جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

الاهیات آزادی‌بخش تأمل انتقادی بر پراکسیسِ(عمل تغییر دهنده) مسیحی در پرتو سنّت معنوی کاتولیک رومی است. این مکتب الاهیاتی ریشه در تفکّر متألهانی دارد که شرایط نا‌به سامان اجتماعی، سیاسی، اقتصادی آمریکای لاتین در دهه 1950 و 1960 میلادی خطاب قرار دادند. متأله آزادی‌بخش تحلیل الاهیاتی خود را با پراکسیس آغاز می کند و در فرایند آزادی به نقد ساختارهای ناعادلانه اجتماعی می‌پردازد. الاهیات آزادی‌بخش در نقد اجتماعی با پایبندی به قواعد و اصول مشخص، از تحلیل مارکسیستی بهره می برد. زمینه های الاهیاتی-کلامی این جنبش دینی در شوراهای کلیساییِ منطقه ای و جهانی آن دوره، از جمله شورای واتیکان دو، مدلین و پوئبلا سامان یافت. الاهیات انتقادی، سیاسی و امید دیگر آبشخورهای فکری متألهان آزادی‌بخش هستند. الاهیات آزادی بخش هر چند در مبانی فلسفی و معرفت شناسی از واتیکان فاصله می‌گیرد، امّا سیره عملی متألهان آزادی بخش گواهی بر پایبندی آنان به الاهیات ورزی در درون سنت کاتولیک رومی است. مهم‌ترین دستاورد گوستاوو گوتیرز پدر معنوی الاهیات آزادی بخش، پیوند دادن سعادت دنیوی انسان با رستگاری آن جهانی اوست. او برای آزادی انسان از ساختارهای گناه‌آلود اجتماعی فرایند آزادی تعریف می‌کند که زمینه ساز تحقق ملکوت الاهی است. الاهیات آزادی بخش باورها و مسائل اصلی الاهیات مسیحی نظیرِ خدا، مسیح، روح‌القدس، کتاب مقدّس و ایمان را در فرایند آزادی بازتعریف کرده و کارکرد و معنایی جدید به آنها می دهد. مهم ترین منتقدِ الاهیات آزادی‌بخش، واتیکان است؛ که از آغاز تا کنون به نقد ساختار کلّی و هم چنین باور‌های این مکتب پرداخته است. بر خلاف نظر کسانی که حکم به آخر خط رسیدن الاهیات آزادی‌بخش می‌دهند، می‌توان گفت این مکتب در پیِ پاسخ‌گویی به انتقادهای واتیکان و هم چنین منتقدان بیرونی، پویاتر، سنجیده، پخته و جامع‌تر شده است.

نظریه‌ی عالم کبیر و عالم صغیر یا تناظر انسان و عالم سابقه‌ای طولانی در تاریخ اندیشه دارد. در عالم اسلام، این اندیشه در بیان اخوان الصفا و تفکر اسماعیلی، ابن مسکویه، راغب اصفهانی، غزالی، شیخ اشراق، افضل الدین کاشانی، عطار و مولوی تبلور بیشتری یافته است.این نظریه از منظر مکتب ابن عربی، اندیشه‌ای اساسی و زمینه‌ای است که با تمام مباحث جهان‌شناسی و انسان‌شناسی این مکتب، پیوندی عمیق دارد. این نظریه در نگاه ابن عربی، واجد جایگاهی بسیار والا شده و در پی تبیین مقام انسان و جایگاه او در عالم است. تناظر انسان و عالم در مکتب ابن عربی از دو رویکرد تناظر جزوی و تناظر کلی قابل بررسی است. تناظر جزوی که یکا‌یک اعضای انسان را با تک تک اجزای عالم، مقابل قرار می‌دهد، بیشتر جنبه‌ی ذوقی و تمثیلی داشته که به مباحثی عالی‌تر رهنمون می‌شوند. این گونه تناظرات، با اینکه شاید، دقیق‌تر و وسیع‌تر از مکاتب پیشین نیز طرح شده، اما بحثی فرعی و جنبی تلقی شده که به طرح تناظر کلی یاری می‌رساند.در طرح تناظر کلی عالم کبیر و عالم صغیر، این اندیشه را می‌توان عین الربط مباحث این مکتب تلقی کرد. براساس جهان‌شناسی و انسان‌شناسی ابن عربی و ذیل اصل اول و آخر این مکتب یعنی وحدت وجود، انسان و عالم، ظهورات اجمالی و تفصیلی حقیقت واحد هستند. تناظر کلی، متوجه ساحت نوعی و تکوینی انسان است و بر این اساس، انسان و عالم، هر دو بر صورت الهی بوده و از این جهت، نشانگر یک حقیقت‌اند و هر سه با یکدیگر تطابق تام دارند. در این نگاه، انسان، کون جامع؛ خلیفه‌ی الهی؛ روح؛ معنی؛ کمال و غایت عالم است. انسان، مختصری از کل عالم است که تمام حقایق عالم را در خود داشته، و از این رو، به لحاظ صورت ظاهری، عالم صغیر؛ اما در معنی، عالم کبیر تلقی می‌شود.

