جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

این مقاله درصدد است مسئله مبانی «حاکمیت دین واحد» را در عصر ظهور مورد بررسی قرار دهد و روشن کند که چگونه کثرت‌‌گرایی دینی جان هیک باطل است. در عصر ظهور، یک دین جامع حاکم خواهد بود که نیازهای مردم را تا رستاخیز برآورده می‌‌کند. وعده پیروزی صالحان، وارث‌‌ شدن آن‌ها بر کل زمین و وعده خداوند متعال مبنی بر این که دین اسلام را بر تمامی ادیان ظاهر و غالب می‌کند؛ بر این نکته دلالت دارد که در عصر ظهور یک دین حق حاکم می‌‌شود، نه این­که همه ادیان مشروعیت پیدا ‌‌کنند. «کثرت‌‌گرایی دینی جان هیک» با انتقادهای بسیاری مواجه است. مشروعیت دادن و حق دانستن همه ادیان الاهی که شریعت‌‌های آنان بعد از ظهور اسلام نسخ شدند ونیز آیین‌‌های غیرالاهی، مثل هندو، بده، مت و سیکه که به خداوند واحد قائل نیستند؛ از لحاظ عقلی قابل جمع نمی‌‌باشند. بنابراین، در عصر ظهور، به­جای کثرت دینی تنها یک دین حق حاکم می‌‌باشد.

تحلیل فلسفی مفاهیم دینی غیر مسیحی، شامل مفاهیم غیر توحیدی هم میشود . درباره توصیفات شرقی عرفان و وحدت وجود تحقیقاتفراوانی شده است؛ نیز درباره تصورات هندویی و بودایی تناسخ، با تمرکز بر مساله هویت شخصی در فاصله انتقال از یک زندکی به زندگی دیگر و مفاهیم بودایی ... اما بسیاری از مفاهیم اصلی دیگر، چه به صورت منفرد و چه به صورت تطبیقی ، همچنان در خور توجه و تحقیقات بیشترند. در حقیقت همین که فیلسوفان دین در مغرب زمین در مغرب زمین افق وسیع تری را در نظر می گیرند و علاقه شان را به ادیان شرقی تسری می دهند، سبب می شود این حوزه پژوهش فلسفی مجال بیشتری برای توسعه بیابد.

کتاب حاضر ترجمة یک مقدمه و شش نوشته دربارة بقا و جاودانگی شخصی پس از مرگ است. هر یک از این نوشتارها توسط بزرگانی چون افلاطون، راسل، هیک، جفری الون و آنتونی فلو نوشته شده و تسط اوئیس پویمن در بخش ششم کتاب فلسفة دین قرار گرفته است. مقدمة ویراستار متن انگلیسی اولین کتاب می‌باشد که می‌کوشد دیدگاه‌های مخالفان و موافقان مسألة جاودانگی را بررسی نماید. وی معتقد است که استدلال‌های موجود در فلسفة غرب سه دسته‌اند که دو دستة آن موافق مسألة جاودانگی و یک دسته که در صدر آنان ذره‌ای مذهبان (تمیسم) یونانی می‌باشد، مخالف مقالة مسألة جاودانگی می‌باشند. وی در ادامه درباره جان هیک می‌گوید: «مهم‌ترین بخش این مقاله دعوتی است که جان هیک برای بررسی امکان زندگی پس از مرگ از ما به عمل می‌آورد.»

"این کتاب یکی از اهم مباحث مستحدث فلسفة دین یعنی مسأله تنوع ادیان و مخصوصاً کثرت‌گرایی را بررسی می‌کند که نویسندة این اثر که خود یکی از نظریه‌پردازان بزرگ در این زمینه می‌باشد. در طی فصول کتاب به تبیین و اثبات این نظریه ـ کثرت‌گرایی ـ می‌پردازد. این کتاب شامل نه فصل و یک ضمیمه نوشتة دکتر محمد لگنهاوزن با نام «پلورالیسم، بررسی دیدگاه متفکران اسلام» می‌باشد. " فلسفۀ دین در مغرب‌زمین تا این اواخر کاملا در بینش‌های سنت یهودی مسیحی عمل کرده است. مسائل دینی به معنای مسائل توحید و یکتاپرستی بوده‌اند: این که چگونه، از مجرای امکان و احتمال ثابت کنیم که باور به وجود خداوند امری منطقی است، یا این که چگونه با معارضاتی که از ناحیۀ فلسفۀ زبان‌شناختی جدید و علم در مقابل خداباوری مطرح شده، برخورد کنیم و... فلسفۀ دین در اصل عبارت است از فلسفه (یا فلسفی‌اندیشی در باب) همۀ اشکال دین؛ و نه فقط دینی که خود انسان به آن عمل می‌کند و یا این که بر ضد آن موضع دارد. از این رو، در غرب انفجار اطلاعات دربارۀ تاریخچه‌ و پدیده‌شناختی ادیان بعد از جنگ جهانی دوم، اندک‌اندک موجب وسوسه و یا به چالش کشیدن فلسفۀ دین شد. مطالب کتاب حاضر، برای یک فیلسوف در این دنیای فکری جدید، بیش‌تر جنبۀ راهیابی دارد. نویسنده در کتاب، در مسیر پلورالیسم دینی مضمونی را پایه‌ریزی می‌کند که پیش از آن در قالب اصطلاحات سنت دینی یهودی مسیحی مطرح و آن مفهوم "معرفت دینی" ویتگنشتاین در تحلیل تجربه و ایمان دینی است.

