جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

مطابق آیات و روایات، عالم تکوین در دو بخش عالم انوار و عالم اجسام خلق شده است. عالم اجسام متوقف و وابسته به عالم انوار و عالم انوار مدبر آن است. اولین مخلوق خداوند، نور وجودی حضرت محمد صلی‌الله‌علیه‌و‌آله است که همه چیز از آن‌پیدا شده و اصل عالم خلقت است. تعابیر مختلفی چون عقل، نور، روح و قلم درباره آن به کار رفته است. انوار حضرت امیرالمؤمنین علیه‌السلام ، فاطمه علیهاالسلام ، ائمه اطهار، انوار 124 هزار پیامبر، عرش، کرسی، لوح، بهشت و انوار مؤمنین از نور وجودی پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌و‌آله آفریده شده است. آب اولین مخلوق در عالم اجسام است که با واسطه از نور پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله خلق شده و از آن تمام این عالم ماده در شش روز از ایام ربوبی پدید آمده است.

حیرت در عرفان اسلامی، یکی از مطلوبات مهم و از مقامات عالیه عارف است. حیرت در بادی امر با ضلالت و سرگردانی هم معنا ست. اما در عرفان به عنوان بدیهه‌ای است که بر قلب عارف وارد می‌شود و نهایت معرفت عارف به باری تعالی را می‌رساند. چون ذات او حقیقتی لا یتناهی است و در ادراک محدود عقل جای نمی‌گیرد، بنابراین درک عقل از حقیقت او و همچنین آنچه که مربوط به عالم غیب و ماوراءطبیعت است قرین باعجز و حیرانی است. خداوند بزرگترین رازی است که نه عقل ونه کشف به فهم ذاتش پی نخواهند برد و همیشه در حیرت و سرگردانی باقی خواهند ماند. فیلسوف و عارف با دو ابزار عقل و کشف و شهود، کوششهای فراوانی برای کشف حقیقت و ادراک آن نموده و در بسیاری موارد با هم همنشین و موافق بوده اند. اما در مسأله حیرت این دو تیره با هم هم داستان نشده و فیلسوف در همه حال از حیرانی و سرگردانی گریزان بوده و عارف طالب آن. حیرت از مطلوبات عارف است اما برای فیلسوف از امور نکوهیده و مذموم.عارف در اکتشافات عالیه خود به حقایقی از معرفت ذات باری می‌رسد که وقتی آنها را بر عقل فلسفی عرضه می‌کند، آن را حیران و سرگردان می‌گذارد.

دیدگاه مولانا جلال‌الدین بلخی دربارة مسئله امکان و چگونگی شناخت خدا به دلیل برخورداری وی از میراث متنوع مشربهای کلامی، فلسفی و عرفانی پیشینیان اهمیت دارد. دو ایستار به ظاهر متخالف در آثار وی قابل رؤیت است: ناتوانی عقل در شناخت خدا و امکان شناخت خدا برای بشر. تحلیل آراء وی در هر دو ایستار نشان می‌دهد که عقل استدلال‌گر بشر از شناخت ذات و صفات خدا عاجز است اما آثار خداوند به ویژه اوامر و نواهی خداوند واسطه‌ای است که تجربة بشررا از حضور خداوند تسهیل می‌کند. به همین دلیل وی مواجهة بشر با اوامر و نواهی الهی را مورد تحلیل و مداقه قرار می‌دهد. چنین مواجهه‌ای بر گونة خاصی از تجارب دینی رایج در فرهنگ اسلامی مبتنی است. تحلیل مولوی در پرتو مقایسه با دیدگاه تیلیخ در تحلیل گونه‌های دینداری و واسطة تجارب دینی ابعاد خود را نشان می‌دهد.

یکی از نظامهای معرفت‌شناختی‌ای که به جدّ بر تأثیر عوامل غیرمعرفتی بر معرفت تأکید دارد نظام معرفت‌شناختی آگوستینی است. کندوکاو در اندیشة آگوستین قدیس، خصوصاً در نظریة معرفتی وی، نشان می‌دهد که او از جمله اندیشمندانی است که تأثیر احساسات و عواطف، و خواسته‌های انسان را بر باورهایش موشکافانه پی می‌گیرد. تحلیل آموزة «ایمان می‌آورم تا بفهمم»، در اندیشة آگوستین قدیس برای اثبات ادعای فوق، کاری است که در این مقاله صورت پذیرفته است.

