جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

علوم انسانی عهده دار پژوهش و كاوش در احوال درونی، حيات معنوی، اجتماعی و رفتاری انسان به عنوان فاعل شناسايی است. هدف اين علوم فهم، ادراك و تفاهم و روش آن تفسير است. علوم انسانی بر مبنای نوع نگاه به حقيقت انسان و موقعيت وی در هستی تبيين می شود. بدين سبب می توان آن را علومی راهبردی و تمدن ساز ناميد. به دليل نقش اين علوم، بررسی جايگاه آن در برنامه درسی به عنوان محور فعاليت های تربيتی، سازنده و راهگشا خواهد بود. هدف اين مقاله، بررسی برنامه درسی و جايگاه علوم انسانی در آن، با روش تحليل محتوا در نظام تعليم و تربيت اسلامی و اگزيستنسياليستی، با رويكردی تطبيقی بوده است. ضمن پژوهش به بحث درباره مبانی هستی شناسی، انسان شناسی، معرفت شناسی و ارزش شناسی هر دو ديدگاه پرداخته شد. به لحاظ انسجام در امر پژوهش، بعد از مطالعه مبانی فلسفی هر دو نظام، از رويكرد اسلامی، استاد مرتضی مطهری ( 1358 1298 ) و از رويكرد اگزيستنسياليسم، كارل ياسپرس 1883-1969 ) به عنوان نمايندگان اين دو نحله برگزيده شدند و آرايی اين دو فيلسوف مورد بررسی قرار گرفت. سپس اهداف، فرايندها و رويكردهای ياددهی_ يادگيری، از نظر فعاليت های معلم و شاگرد بررسی گرديد. براساس يافته های پژوهش، هر دو رويكرد با ديدگاه های متفاوت با تأكيد بر جايگاه انسان، او را موجودی آزاد، آگاه و مسئول دانسته اند كه به صورت بالقوه در دنيا و در ارتباط با طبيعت و ديگران قرار دارد و در يك فرايند زمانی خود را می ساز د. اگزيستنسياليسم با تقدم وجود بر ماهيت و تأكيد بر خودشكوفايی انسان، او را موجودی به خود وانهاده معرفی می نمايد، كه مسئول تشخص فردی و تعالی وجودی خويش است. از سوی ديگر، در تربيت اسلامی با تأكيد با فطرتی كمال جو معرفی می نمايد كه گنجايش ،« حی متأله » بر تثبيت توحيد حضوری، انسان را ظهور اسما و صفات خداوندی را دارد. لذا پژوهش پس از بررسی هردو مكتب، دلالت های متناسب با ديدگاه اسلامی در جهت تبيين برنامه درسی اسلامی را به دور از درآميختگی با رويكرد اگزيستنسياليستی استخراج نموده است.

سعادت و غايت مطلوب انسان از نگاه فيلسوفان مسلمان قابل انقسام به بخش های مختلف بوده و معنايی منحصر به يك امر ومصداق واحد نيست؛ ازاين رو، از جهات و ابعاد گوناگون و به اعتبارات و حيثيات متعدد به تقسيم آن پرداخته اند. اين نوشتار می كوشد بنيادی ترين تقسيمات مطرح در زمينه سعادت و غايت كمال آدمی در فلسفه اسلامی را از حيث روش های كاربسته شده در اين تقسيمات، محتوا، جامعيت و مانعيت بررسی و نقادی نمايد. براساس مطالعه و تحقيق انجام شده درجوانب مختلف موضوع و كلمات و تعبيرات حكيمان فردی و » ،« حسی و عقلی » چنين برمی آيد كه مهمترين اين تقسيمات، يعنی تقسيم سعادت به و نيز تقسيم به اعتبار معتقدات از جهاتی چند جای « دنيوی و اخروی » و « انسی و عقلی » ،« جمعی ترديد و انتقاد دارند؛ زيرا براساس برخی آرا سعادت حسی حاصل از ادراكات حسی از يكسو نفی گرديده و از ديگرسو، با وجود جزم به سعادت فطری، تنها قسيم سعادت عقلی دانسته شده است، اما سعادت انسی مورد تأكيد ازجانب بعضی فيلسوفان بدون سعادت عقلی تحقق ندارد در واقع از مراتب آن به شمار می آيد و سعادت جمعی برغم جايگاه آن در نيل به سعادت فردی مورد اهتمام چندان واقع نشده و نيز زوايای سعادت اخروی آنگونه كه متوقع از مباحث حكمی است، مورد عنايت و روشنگری قرار نگرفته و اين نكات ضرورت نگاه مجدد و انتقادی در اين زمينه را ايجاب می نمايند