این کتاب نوشته یکی از بزرگ‌ترین و تأثیرگذار‌ترین فیلسوفان دین در چند دهه گذشته در عرصه فلسفه دین و کلام جدید می‌باشد. شهرت عمده او در این عرصه بیشتر به جهت دفاع از موضع کثرت‌گرایانه در مقابل انحصار‌گرایی می‌باشد (مقدمه) این کتاب شرح حال کوتاهی از زندگی و جریان فکری جان میک، مقدمه و یازده فصل تقسیم شده است. در مقدمه این کتاب، هیک می‌کوشد فلسفه دین را از دیگر حوزه‌های فکری در باب دین جدا نماید و پدیدار‌های اصلی تجربه دینی و مراسم دینی و اندیشه‌ای را که این نظام‌های عقیدتی بر آن مبتنی هستند، مورد مطالعه قرار دهد. وی در ادامه به مقوله تعریف دین می‌پردازد و برخی تعاریف را طرح می‌کند اما معتقد است که تعریف دین میسور نیست مگر از همان راه شباهت خانوادگی که فیلسوفی چون ویتگنشتاین برای برخی تعاریف به کار می‌برد. فلسفه دین امروزه یکی از فعال‌ترین حوزه‌های پژوهش فلسفی است. این رشته، مفاهیم و نظام‌های اعتقادی دینی و نیز پدیدارهای اصلی تجربه دینی، مراسم عبادی و اندیشه‌ای را که این نظام‌های عقیدتی بر آن مبتنی‌اند، مورد مطالعه قرار می‌دهد. دلایل اعتقاد به وجود خدا، مساله خیر و شر، وحی و ایمان، تقدیر بشری، جاودانگی و رستاخیز، برخی از موضوعاتی‌اند که «جان هیک» فیلسوف مشهور انگلیسی در این کتاب آن‌ها را بررسی کرده است. کتاب حاضر در 11 فصل سامان یافته است. مفهوم یهودی ـ مسیحی خدا، دلایل اعتقاد به وجود خدا، دلایل عدم اعتقاد به وجود خدا، مساله شر، وحی و ایمان، اصالت شواهد، بنیان‌گرایی و اعتقاد عقلی به مسایل زبان دینی، مساله قابلیت تایید، دعاوی متعارض ادیان مختلف در باب حقیقت، تقدیر بشری، جاوادانگی و رستاخیز، و سرنوشت بشری، کرمه و تناسخ عناوین یازده‌گانه این اثرند. کتاب با مطرح کردن این سوال آغاز می‌شود که «فلسفه دین چیست؟» سپس نویسنده کتاب این‌گونه می‌نویسد: «زمانی فلسفه دین کلا به معنای تفکر فلسفی در باب دین یعنی دفاع فلسفی از اعتقادات دینی دانسته می‌شد. فلسفه دین به عنوان ادامه دهنده نقش و کارکرد الهیات «طبیعی» (=عقلی) که متمایز از الهیات «وحیانی» بود، شناخته می‌شد. غایت آن اثبات وجود خدا از طریق براهین عقلی بود و از این‌رو راه را برای مدعیات وحی هموار می‌کرد اما به نظر می‌رسد بهتر است اثبات وجود خدا از طریق براهین عقلی را «الهیات طبیعی» (=عقلی) و دفاع فلسفی از عقاید دینی را «مدافعه دینی» بنامیم. از این‌رو می توان اصطلاح «فلسفه دین» را (در قیاس با اصطلاحاتی نظیر فلسفه علم، فلسفه هنر و غیره) در معنای اخص آن یعنی تفکر فلسفی در باب دین به کار برد. بنابراین تعریف، فلسفه دین، وسیله‌ای برای آموزش دین نیست. در واقع، اساسا ضروری نیست از دیدگاه دینی به آن نگاه کنیم. کسانی که به خدا اعتقاد ندارند، لاادریون و افراد متدین به یکسان می‌توانند به تفکر فلسفی در باب دین بپردازند و در واقع همین کار را هم می‌کنند. از این‌رو فلسفه دین، شاخه‌ای از الهیات نیست (در اینجا منظور از الهیات تدوین منظم عقاید دینی است)، بلکه شعبه‌ای از فلسفه است. فلسفه دین مفاهیم و نظام‌های اعتقادی دینی و نیز پدیده‌های اصلی تجربه دینی و مراسم عبادی و اندیشه‌ای را که این نظام‌های عقیدتی بر آن مبتنی هستند، مورد مطالعه قرار می‌دهد.» به عقیده نویسنده، «فلسفه دین می‌کوشد به تحلیل مفاهیمی نظیر خدا، تکلیف اخلاقی، برهمن، رستگاری، عبادت، خلقت، قربانی، نیروانا، حیات ابدی و نظایر آنها بپردازد و ماهیت زبان دینی را در مقایسه با زبان عادی روزمره، زبان کشفیات علمی، زبان اخلاق و زبان تعابیر خیال‌آمیز هنرها مکشوف سازد.»

