جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

سنن ترمذی: این اثر توسط محمد بن عیسی ترمذی (درگذشته۲۷۹ق)، از شاگردان بخاری نگاشته شده است و دارای ۴۶ کتاب است. برخی از احادیث نقل شده در کتاب ترمذی مجعول و حاکی از نسبت دروغ به پیامبر(ص) است. حافظ ابن جوزی و برخی دیگر از بزرگان اهل سنّت، به صراحت تعدادی از احادیث این کتاب را جعلی معرفی کرده‌اند. در کتاب ترمذی، حدیث ثقلین، شأن نزول آیه تطهیر و مناقب امام علی(ع) و امام حسن(ع) و امام حسین(ع) آمده است. وجود این دسته از احادیث در آن موجب شده تا ابن تیمیه بر آن بتازد، و این کتاب اعتبار خود را نزد وهابیان و طرفداران ابن تیمیه از دست بدهد. در احادیث مربوط به فضایل امیرالمؤمنین(ع) در کتاب ترمذی تحریف واقع شده، حدیث «انا مدینة العلم و علی بابها» که در کتاب جامع الاصول به نقل از سنن ترمذی آمده است که در کتاب ترمذی موجود نیست.

سنن نسائی: سنن نسائی که به سنن کبیر نسائی و سنن کبیر نیز معروف است توسط ابو عبدالرحمن احمد بن علی بن شعیب نسائی (۳۰۳ق) نگاشته شد. روایات ضعیف در کتاب نسائی فراوان است. ابن قیم در کتاب زاد المعاد فی هدی خیر العباد احادیثی از کتاب نسائی نقل کرده که بزرگان اهل حدیث در سند، دلالت و یا به هر دو جهت در آنها خدشه وارد کرده‌اند. ناصرالدین ألبانی نیز در کتاب صحیح و ضعیف سنن نسائی بیش از هشتاد حدیث را ضعیف الاسناد دانسته و بیش از ۳۰۰ حدیث را ضعیف شمرده است. نسائی، در پاسخ به استفسار مردم در بارۀ درستی همۀ احادیث سنن خود می‌گفت: «همۀ احادیث آن صحیح نیست و آن گاه احادیث صحیح را از مجموعۀ کتاب، نخست استخراج و جدا کرده و آن را مجتبی یا سنن صغیر نامید.»

سنن ابن ماجه: نویسنده آن محمد بن یزید بن ماجه قزوینی معروف به ابن ماجه (درگذشت۲۷۳ق) است. این کتاب حدود ۴۰۰۰ حدیث را دربردارد که در میان آنها ۴۲۸ حدیث صحیح، ۱۹۹ حدیث حسن، ۶۱۳ حدیث ضعیف و ۹۹ حدیث منکر وجود دارد. به اعتقاد سندی نویسنده حاشیه سنن ابن ماجه: در کتاب ابن ماجه حدود ۴۰۰ حدیثِ ضعیف الاسناد وجود دارد. روایات ضعیف و موضوعه(جعلی) به قدری در کتاب ابن ماجه فراوان است که برخی از بزرگان اهل سنّت این کتاب را از جرگه صحاح سته خارج دانسته‌اند و معتقدند سنن ابن ماجه لیاقت آن را ندارد که از صحاح به شمار آید و کتاب موطأ مالک را به عنوان کتاب ششم معرفی می‌کنند. به اعتقاد بسیاری از عالمان سنّی کتاب ابن ماجه مشحون از احادیث موضوعه و ضعیف است! البانی در کتاب ضعیف سنن ابن ماجه و عبدالباقی در کتاب مفتاح السنن سنن ابن ماجه را نقد کرده‌اند.

سنن نسائی: سنن نسائی که به سنن کبیر نسائی و سنن کبیر نیز معروف است توسط ابو عبدالرحمن احمد بن علی بن شعیب نسائی (۳۰۳ق) نگاشته شد. روایات ضعیف در کتاب نسائی فراوان است. ابن قیم در کتاب زاد المعاد فی هدی خیر العباد احادیثی از کتاب نسائی نقل کرده که بزرگان اهل حدیث در سند، دلالت و یا به هر دو جهت در آنها خدشه وارد کرده‌اند. ناصرالدین ألبانی نیز در کتاب صحیح و ضعیف سنن نسائی بیش از هشتاد حدیث را ضعیف الاسناد دانسته و بیش از ۳۰۰ حدیث را ضعیف شمرده است. نسائی، در پاسخ به استفسار مردم در بارۀ درستی همۀ احادیث سنن خود می‌گفت: «همۀ احادیث آن صحیح نیست و آن گاه احادیث صحیح را از مجموعۀ کتاب، نخست استخراج و جدا کرده و آن را مجتبی یا سنن صغیر نامید.»