نگارنده در این مقاله به روش تحلیلی، به مسئلۀ نقش معرفت بخشی انبیا (ع) از دید غزالی می پردازد. این نقش که هم شامل نقش تعلیمی و هم تربیتی است، در جنبۀ تعلیمی، نقشی مستقیم و غیرمستقیم است. نیز این که تعلیمات انبیا هر دو حوزۀ حقایق ناظر به عالم واقع و معرفت های اخلاقی را شامل می شود. در این نقش علاوه بر این که ایشان به عرضۀ حقایقِ ورای مرتبۀ عقل استدلالی می پردازند، ارائه دهندۀ طریق دست یابی به عالی ترین سطح عقلانی معرفت نیز هستند تا انسان ها با صعود در مراتب معرفتی، خود، بدان معرفت عالیه دست یابند. در این راستا، یگانگی و پیوستگی عمیقی که میان عقل و شرع (تعلیمات نبوی) از دید غزالی وجود دارد نیز مورد توجه قرار می گیرد و روشن می شود که غزالی شروع حرکت عقلی علمی انسان را با دریافت معرفت وحیانی (شرع) به یکدیگر گره می زند و به نظر او اساساً این، تنها سطح نبوی معرفت یا علم مکاشفه است که راهنمای انسان در رسیدن به معرفت یقینی، که استکمال معرفت عقلانی انسان در مرتبۀ پایین تر است، می شود.

یکی از مباحث اساسی و کلیدی در فلسفه مسئله اتحاد عاقل و معقول است که اثبات و عدم اثبات آن نقش بنیادین در پاره‌ای از مسائل فلسفی دارد. از دیرباز حتی خیلی پیش از اسلام این مسئله مورد توجه اندیشمندان بوده و دیدگاه‌های متفاوتی درباره آن ارائه شده است. در این میان، دیدگاه رئیس فلاسفه مشاء در عالم اسلام به درستی روشن نیست؛ ایشان از سویی، در کتاب شفاء و اشارات به طور صریح و قاطع به مخالفت با آن پرداخته است، و از سوی دیگر، در کتاب مبدأ و معاد با ارائه بیانی اجمالی و تفصیلی به طور جانبدارانه از نظریه اتحاد عاقل و معقول دفاع کرده، آن را اثبات می‌کند. این که کدام نظریه مورد اعتقاد ابن سینا بوده و این که کدام یک از این دو دیدگاه او مقدم بر دیگری است و یا آن چه در مبدأ و معاد آورده شده بر اساس ممشای قوم (مشائین) بوده یا نه، مباحثی است که در این مقاله تلاش شده با استمداد از شواهد و قراین تا حدودی به آن پاسخ داده شود.

حوادث جهان، از این حیث که انسان از آنها بهره مند یا متضرر و متالم می شود، به دو دسته خیرات و شرور تقسیم میشوند. از منظر قرآن کریم و روایات اسلامی، باورها، خلقیات و اختیارهای خوب یا بد انسان، در خیر یا شر بودن حوادث طبیعی و اجتماعی موثر است. یکی از مسائل مهم در مبحث شرور، بررسی نقش انسان در شرور است. این نوشتار به این موضوع می پردازد.

روش شناسی علوم نقش تعیین کننده در دستیابی علوم به اهداف ویژه آنها دارد. علم کلام با توجه به موضوع و اهداف آن از همه روش های منطقی استدلال و احتجاج می تواند بهره بگیرد و از نظر منبع معرفتی، یعنی عقل و نقل، علمی عقلی - نقلی ( عقلانی - وحیانی ) به شمار رود. روش جامع در مباحث کلامی این است که نقش ویژه هریک از عقل و وحی در این باره اعمال گردد. برای دستیابی به این مقصود لازم است عقاید دینی را به سر دسته پیشاوحیانی، فرا عقلی و عقلانی - وحیانی تقسیم کرد.