از آخرین تلاشهای فلسفی هیک پیش از مرگش، رفع تعارضات جدیدی بود که در حوزه علم و دین مطرح شده است. از این جهت وی به عنوان یک فیلسوف دینِ متأله سعی میکند چالشهایی را که یافته- های علم عصبشناسی در برابر تجربه دینی قرار داده است، مرتفع کند. هدف اصلی نوشتار حاضر بررسی نظر هیک در این باب است. این بررسی در دو محور کلی انجام گرفته است: در ابتدا دیدگاه هیک درباره تجربه دینی تبیین و بررسی شده، سپس نحوه پاسخ او به مناقشات برآمده از عصب شناسی ارزیابی و بررسی شده است. با بررسی دیدگاه هیک و با توجه به نقدهایی که در دو بخش جداگانه بر دیدگاه وی مطرح کردیم، روشن شد که اگر هم چالشی میان مباحث عصبشناختی و بحث تجربه دینی وجود داشته باشد- که این خود محل مناقشه است- به نظر نمیرسد اراده علمی- فلسفی هیک برای حل این چالش کافی باشد.

یکی از مشهورترین و تأثیرگذارترین نحله‌های فلسفی چند دهه گذشته، نحله‌ای موسوم به «پوزیتیویسم منطقی» می‌باشد که آموزه‌هایشان تأثیر و بر نگاه اندیشمندان در عرصه‌های متافیزیکی، الاهیاتی و ... داشت ـ مهم‌ترین آموزه پوزیتیویسم منطقی «اصل تحقیق‌پذیری» است. مفهوم و مقتضای آن، این است که گزاره‌های معنادار، یا تحلیلی‌اند و یا به لحاظ تجربی تحقیق‌پذیر. حال گزاره‌های الاهیاتی و متافیزیکی که به اعتقاد اینان نه تحلیلی هستند و نه تحقیق‌پذیر، بی‌معنا می‌باشند. (مقدمه) این اثر که شامل چهار فصل می‌باشد، می‌کوشد که ضمن تبیین و بررسی دیدگاه آن پوزیتیویسم منطقی، را مورد نقادی قرار دهد. اما نویسنده به جهت وسعت مطالب و تعدد نظریات در این باب به یکی از مهم‌ترین رویکردهای این نظریه یعنی «نظریه تحقیق‌پذیری اخروی» جان هیک می‌پردازد.

پژوهش حاضر به بررسی دیدگاه جان هیک درباره مرگ و بررسی آن با تفسیر علامه از آیات قرآن پرداخته است. روش پژوهش حاضر کتابخانه‌ای و تطبیقی است. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که هیک نظریه خویش را نظریه بازآفرینی مطرح می‌کند و اعتقاد به وجود روح را رد می‌کند و اصالت انسان را به بدن می‌داند، به همین دلیل هیک می گوید: مرگ نابودی کامل انسان است و پس از مرگ خداوند با قدرت لایتناهی خود در دنیای دیگر مجددا انسان را خلق می‌کند. هیک در ایده بازآفرینی، چون بدن فرد اخروی را عین بدن فرد دنیوی می‌داند و به نفس نیز قائل نیست، هیج معیار منطقی برای اینهمانی نمی‌یابد، لذا به مفهوم عرفی «همان شخص» رجوع می‌کند که این امر نیز مسئله اینهمانی را حل نمی‌کند. طبق آیات قرآن چون حقیقت وجود انسان، مجموعه نفس و بدن است ، پس اگر نفس عین آن نفس باشد، ولی بدن مثل آن نباشد مضر وحدت شخصیت نخواهد بود.