مکانت رفیع و بی بدیل انسـان در هـرم هستی و سیادت و سروری بلامنازع او بر مجموعه ی کائنات همواره در کانون توجه مکاتب الاهی و اندیشمندان جوامع مختلف بشری واقع گردیده، به گونه ای که به رغم جرم و جثه ی صغیرش، از حیث توانمندی ها و قابلیت های وجودی، مضاهی عالم کبیر، بلکه روح آن قلمداد شده است.پیشینه ی تقریر نظام مند نظریه ی تناظر عالم صغیر و عالم کبیر در تاریخ فکر و فرهنگ بشری، به فلاسفه ی یونان باستان، و در حوزه ی اسلامی، به اخوان الصفا باز می گردد. حکیم افضل الدین کاشانی نیز در زنجیره ی بزرگان سنت عقلانی اسلامی و حکمای الاهی، از زاویه ای متفاوت، که سخن او را ممتاز از پیشینیان می سازد، به طرح این اندیشه پرداخته است.تناظر انسان و جهان از نگاه حکیم کاشانی از کمال آن دو جدا نیست. کمال عالم به معقول شدن نزد نفس ناطقه و کمال نفس ناطقه در دانایی به صور معقول است و ثمره ی دانایی وصول به لقای الاهی است. چنان چه طبیعت کامل انسان استعداد ویژه ی خود یعنی خرد را بارور سازد، با ادراک صور معقول و کلی موجودات، حقایقِ همه ی آن ها را به نحو بساطت در خود منطوی می یابد و با رجوع به حقیقت مطلق عالم، سلسله ی هستی را بدو باز می رساند. کُنش و کارکردی چنین فراگیر و توانمندانه، جز با عقیده به دارا بودن قابلیت های همه ی اصناف و مراتب خلقت و تطابق و تناظر انسان با جهان، متصور و پذیرفتنی نیست.تضاهی عالم صغیر و عالم کبیر در اندیشه ی افضل الدین، در دو سطح و ساحت مطرح است: کلی و جزیی. در ساحت نخست، انسان و جهان متناظراً دارای کلیه ی مراتب هستی ـ بر اساس میزان آگاهی و پیدایی ـ قلمداد شده اند. این مراتب از حق نشات گرفته و در نهایت بدو بازمی رسند. در ساحت دوم، سخن از اندام وارگی جهان است. در این مقام، انسان و جهان از دو حیث جسمانی و نفسانی، در شکل، ماهیت و کارکرد، جزء به جزء با یک دیگر مطابق و متناظر فرض شده اند.در این مقاله کوشیده ایم پس از ارائه ی گزارشی کوتاه از پیشینه ی تاریخی این موضوع بر پایه ی دیدگاه ممتاز حکیم کاشانی در باب ارتباط وثیق خودشناسی و جهان شناسی، نظریه ی تناظر عالم صغیر و عالم کبیر در نظام فلسفی او را بررسی کنیم.

شطح به عنوان بخشی از ادب صوفیه، برغم حجم محدود و مصادیق معدودش، همواره از جایگاه مهمی برخوردار بوده است. در اصطلاح صوفیه، شطح به سخنانی گفته می شود که مربوط به لحظه های بیخودی و جذبه و خلسه عارف است؛ لحظاتی که حاصل فراتر رفتن إنسان از محدوده‌های تنگ و تاریک عالم مادّه و مجاز و رؤیت و شهود حقیقت است. از آنجا که زبان تنها ابزار روایت سرریزی روح عارف در این لحظات لقاء و شهود است، وی بواسطۀ محدودیتهای خود، از بیان طبیعی و متعارف این تجربۀ ماورائی عاجز مانده، به ناچار به سخن ناسازوار و متناقض نما روی می آورد. این سخنان از سویی گاه با آموزه های اصلی دینی و مبانی عقلی و کلامی در تعارض بوده و گاه باورهای عرفی و عامیانه نسبت به دین را به چالش کشیده‌اند و بهمین دلیل همواره کانون توجه و نقد و بررسی قرار گرفته-اند؛ موافقانش، آن را توحید ناب و مخالفان، آن را کفر و إلحاد تلقی نموده‌اند؛ در نتیجۀ همین مخالفتها، چه بسا شطاحانی می‌توان نام برد که «سر خویش در کار زبان و قلم خویش کردند» و سرافرازانه جام شهادت را نوشیدند. پژوهش حاضر کوشیده است تا در قالب سه فصل به بررسی این پدیده بپردازد؛ تاریخچه، ساختار زبانی و عوامل موجدۀ شطح، همچنین گسترۀ موضوعی آن در ادب صوفیه و نقد شطح از منظر موافقان و مخالفان، از جمله مهم-ترین مباحث مطرح شده در این رساله است.