اين نوشتار عهده دار تبيين، بررسی و نقد مفهوم خدا در تفكر كشيش و متالّه معاصر بريتانيـايی، جـان مك كواری (متولد 1919 (است. مك كواری ديدگاه های خود در الهيات فلسفی را بـر مبنـای تفكـر وجودگرای (اگزيستانسياليست (نام آشنای آلمانی، مارتين هايدگر پايه ريزی می كنـد. وی مـی كوشـد از ظرفيت های تفكر هايدگر كه ذاتاً دينی و حتّی به معنای متعارف «الهياتی» نيسـت، الهيـاتی دينـی را طرح ريزی كند. بنابراين «هستی» در تفكر هايدگر را با «خدا» تطبيق می دهد و الهيـات وجودگرايانـه (اگزيستانسياليستی) خود را توليد می كنـد. حاصـل تـلاش وی اگـر چـه از جهـت الهيـاتی ارزشـمند است، ليكن دو نقد از منظر حكمت اسـلامی بـر آن وارد اسـت: اولا،ً ديـدگاه مـك كـواری دربـاره «هستی» آنگاه كه هستی و خدا را يكی می داند، بـا دشـواری رو بـه رواسـت. ثانيـاً،وی آنگـاه كـه می كوشد نسبت هستی و خدا را تبيين كند، با خلط ميان مفهوم و مصداق هستی مواجه اسـت. امـا در حكمت اسلامی ضمنِ اينكه «وجود» و خدا يكی نيستند، مـرز ميـان مفهـوم و مصـداق وجـود دقيقـاً مشخص و بر اين اساس، نسبت وجود و خدا دقيق تـر،آسـان تـرو فهـم پـذير تر تبيـين مـی شـود. ايـن مطالب، مبناهايی مهم برای نقـد ديـدگاه مـك كـواری را فـراهم مـی آورد. در ايـن نوشـتار بـه ويـژه ديدگاه های ابن سينا و صدرالمتألهين درباره وجود مورد توجه است.

اعتقاد و باور به موجوديت ذات خداوند، شرط لازم برای باور به هر گزاره ايجابی در مقام علم و عمل است؛ زيرا باور به هر گزاره ايجابی، باور به موجوديت گونه ای از واقعيت است، و باور به معنای عام و بی قيد، وابسته است، و « واقعيت » موجوديت هرگونه واقعيتی، به باور به موجوديت به معنای عام و بی قيد، همان ذات واجب الوجود يا خداوند « واقعيت » ، براساس سه برهان آتی « واقعيت » است؛ پس در مقام علم، باور به هر گزاره ايجابی وابسته است به باور به موجوديت به معنای عام كه همان ذات خداوند است. از سويی، انسان در انجام هر كاری نياز دارد كه به گزاره های ايجابی فراوانی باور داشته باشد، پس انجام هر عملی نيز وابسته به باور به موجوديت ذات خداوند است.

کتاب «درسهای اسفار» تالیف مرتضی مطهری، مجموعه درس های کتاب اسفار ملاصدرا توسط استاد شهید آیت الله مطهری در حوزه علمیه قم در سالهای 1356 و 1357 می باشد که بعد از شهادت ایشان تنظیم و چاپ شده است. استاد شهید در این درس ها قسمتی از مبحث «قوه و فعل» کتاب اسفار را تدریس نموده اند و علت انتخاب این مبحث، مطرح بودن برخی اندیشه های مارکسیستی در ارتباط با مسئله حرکت در آن دوره بوده است. این کتاب از یک سو غنای فلسفه اسلامی را نمایان می کند و از سوی دیگر دقت نظر و تسلط آن استاد شهید را بر مسائل فلسفی آشکار می سازد و همانند سایر آثار استاد از بیانی روشن و روان برخوردار است. این مجموعه شامل شش مجلد می باشد. می توان ادعا کرد این 6 جلد یک دوره ی مناسب برای شناخت هر چه بهتر فلسفه صدرالدین، بلکه فلسفه ایران و اسلام است. عناوین جلد چهارم عبارتند از: - در ربط حادث به قدیم - زمان اول و آخر ندارد - ادله قائلین به بدایت زمان - در حقیقت «آن» و کیفیت وجود و عدمش - در کیفیت عدم حرکت و عدم امور ناشی از حرکت - در اینکه «آن» چگونه زمان را تقدیر می کند - در کیفیت تعدد زمان و حرکت به وسیله یکدیگر و کیفیت تقدیر هر یک از آنها با دیگری - در معنای بودن شیء در زمان.

با توجه به اهمیت وجود یک مبنای فلسفی مستحکم در جهت ارائه مبانی، اصول، روش‌ها و اهداف تربیتی، این پژوهش، با استفاده از روش توصیفی-تحلیلی، به بررسی نظام تربیتی ملاصدرا پرداخته است. در این راستا پس از بررسی 4 نظریه اساسی حکمت متعالیه، (اصالت وجود و تشکیک وجود، حرکت جوهری، عاقل و معقول و نفس و قوای آن) که هر یک به‌نوبه خود مسائل و مشکلات فلسفی بسیاری را پاسخ‌گو بوده‌اند، نتایج زیر به دست آمد.1.