ادیان آسمانی والهی برای هدایت وتربیت نسل بشرتوسط انبیاء برای مردم آورده شده اند اما متاسفانه درآمیختن موهومات وخرافات باتعالیم ادیان حقیقی موجب شده که برنامه های آسمانی آنها ازمسیرحقیقی اولیه خودش منحرف ویا به طورکلی متوقف گردد. درطی قرون واعصارمتمادی بجای اینکه بشردرپرتومشعل دین ودینداری درشاهراه هدایت قدم بردارد ودرجادةکمال به پیش رود، براثرغفلت وسهل انگاری های بی شمارخود نسبت به تشخیص حق از باطل، نیک از بد وصحیح از غلط کم کم برخی ازتعالیم حقیقی ادیان درلابه لای مشتی ازخرافات وموهومات ویا آداب ورسوم اجتماعی وافکاروعقاید ملی وسنن باستانی گم گشته ویا ماهیّت خود راازدست داده وبه همین علّت حقایق بزرگ موجود درعمق تعالیمشان از انظارمکتوم مانده است . عنوان پژوهش « خرافه پرستی وخردورزی از دیدگاه قرآن وسنّت » است. آن نوع از خردورزی که قرآن به آن امرفرموده ونیز شیوه های مبارزه ومقابله قرآن باخرافه ها تحقیق و اثبات وتبیین شده است، تمهیدات موضوع به صورتی منطقی ومرتب مستنداً آورده شده اند. خردورزی قرآن درپی سعادت وکمال حقیقی انسان با طرحی عملی وموفّق است، مخاطبان قرآن صاحبان خردند، شیوة خرد ورزی قرآن بی همتا است وبرای همگان مفیدو سعادت آوروکمال آفرین می باشدو خرد ورزی قرآن آینده ای است از حس وتجربه توأم با دیدی ملکوتی به عوالم هستی و دراین بین مهمترین نقش عقل سنجش وفرمانروائی است و خرد ورزی قرآن چون تفّکروتعقّلی صرف نیست لذا وحی مددکاراوست وتامین کننده مواد اصیل تعقل و... با این نوع ازخرد ورزی جایی برای خرافه نیست که خرد ورزی چون روز وخرافه چون شب است واجتماعشان نا ممکن؛ راه علاج خرافه گرائی را قرآن، معرفت افزونی می داند. عقل گرائی قرآن همان روش عملی پیامبر(صلی الله علیه وآله) دررسالت است، دراین پژوهش به تناسب از انواع روشهای سودمند تحقیق چون تحقیق تحلیلی، مقایسه ای، سندی، تاریخی و... بهره گرفته ایم . هدف این بوده است تا نظرقرآن کریم پیرامون خرد ورزی وخرافه زدائی به خوبی تبیین گردد، سابقة عقل گرائی ریشه درتاریخ بشری دارد وهمچنین توجه به این مساله پیدا کنیم که : اسلام به ذات خود ندارد عیبی هرعیب که هست از مسلمانی ماست اما آیا اینکه تحقیقات مدوّنی هست که بتوان به آن استناد کرد؟ باید گفت کمترمنبعی مورد اطمینان وموثقی را می توان یافت که از هرجهت بی عیب ونقص باشد ودرعین حال خرافه پرستی وخرد ورزی را به خوبی تبیین یا تشریح نموده باشدو وامّا آن نوع خرد ورزی که منظورقرآن کریم است باید شروع وآغازش را همزمان با ظهوراسلام ونزول آیات دانست . تحقیق درمورد نظرات این کتاب الهی که جنبة جهانی وادبی دارد نیاز به مقد ّ مات فروانی دارد و همین امرموجب شده است تا امروزه دربسیاری از موضوعات مورد لزوم تحقیق جامعی وجود نداشته باشد، متاسفانه موضوع این رساله از این امرفارغ نیست به هرحال ویژگی کلی این رساله عبارت از بررسی وتحقیق تفصیلی آن است که دربرخی ازمواضع به تجزیه و تحلیل وتفسیرریزامورمنتهی می شود این رساله درسه بخش کلیات، خرافه پرستی وخرد ورزی به تبیین موضوع پرداخته است وآنچه انجام گرفته میسّرنگردیده است، مگربا راهنمائی اهل نظروفرهیختگان علم وادب که دراین میان نقش ممتاز ازآنِ فاضل ارجمندو استاد راهنما جناب آقای علی شکوهی می باشد که از زحمات وتلاشهای ایشان صمیمانه تشکرو قدردانی می نمایم .