اگر عرفان اسلامی را به دو بخش عمده، یعنی عرفان عملی و عرفان نظری تقسیم کنیم، عمده ترین بحث در عرفان عملی توصیه های سلوکی است. این توصیه ها، علی رغم اهمیتی که تا قرن هفتم، در تعلیمات صوفیان داشته است، بعد از ظهور اقطاب عرفانِ نظری کمتر بدانها توجه شده و امروزه نیز کمتر بازخوانی می شوند. با توجه به این مطلب، بررسی حاضر بر آن است تا با گردآوری این توصیه ها و ارائه ی تقسیم بندی جدید از آ نها، هم توصیه های سلوکی را بازخوانی کند و هم در حد امکان به سه سؤال عمده در این زمینه پاسخ دهد: 1. در ارائه ی این توصیه ها چه نسبیت هایی وجود دارد. 2. آیا می توان از میان این توصیه ها چند گونه نظام استخراج کرد که مثلاً یکی حاکی از نظم تعلیمی یا نظم وقوع آنها بوده و دیگری حکایت از نظم شجره ای آنها داشته باشد. 3. آیا می توان غایت واحدی برای این توصیه ها فرض کرد و اگر می توان، آن غایت چه می تواند باشد. برای دستیابی به اهداف خود در این راستا، ابتدا بحثی تحت عنوان مبانی تحقیق طرح می شود و در آن مبانی اتخاذ شده، از جمله قیود طرح، حیطه ی بحث، شرح مفاهیم، روش تحقیق و پیشینه ی بررسی مطرح می گردد. سپس در فصل دوم، توصیه های سلوکی تقسیم بندی شده و با ارائه ی توضیحاتی به بازخوانی آنها کمک می شود. در فصل سوم نیز سعی بر آن است که برای سؤالات مطرح شده جوابی درخور یافت شود.

در این پژوهش موضوع جنبش های دینی جدید و تأثیر مدرنیته بر پیدایش آنها در جامعه ی مدرن مورد بررسی قرار گرفته است. این پژوهش به روش کتابخانه ای و اسنادی و با رویکردی میان رشته ای، یعنی استفاده ی همزمان از بینش های بدست آمده از شاخه های گوناگون علوم انسانی در دین پژوهی، انجام گرفته است. نتیجه ی استفاده از چنین روشی، فهم برخی از علل مهم پیدایش و رشد جنبش های دینی جدید در غرب و بویژه ی جامعه ی آمریکا می باشد نتیجه ی نهایی این پژوهش بدین صورت می باشد که مدرنیته به مثابه ی نظام اجتماعی و شیوه ی زندگی و اندیشه ی مدرن، دین سنتی در جامعه ی غربی را برای گروه بزرگی از مردم آمریکا از انجام کارکردهای خویش ناتوان ساخته است، اما آنها را به دین بی نیاز ننموده است. علاوه براین، انسان در جامعه ی مدرن با معضلاتی چون بحران معنا و تنهایی مواجه گشته است که دین در حل آنها می تواند نقش بسزائی ایفاء کند. جنبش های دینی جدید واکنش هایی هستند، برخاسته از نیاز انسان مدرن به ایمان دینی، معنایی برای زندگی و گریز از تنهایی.

اباحه در لغت به معنی اجازه است.اباحه اصطلاحی است که معمولا بر تعالیم یا افعال سهل انگارانه ی اخلاقی واجتماعی شرعی بخصوص به گونه ای که از سوی برخی از فرقه های متصوفه بیان شده اطلاق می گردد. صوفیان اولیه درمراعات آداب مذهبی استوار وسخت پای بند اصول اخلاقی بودند ولی از زمانی که حیات معنوی مسلمین بیشتر در مسیر اندیشه های صوفیانه جریان پیدا کرد تفکرات اباحی نیز در آن به وجود آمد. اباحه گری صوفیان از تجربه عارفانه ومکاشفه سرجشمه می گرفت که درآن تاثر پذیری اخلاقی وباطنی انجام دادن دستورات ظاهری شرع را بی دلیل نشان می داد.ظاهر بعضی از آداب صوفیه با شریعت مباینت داشت از جمله موسیقی ورقص وحتی استعمال مواد مخدر یا نظر در روی زیبا رخان. اما شریعتمداران صوفی مسلک با هرکس که نوعی از اباحه را تجویز می کردمخالفت وبه او حمله می کردند. در این پایان نامه اباحه گری صوفیانه از آغاز تا قرن هفتم هجری با توجه به موارد یاد شده مورد تجزیه وتحلیل قرار گرفته است.