صحیح مسلم: این کتاب که با اسامی گوناگونی چون المسند الصحیح، المسند و الجامع الصحیح شناخته می‌شود به دست مسلم بن حجّاج نیشابوری (۲۶۱ق) نگاشته شده است. صحیح مسلم پس از صحیح بخاری مهمترین کتاب اهل سنت به شمار می‌آید. این اثر با آنکه در زمان امام هادی(ع) و امام حسن عسکری(ع) نوشته شده، از آنان، آثار و اخباری نقل نکرده است. صحیح مسلم دارای ۵۴ کتاب است که ظاهرا باب‌بندی آن به دست نویسندۀ آن نبوده است. این کتاب ۷۲۷۵ حدیث را دربردارد که از میان ۳۰۰۰۰۰ حدیث گلچین شده است. در صحیح مسلم برخلاف بخاری احادیثی در منقبت اهل بیت(ع) و تأیید عقاید و احکام شیعه نیز آمده است که برخی از این احادیث عبارتند از: حدیث اثنی عشر خلیفة کلهم من قریش حدیث رایت در جنگ خیبر حدیث منزلت شأن نزول آیه مباهله روایاتی دال بر صحت ازدواج موقت شرح‌ها: برخی از مهمترین شرح‌هایی که بر صحیح مسلم نگاشته شده عبارتند از: المنهاج شرح صحیح مسلم بن الحجاج، این شرح توسط نووی تألیف شده است و در محافل علمی مورد اعتماد قرار می‌گیرد. دیباج نوشته سیوطی منهاج الابتهاج نویسنده قسطلانی تلخیص‌ها: تلخیص المسلم، نوشتۀ قرطبی مختصر المسلم نوشتۀ منذری اشکالات و ایرادات: صحیح مسلم از ایرادات سندی و متنی خالی نیست در برخی اسناد، واسطه میان مؤلف و راوی حذف گردیده (تعلیق) و در برخی موارد سخنان راوی نیز درج گردیده است یعنی اندارج صورت گرفته است. (مدرج، مقطوع). ابن حجر عسقلانی کتاب وقوف علی ما فی صحیح المسلم من الموقوف را در این زمینه تألیف کرده و در آن ۱۹۲ روایت موقوف یا مقطوع را ذکر کرده است. و حدود ۱۴ مورد تعلیق در آن وجود دارد و در مواردی تدلیس نیز در آن دیده می‌شود. همچنین برخی روایات جعلی در صحیح مسلم وجود دارد که اعتبار آن را به صورت جدی زیر سؤال می‌برد.

«ثواب الأعمال و عقاب الأعمال»، تألیف ابوجعفر محمد بن على بن حسین بن موسى بن بابویه قمى، مشهور به شیخ صدوق (ره)، از جمله منابع روایى دست اول شیعه است. این اثر از جمله منابع نویسندگان جوامع حدیثى پس از خود بوده و مورد اعتماد شیخ حر عاملى در وسائل، مجلسى در بحار الأنوار، محدث نورى در مستدرک الوسائل و دیگران قرار گرفته است؛ چرا که بیشتر احادیثى که در آن ذکر شده به لحاظ متن و سند مورد قبول محدثین بوده است. مؤلف گران‌ قدر و بزرگوار براى انجام وظیفه و رسالت خطیر خود در تربیت جامعه اسلامى روایاتى را که بیانگر پاداش و ثواب اعمال، رفتار، اخلاق و عقاید نیک بوده است گردآورى و در یک کتاب به نام ثواب الأعمال به جامعه اسلامى عرضه کرده است. آنگاه مجازات و عقاب اعمال ناشایست و عقاید و اخلاق ناروا را نیز در کتابى دیگر به نام عقاب الأعمال گرد آورده و به امت اسلامى ارائه کرده است. این دو مجموعه، دو کتاب مستقلند، ولى چون مطالب آن‌ ها ارتباطى استوار با هم دارند و بیم و امید دو بال تکامل مى‌ شوند، غالباً از این دو کتاب به‌ همراه یکدیگر یاد مى‌ شود و حتى به‌ همراه هم استنساخ و چاپ شده‌ اند.

