جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

در باب اعتباری یا حقیقی بودن گزاره‌های حکمت عملی در اندیشه ابن سینا در سنت فلسفه اسلامی نظرات مختلفی ابراز شده است. طبق یک خوانش گزاره‌های حکمت عملی در اندیشه ابن‌سینا حقیقی‌اند و بر اساس روایتی دیگر این گزاره‌ها اعتباری‌اند. شواهدی بر خوانش اعتباری از نظریه ابن‌سینا در دست است. آیت‌ الله مطهری اعتقاد دارد که(1) ابن‌سینا حکمت را بر مدار غایت به نظری و عملی تقسیم نمود و (2)به عقیده او تقسیم بر مدار غایت نشان‌گر اعتباری دانستن گزاره‌های حکمت عملی نزد ابن‌سیناست و (3)ابن‌سینا در ابراز نظریه در میان فیلسوفان اسلامی متفرد است و حتی ملاصدرا نیز به این اندیشه راه نبرده است. به نظر می‌آید هر سه ادعاء فوق مخدوش است و باید مورد ارزیابی قرار گیرد. روش مقاله توصیفی ـ تحلیلی بوده و طیّ آن یکی از حد وسط‌های خوانش اعتباری از گزاره‌های حکمت عملی نزد ابن‌سینا ـ تقسیم بر مدار غایت ـ مورد ارزیابی قرار می‌گیرد.

استادحشمت پور میفرمودند دقیقترین ترجمه متن اشارات همین کتاب است تا جایی دقت ترجمه بالاست که برخی قائلند خود شیخ این متن را ترجمه کرده ولی به خاطر جملاتی که در مقدمه وجود دارد مبنی بر اینکه از او(مترجم) تقاضا کرده اند اشارات شیخ را ترجمه کند و او در پاسخ به آنها این کتاب مستطاب را ترجمه کرده نشان میدهد مترجم شخص دیگری(عبدالسلام) است لذا جناب استاد گاها به این ترجمه ارجاع میدادند.

پژوهش حاضر می‌کوشد با روش توصیفی-تحلیلی، متون ابن‌سینا و شهیدمطهری را در مورد رابطه‌ی حکمت عملی و شریعت مورد بررسی تطبیقی قرار دهد. بطورکلی آراء دو متفکر در دو حوزه مبدأ و منشأ حکمت عملی و تایید احکام حکمت عملی و شریعت توسط همدیگر و یا تعارض آن دو قابلیت بررسی و ارزیابی دارد. ابن‌سینا در خصوص مبدأ و منشأ حکمت عملی اظهارنظر دوگانه‌ای را اتخاذ کرده است. وی از یکسو در مباحث علم‌النفس به جایگاه عقل در حکمت عملی اشاره و آن را برگرفته از قوۀ نظری عقل انسان معرفی می‌نماید و از سوی دیگر در رساله‌ی عیونالحکمه برخلاف سایر آثار خویش، شریعت را مقسم و مبدأ هر سه قسم حکمت عملی و تعیین کنندۀ حدود آن بیان می‌کند؛ اما تحلیل مبانی فلسفی ابن‌سینا بیانگر این امر است که ایشان حکمت عملی را برگرفته از قوه نظری عقل انسان می‌داند. شهیدمطهری نیز معتقد است که حکمت عملی برگرفته از خرد انسان است واینکه خداوند به امور ناپسند دستور نمی‌دهد؛ به خاطر آن است که آن‌ها در ذات خود زشت هستند. علاوه بر این، هردو متفکر معتقدند که احکام حکمت عملی و شریعت نمی‌توانند مخالف هم باشند؛ چراکه هردو هدف واحدی(رساندن انسان به سعادت و کمال وجودی) را دنبال می‌کنند.

