرین یا سرگشتگان، کسانی هستند که در قضایای متعددی بین عقل و دین متحیّر مانده‌اند. هدف اصلی این کتاب، تطبیق ظواهر کتاب عهد عتیق با قواعد عقلانی و فلسفی است. این کار ابن‌میمون (تطبیق دین و فلسفه)، مسبوق به سابقه است؛ پیش از او فارابی، ابن‌سینا، ابن‌باجه، ابن‌طفیل و ابن‌رشد نیز در این راستا تلاش کرده بودند و او را دراین کار می‌توان متأثر از این بزرگان دانست. روی سخن ابن‌میمون با کسانی است که با فلسفه و حکمت آشنا هستندولی هنگام مطالعة تورات با کلمات و جملاتی روبه‌رو می‌شوند که پذیرش آنها دشوار است و آنها را متناقض با مقبولات عقل و فلسفه می‌بینندو از این‌رو، دچار حیرت می‌شوند؛ بنابراین او خود را مکلف می‌بیند که حیرت این عالمان را برطرف کند. ابن‌میمون در مقدمة این کتاب چنین می‌گوید: «می‌دانم مبتدیانی که از بحث و نظر بهره‌ای ندارند، از برخی مطالب این کتاب بهره می‌برند؛ اما عالمان متشرع از همة این کتاب بهره خواهند برد.///

در اواخر سال ۱۹۶۸ میلادی ابن طفیل، مؤلف اثر معروف رساله حی بن یقظان (اصلاح خرد انسانه)، ابن رشد را به ابویعقوب یوسف، سلطان موحد معرفی کرد. او خود وزیر و طبیب خصوصی وی بود. سلطان سعی ابن رشد در فلسفه را تأیید کرد و حتی او را تشویق نمود که شرحی بر ارسطو بنویسد. حمایت سلطان بسیار ارزش داشت. همچنانکه ابن رشد با تقدیم «شرح جمهوری افلاطون» به جانشین سلطان، خود به آن اعتراف کرده است. در سال ۵۶۵ هجری / ۱۱۶۷ میلادی، او به سمت قاضی اشبیلیه منصوب شد و وظایف خود را چنان خوب انجام داد که رضایت مردم اشبیلیه را جلب کرده و آنان نیز با شفاعت از او موقعی که مورد بیمهری قرار گرفت امتنان خود را نشان دادند. در سال ۵۷۸ هجری / ۱۱۸۲ بلادی ابن رشد به مقام قاضی القضات قرطبه و طبیب ارشد دربار موحدین منصوب شد. همین تنها در سال ۵۸۰ هجری / ۱۹۸۴ میلادی مورد تأیید سلطان جدید، ابویوسف یعقوب المنصور، نیز قرار گرفت. خصوصیات انسانی برجسته این رشد به واسطه علاقه شدید او به زادگاهشی قرطبه که آن را زیباتر از همه جا میدانست و به هم میهنانش که آنان را هوشمندترین مردم زمانشان می شناخت دوچندان می شد. در عوض با سختگیری خاصی علیه جباران همه دورانها به ویژه دورۀ خودش قلم می زد. او بارها نوشت که «چیزی بدتر از جبار بودن نیست و در نظریه اجتماعی خود ارجحیت را به تحلیل گفتگوی معروف ارباب و برده داد که افلاطون آغاز گرش بود و هگل بعدها شهره اش میساخت. او نخستین و شاید تنها متفکر قرون وسطی بود که زبان به انتقاد از موقعیت زنان در جامعه گشود و نوشت که جامعه آنان را به گیاه بدل می کند زیرا پیمودن راه شکوفایی فردی و اجتماعی را برایشان ناممکن می سازد. در جامعه نمونه او نظم لازم آزادانه پدیدار می گردد، تفاوتی بین مال من و مال تو نیست، و با هیچ کس چون رانده از جماعت بشری رفتار نمی شود.

آموزة «توحید» از جملة اصل‌های مورد تأکید همة ادیان الهی بوده و در میان آنها، تنها یهودیت و اسلام دارای توحید خالص و ناب هستند. ازآنجاکه ابن‌میمون در یهودیت و علامه طباطبائی در امامیه، نقش بسزایی در شکوفا کردن تعالیم دینی داشتند، این مقاله به روش تطبیقي ـ تحلیلی، پس از ارائة دیدگاه‌های این دو دانشمند بزرگ از براهین توحید، نقاط اتفاق و اختلاف آنان را بیان، مورد بررسی و تحلیل قرار داده است. تنها استدلال ابن‌میمون برای توحید، بساطت ذات الهی است. اما با وجود اینکه مهم‌ترین برهان علامه طباطبائي، صرافت وجود الهی است، ولی برهان بساطت و براهین دیگر را نیز برای توحید اقامه کرده است. ابن‌میمون، اشکالاتی بر براهین توحید وارد کرده است که این تحقیق بیانگر آن است که هیچ‌یک از آنها، بر تقریرهای علامه طباطبائی از برهان تمانع و تغایر وارد نیست.