جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

---

---

---

---

‫عقلي بودن، يکي از خصوصيات مهم مذهب تشيع است. اين پژوهش در چهار فصل، به تأثير عصر امام رضا عليه السلام و شخصيت ايشان در عقلانيت ديني و تفکر عقلاني در اين عصر پرداخته است. نويسنده پس از مفاهيم و کليات، به فرقههاي مخالف و موافق عقلانيت در عصر امام رضا عليه السلام پرداخته است. در سير تحولات عقلگرايي در جهان اسلام، سه جريان موازي وجود داشت: 1. جريان نصگرايي که هرگونه رهيافت عقل را در گزارههاي ديني مردود ميدانست؛ 2. جريان عقلگرايي افراطي که عقل را معيار صحت همه گزارههاي ديني ميدانست؛ 3. جريان عقلگرايي معتدل که عقل را در محدوده معين، حجت ميدانست. جريان معتدل، مربوط به مذهب اماميه است. عصر امام رضا عليه السلام از چند ويژگي برخوردار بود که عبارتاند از: آزادي بيان، امنيت نسبي، عدم تعصبات قومي و ملي و ملاک بودن علم و تخصص محوري، و تساهل و تسامح خلفا که باعث شد مباحث عقلي و کلامي رونق گيرد. امام رضا عليه السلام در چنين فضايي، در جهت تفکر عقلاني ناب اسلامي، بسيار تأثيرگذار بودند. آن حضرت جايگاه عقل در اسلام و ديدگاه اسلام را در اين زمينه تبيين نمودند و موضوعات مختلفي را در جهت ارتقاي مباحث کلامي- عقلي با فرق و اديان مختلف به منظور روشنگري اذهان عمومي که به نوعي دعوت به قرآن و عترت بود، بيان نمودند. تلاش ديگر آن حضرت، براي آشتي دادن ميان عقلگرايي و دين و بهره برداري از عقل در مسائل ديني بود که بيانات امام عليه السلام به نحوي ردّ بررويکرد افراطي و تفريطي نسبت به عقل درآموزههاي ديني بود. امام رضا عليه السلام با بهره گيري از فضاي موجود، تأثيرگذارترين فرد در جهت احياي تفکر عقلاني بودند و پايه هاي بنا شده اسلام را جهت دادند. با اين وجود، در کتب تاريخي اهل سنت، نقش آن حضرت در اين جهت کم رنگ نشان داده شده و يا از آن امام همام، يادي نشده است.

‫مردم سالاري به لحاظ بنيانهاي فکري، به ليبرال دموکراسي، سوسيال دموکراسي و مردم سالاري ديني تقسيم ميشود. مردم سالاري ديني، به عنوان شکل خاصي از ساختار حکومتي، از مباني معرفت شناختي، هستي شناختي، جامعه‌شناختي و انسان شناختي خاص بهره گرفته است. اين پژوهش در پنج فصل، در پي بررسي مهمترين مباني کلامي مردم سالاري ديني بر اساس ديدگاه شيعه است. مباني معرفت شناختي مردم سالاري ديني در انديشه شيعه، بر چهار منبع تجربه، عقل، وحي، و شهود مبتني است؛ در حالي که مردم سالاري حاکم بر دنياي غرب، مبتني بر حس و عقل ابزاري است. مباني هستي شناختي مردم سالاري ديني در انديشه شيعه، مبتني بر ديدگاهي است که هستي را اعم از غيب و شهود، طبيعت و ماوراي طبيعت، و مبدأ و معاد در نظر ميگيرد. بر اين مبنا، مشروعيت نظامهاي سياسي، ناشي از اراده الهي است، نه قرارداد اجتماعي؛ در حالي که مباني هستي شناختي مردم سالاري حاکم بر دنياي غرب، بر اصالت بخشيدن به هستي دنيوي و اين جهاني استوار است و مبناي مشروعيت چنين حکومتي مردم هستند، نه خداوند. مباني انسان شناختي مردم سالاري ديني در انديشه شيعه، بر دو بعدي بودن انسان و کرامت ذاتي مبتني بر فطرت پاک الهي وي بنا نهاده شده است و انسان را حاکم بر سرنوشت خويش، خليفه الهي، کمال پذير، آزاد، مختار، مسئول و سازنده جامعه، و داراي توانايي تعيين سرنوشت اجتماعي خود و ديگران ميداند؛ بر خلاف انسان مداري، اومانيسم، خود بنيادي و خود قانون گذاري انسان در مردم سالاري حاکم بر غرب، به ويژه ليبرال دموکراسي. تاثير مباني جامعه‌شناختي، مردم سالاري ديني از جهت هدايت به سوي نور، خدا محور بودن جامعه و کمال پذيري آن است. فصل پاياني، به مباني امام شناختي مردم سالاري ديني پرداخته است. بر اساس مباني کلامي شيعه، نظام سياسي اسلام و مردم سالاري ديني، در قالب امامت مطرح است و جامعه اسلامي، از دو رکن مهم امام و امت تشکيل شده است. انسان در بعد هدايت الهي، هم نيازمند ارسال پيامبران و نصب امامان است و هم مختار آفريده شده است.