کتاب ابن سینا و تدبیر منزل اثر ابوعلی سینا مترجم محمد نجمی زنجانی است. تَدْبیرِ مَنْزِل، دومین شاخۀ حکمت عملی در فلسفۀ مشائی که موضوع آن، چگونگی ادارۀ امور خانه و نحوۀ مشارکت مرد با زن و فرزند و خدمتکار است. ارسطو در کتاب اخلاق نیکوماخس بحث را با اهمیت خانواده آغاز کرده و آنگاه بر اساس روابط حاکم بر هر منزلی، رابطۀ پدر و فرزندی و رابطۀ مال و صاحب مال، تقسیمات چهارگانۀ تدبیر منزل را مطرح کرده است. پس از ارسطو، سنت متأخر هلنی ـ اسکندرانی، با ایجاد تغییراتی در تقسیم بندی سه گانۀ فلسفۀ عملی به «تدبیر منزل» و «قانون گذاری» و «سیاست مدن»، با توجه به کتاب « اخلاق نیکوماخس»، «اخلاق» را جانشین «قانون گذاری» کرد و لذا در فهرستهای کهن جهان اسلام از این سه عنوان نام برده می شود. به مبحث تدبیر منزل در دوره یونان باستان و در ایران به عنوان اندرزنامه های پهلوی و بعد از ظهور اسلام هم در دوره های مختلف پرداخته شده است، ولی متأخرین حکما کمتر به این بحث پرداخته اند. شیخ الرئیس در این رساله، پس از مقدمه ای در بیان اختلاف مردمان در منزلت و مراتب اجتماعی، از تفاوت احوال مردم در خرد و اندیشه به عنوان اساس بقای آنها یاد می کندو در ادامه از سیاست ملوک و ارباب نعم و ارباب منازل سخن می گوید و با اشاره به نیاز مردمان به تدبیر منزل، مطالب رسالۀ خود را در ۵ فصل سامان می دهد. قسمت اول کتاب: ترجمه و تحشیه رساله تدبیر منزل (تدابیر المنازل او السیاسات الاهلیه) قسمت دوم کتاب: ترجمه قسمتی از کتاب شفا، مربوط به زندگی، زناشویی و بحث در اطراف آن از مقدمه مترجم: علم و عمل دو عنصری هستند که خیر و صلاح بشر از آنها تشکیل و ترکیب می یابد. اشخاصی که می خواهند صلاح و سعادت در خانواده آنها وجود داشته باشد، بدون وجود این دو عنصر نجات بخش نمی توانند به آرزو و مطلوب خود برسند. علم تدبیر منزل علمی است که از نخستین عنصر (علم به مصالح حیاتی بشر) آنچه مربوط به مصالح محیط خانواده است گرفته دستوراتی برای خوشبختی عائله سعادت دوست می دهد. این دانش در نظر دانشمندان قدیم و جدید، اهمیت به سزا دارد و بعضی از آنان کتابهایی مستقل در این باب نوشته اند. این کتاب گرچه از حیث حجم کوچک، ولی از حیث معنی بزرگ می باشد؛ به اصول و قواعد مهمی از علم تدبیر منزل محتوی است…

دیدگاه قدم نفس گاه بر مبنای عکس نقیض قاعدۀ «کل حادث مسبوق بقوة و مادة» تبیین شده و گاه بر مبنای آن بر وحدتِ نفوس استدلال شده است.اصل این قاعده مورد اشکالاتی در فلسفه اسلامی قرار گرفته و زمینه‌ای برای معرفی بدن به‌عنوان وجه ترجیح حدوث روحانی نفس و ماده کثرت نفوس نزد ابن‌سینا بوده است.وی با اشاره به ویژگی‌های نفسانی نشان می‌دهد که جز با ارجاع به کثرتِ نفوس که خود مقدمه لازم برای اثبات حدوث نفس است قابل تبیین نیستند.امکانِ دفاع از مدعیات سینوی بر مبنای بنیان‌های فلسفی وی ناممکن و نیازمند تجدید نظرند. حکمت صدرایی در پی بازسازی مدعیات سینوی برمی‌آید. پژوهش حاضر تلاش می کند تا ضمن بیان دلایل وحدت یا کثرتِ نفوس بر مبنای قاعده عقلی مورد اشاره، اشکالات وارد بر دلایل قاعده و پاسخ‌های طرح‌شده بیان شود و راهی نو در حل چالش‌های سینوی در مسئلۀ حدوث نفس پیموده شود.

ابن سينا در سن 21 سالگی به درخواست دوستی ابو الحسن العروضي نام کتابی جامع در فلسفه می نويسد (بدون بخش رياضيات) که خوشبختانه امروزه باقی است.

هذا الکتاب مباحث فلسفیة دقیقة قامت علی شکل حوار بین ابن سینا و تلمیذه بهمنیار بن الکرزبان (458ق.) ابتدأ کتابه بدراسة موضوع المنطق و أهمیته و علاقته ببقیة العلوم و ثم دراسة علم الطبیعی و اقسامه...

پرسش از حقیقت و ماهیت انسان، از پرسش‌های اساسی فلسفه و پاسخ به این پرسش، مدار فلسفه‌ورزیِ فیلسوفان بوده است. ابن‌سینا، در قامتِ قُطبِ ‌بی‌رقیب فلسفه‌ی اسلامی، هم در استقلال و امتداد فلسفه‌ی اسلامی و هم پاسخ‌گویی به پرسش‌های بنیادین فلسفی، هم‌چنان بی‌رقیب است. ابداع در اصلِ مسأله و یا اقامه‌ی برهان نو، دو ویژگی شاخص نظامِ فلسفیِ سینوی است. برهان «انسان مُعلّق در فضا» یا «هواء طَلق» یکی از نوآوری‌های فلسفی او برای اثباتِ حقیقتِ نفس، تجرد نفس، غیریّتِ نفس و بدن و چگونگی علم به نفس است. ابن‌سینا در چند اثر فلسفیِ خویش از این برهان بهره جسته و آن را از قاطع‌ترین براهین برای اثبات مسایل پیش‌گفته دانسته است. این برهان، توجه فیلسوفان پس از وی را نیز جلب کرده است. مقاله پیش‌رو با اتّکاء به آثار ابن‌سینا و دیگر منابع حکمت اسلامی در صدد ارائه تقریر جامع از این برهان برآمده است. تبیین مدعیات و مفروضات نهفته در این برهان، اشاره به امتداد آن در آثار و انظار فیلسوفان مشایی، اشراقی، صدرایی و نوصدرایی و بازتاب آن در تاریخ فلسفه‌ی غرب، و اشاره اجمالی به بعضی از نقدها، از جمله مطالبی است که در این مقاله مورد بررسی قرار گرفته است.