«کنز العمال فى سنن الاقوال و الافعال» از مهم ترین منابع و مصادر حدیثى اهل سنت است که توسط علاء الدین على بن عبد الملک ابن قاضى خان قادرى شاذلى هندى معروف به متقى هندى (888 8ـ975ق) نوشته شده است. او این کتاب را در مقام ترتیب و بازنویسى کتابهاى مهم جلال الدین سیوطى مثل جوامع الجامع، الجامع الصغیر، و زواید الجامع الصغیر تدوین کرده است و در مقدمه کتاب آن را اینگونه توضیح داده است: «هنگامى که کتاب جامع صغیر و زواید آن را دیدم، این دو کتاب به گونه اى بود که احادیث را آن باید از ابتدا تا انتها مورد بررسى قرار مى دادیم تا به حدیثى دست پیدا کنیم. از این رو من به ترتیب و تنسیق آن دست زدم و کتاب منهج العمال فى سنن الاقوال را تدوین کرده و احادیث فقهى را در قالب بابهاى مرسوم فقهى مرتب کردم; سپس به ذهنم خطور کرد که قسم اقوال احادیث را نیز مرتب کنم که براساس آن کتاب الاکمال لمنهج العمال را نوشتم. آنگاه این دو کتاب را تلفیق کرده و کتاب غایه العمال فى سنن الاقوال را تدوین کردم. پس با دقت و ذوق ویژه اى به مرتب کردن و باز نویسى احادیث این کتاب پرداختم تا احادیث آن قابل دسترس تر باشد و نامش را «کنز العمال فى سنن الاقوال و الافعال» نهادم. در این کتاب علاوه بر تنظیم اصل کتابهاى سیوطى، احادیثى را هم به آنها افزوده ام که در منابع معتبر دیگر وجود داشت ولى سیوطى در کتابهاى خود نیاورده بود». متقى هندى در ابتداى کتابش مقدمه سیوطى بر الجامع الصغیر و و زواید الجامع الصغیر را آورده که در آن مهم ترین منابع و مآخذ کتابش را ذکر کرده است و پس از آن، فهرست کامل منابع سیوطى براى تالیف کتاب جمع الجوامع را نقل نموده که در واقع منابع کتاب خودش نیز به شمار مى رود. او کتابش را به ترتیب حروف الفبا تنظیم کرده است و در ذیل هر حرفى چند کتاب مثل کتاب الایمان و کتاب الاذکار آورده و در هر یک از کتابها بابهایى با عناوین متعددى آورده است و در ذیل هر باب نیز چند فصل در شرح جزئیات هر باب تنظیم نموده است. البته با این عنوان یعنى کنزالعمال کتابى توسط یکى از علماى شیعه نیز نوشته شده است که کتابى فقهى است و در شرح مختصر النافع مى باشد و نام آن کنز العمال فى شرح مختصر النافع است و توسط استاد علامه مجلسى یعنى شرف الدین على بن حجه الله شولستانى نوشته شده است. کتاب متقى هندى در نزد علماى اسلام اعم از شیعه و سنى داراى منزلت والایى است و همه علماى بزرگ به آن توجه کرده و از آن بهره برده اند. با توجه به اهمیت کتاب هندى، کتابهاى متعددى بر اساس روایات آن تدوین و تالیف شده است که برخى از آنها عبارتند از: 1ـ الفتن و اخبار آخر الزمان من کتب الجمهور، تالیف شده توسط میرزا نجم الدین طهرانى عسکرى. 2ـ فاطمه(علیها السلام) عند الجمهور، که همچنین توسط میرزا نجم الدین طهرانى عسکرى تدوین شده است. 3ـ منتخب کنزالعمال که توسط میرزا محمد کشمیرى دهلوى نوشته شده است. او براى بسیارى از کتابهاى مهم اهل سنت مثل صحاح سته، و انواع سنن، طبقات، جوامع، و مسندها منتخب و مختصر نوشته است. 4ـ منتخب کنز العمال که مناوى نوشته است. 5ـ منتخب کنز العمال که محمد بن ابراهیم ابوطاهر کورانى شافعى تدوین و تنظیم کرده است. کتاب کنزل العمال منبع بسیار غنى و جامع براى علماى شیعه است که معتبرترین روایات مربوط به عقاید، تاریخ و فقه خود بر اساس منابع مورد قبول اهل سنت را در آن مى یابند و در احتجاجات خود به آن استناد و استشهاد مى کنند. این کتاب بارها در کشورهاى اسلامى مثل هند ایران، عراق، مصر و لبنان چاپ شده است.