‫مصرف يعني هزينه کردن درآمدها و اين مسئله در زندگي انسان آثار مهمي دارد. با اين وجود بيشتر انسانها از درست مصرف کردن آگاهي کامل ندارند. اين تحقيق در سه فصل، به الگوي مصرف و معيارهاي آن در قرآن پرداخته است. به اين منظور، نويسنده نخست مباني مصرف را از نظر مکاتب اقتصادي غرب و قرآن و سنت بررسي کرده است. در اقتصاد اسلامي مصرف کنندگان بايد بخشي از درآمد خود را در راه خدا، به مصرف برسانند و بخش ديگر از درآمد خود را در راه کسب مستقيم منافع مادي هزينه نمايند. اين تصميم در سياستهاي اقتصادي و به خصوص زمينههايي مانند پسانداز، سرمايهگذاري، رشد، توزيع درآمد، اشتغال و تورم، تأثير بسزايي دارد. پس از آن، معيارهاي الگوي مصرف را از نظر قرآن بيان نموده است. در اين بخش، معيارهايي چون مخارج زندگي، وقت و انرژي بيان شده است. نکته قابل توجه، در بيان جايگاه عرف براي الگوي مصرف در قرآن است. در مواردي که آيه يا روايت ساکت است، عرف تعيين کننده معيار است. به عبارت ديگر، بايد در مفاهيم و موضوعاتي که در متون ديني، الگويي براي آن يافت نميشود، به عرف مراجعه کرد. در پايان الگوي مصارف دولتي را بيان نموده است. دولت براي رفع نيازهاي عمومي و تأمين منافع و مصالح عمومي و با هدف ايجاد زمينههاي رشد و تعالي انسانها، متحمل هزينه ميگردد. منبع تأمين هزينههاي دولت، درآمدهاي عمومي و همچنين دريافت ماليات است. بنابراين، بايد در هزينه کردن اين اموال دقت کامل شود و اصول و قواعدي مراعات شود. مهمترين اصول مصارف دولت عبارتاند از: 1. اصل مصلحت عمومي؛ 2. اصل عدالت؛ 3. اصل مشروعيت؛ 4. اصل کارآيي؛ 5. اصل اولويت.

---

‫مسأله اعتدال در آموزه‌هاي اسلامي مورد توجه بسياري قرار گرفته است، تا جايي که اعتدال از صفات بندگان خاص پروردگار شمرده شده و کساني که به افراط و تفريط گرائيده‌اند، گمراه دانسته شده است. پژوهش حاضر با روش کتابخانه‌اي به بررسي اين موضوع و آثار و پيامدهاي آن از ديدگاه قرآن و روايات پرداخته است. مراد از اعتدال در اصطلاح قرآن کريم و احاديث اهل بيت(ع) حرکت در صراط مستقيم الهي است، و انسان معتدل کسي است که در اعتقاد، اخلاق و رفتار خود دچار افراط و تفريط نشود و در برابر اوامر و نواهي الهي، تسليم باشد. انسان مسلمان بايد در اعتقاد به توحيد، نبوت و امامت، جانب اعتدال را در نظر گرفته و از گرفتارشدن در غلو و افراط بپرهيزد. در عبادت نيز بايد به نشاط و رغبت روحي توجه کند و به‌گونه‌اي در عبادت غرق نشود که از فعاليت‌هاي ضروري زندگي بازماند. در بعد اقتصادي هم رعايت ميانه‌روي در کسب و کار و گردآوري ثروت و همچنين اعتدال در انفاق توصيه شده است. هرگاه چنين شيوه‌اي از سوي مسلمانان مورد توجه قرار گيرد و اعتدال در تمام زواياي زندگي آنان برقرار شود، با استفاده از آيات قرآن و روايات اهل بيت(ع) مي‌توان آثار و نتايجي مانند سرانجام نيک، کامل شدن ايمان، تندرستي و سلامتي، و غنا و بي‌نيازي را انتظار داشت. از سوي ديگر، چنانچه انسان و جامعه از حالت اعتدال خارج گردد پيامدهايي مانند ضلالت و گمراهي، فساد اجتماعي، گرفتارشدن به عذاب اخروي، فقر، محروميت از شفاعت، پيروي از شيطان و حسرت بي‌پايان را بايد انتظار کشيد. و اما خروج از اعتدال در پي فراهم آمدن زمينه‌ها و عواملي پديد مي‌آيد که در آيات قرآن و روايات به برخي از آن‌ها اشاره شده است؛ اين عوامل عبارت است از: جهل و ناداني، پيروي و تقليد کورکورانه از گمراهان، غفلت، دوستي دنيا و پيروي از خواهش‌هاي نفساني.

‫در اين پاياننامه پس از بيان مقدمهاى در اهميت آيات و احاديث در ادب پارسى، مواردى كه خواجوى كرمانى در ابيات خود به آيه يا حديثى اشاره يا تصريح كرده، شناسايى و معرفى شدهاند.