جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

در ادامه سه نشست گذشته با حضور هر یک از اساتید این نشست مناظره­ای علمی میان تلقی اساتید محترم از مفهوم مرجعیت و قیدهای مورد نظر آنان است. استاد سبحانی معتقد است در نتیجه بحث اختلاف نظری وجود ندارد و همه ما خواستار این هستیم که میراث اهل بیت علیهم السلام را از لحاظ سند و دلالت تمام کنیم، تا بتواند به‌عنوان منبعی غیر قابل مناقشه و معارضه‌ برای معرفت لحاظ شده و ضرورت مراجعه به آن اثبات شود. ولی ممکن است در زوایای بحث علمی یا به‌کار بردن برخی قیود، اختلافاتی باشد. ایشان بر این باور است که قید غیرقابل حذف بودن که استاد طالقانی اضافه کردند نه تنها ضرورت ندارد، بلکه مشکل هم ایجاد می‌کند چون مرجعیت را از عمومیت انداخته و آن را محدود می­کند به مواردی که گزارۀ مشابهی از منابع دیگر نداریم به علاوه هدف ما اثبات مرجعیت و پایگاه اهل بیت علیهم السلام پیش از مراجعه به روایات درحالیکه بحث شما پسینی است. در مقابل استاد طالقانی ضمن دفاع از نظریه خود و ضرورت وجود قید توضیح می دهد: مواردی که در آنها مدعیات تجربه یا عقل متعارف عرفی یا فلسفۀ عرفی یا مضامین روایات عیناً یکی باشد، اندک است. این موارد در بهترین حالت، متداخل و عام و خاص و مطلق و مقید است به اعتقاد ایشان همانطور که کتاب الطهاره و الصلاه وسائل الشیعه دقیق و کلمه به کلمه بررسی و مطالعه می شود باید السماء و العالم بحار نیز به عنوان یک منبع معرفتی مورد مداقه قرار گیرد. همچنین ادعای پسینی بودن ادله را نپذیرفته و می­گوید در صورت پسینی بودن اثبات منبعیت نیز پسینی می­شود. استاد رضوی معتقد است تعریف استاد طالقانی از مرجعیت به گفته خودشان جعل اصطلاح است که اگر بتوانند از حدود آن دفاع کنند، به یک اصطلاح تبدیل می‌شود. درباره مرجعیت، باور استاد رضوی این است که باید میان مرجع و منبع فرق گذاشت. ویژگی مرجعیت با توجه به روایت سفینه فصل‌الخطاب بودن است، یعنی اهل بیت علیهم السلام به تنهایی فصل‌الخطاب هستند در مقابل عقل و وحی که منبع هستند. در مقابل استاد سبحانی این قید را هم نپذیرفته و توضیح می­دهد صرف وجود منبعیت اهل بیت علیهم السلام هم فصل‌الخطاب درست می‌کند و هم افتراض طاعت و هم ضرورت مراجعه به کل میراث اهل بیت علیهم السلام را تمام می کند؛ از این‌رو ما نیازمند افزودن قید خاصی نیستیم.

این نشست به بیان مفهوم مرجعیت اهل بیت علیهم السلام و تعیین مصداق اهل بیت علیهم السلام اختصاص دارد. دکتر سبحانی با توضیح این مطلب که مرجعیت دارای سه لایه معنایی است، معتقد است مرجعیت اهل بیت علیهم السلام به معنای لایه سوم یعنی اعتبار مطلق و الزام مطلق است که این مفاهیم در روایات با حجیت، افتراض طاعت و عالم ربانی آمده است. وی پس از بیان مفهوم اهل بیت در قرآن از طریق حدیث ثقلین، حدیث سفینه و روایت خلفای اثنی‌عشر و تواتر آنها در منابع شیعه و اهل سنت به تعیین مصداق اهل بیت علیهم السلام می­پردازد.

در این گفتار دکتر سبحانی به تبیین رویکرد وحی‌بنیاد که توسط محدث‌متکلمان دنبال شده است می‌پردازد. ایشان در تبیین رویکرد وحی‌بنیاد چهار اصل را برمی‌شمرد: ۱٫ از نگاه محدث‌متکلمان همۀ عناصر هدایت و همۀ مراحل دستیابی به معرفت حقیقی در سیره و سنت معصومان وجود دارد. می‌توان از ابتدای راه معرفت که شناخت خداوند و اثبات صانع است تا تفاسیر معاد را با پای وحی طی کند. البته این نکته منافاتی با عقل‌گرایی ندارد، بلکه از دیدگاه آنها بهترین روش‌های عقلانی درون نصوص دینی نهفته شده است. ۲٫ ما برای رسیدن به معارف دینی، به خصوص معارفی مانند خداشناسی، ابزارها و روش‌های کاملاً فطری و روشن در اختیار داریم و به هیچ‌وجه به این قواعد پیچیده فلسفی نیازمند نیستیم. ۳٫ اساس معارف دین در مفصلاتِ آن است، حال آنکه راه‌های کلامی و فلسفی آن‌قدر ما را در مقدمات نگه می‌دارند که از مفصلات معارف که اصل سعادت و هدایت آنجاست، باز می‌مانیم. ۴٫ کسب یقین و اطمینان در حوزۀ معارف الهیاتی از طریق کتاب و سنت ممکن است، بلکه این راه بهترین روش برای دستیابی به این معارف است. دکتر سبحانی نظریات محدث‌متکلمان را شایستۀ تأمل بیشتری می‌داند و باور دارد که بخش زیادی از نظریات آنها امروز در الهیات نوین قابل‌استفاده است.

در این میزگرد دکتر سبحانی، دکتر طالقانی و دکتر برنجکار حضور دارند و به توضیحات تکمیلی درباره موضوع ارائه شده در جلسه اختصاصی از سوی ایشان و پاسخ به پرسش‌های مطرح شده حضار در میزگرد می‌پردازند. در ابتدا، دکتر سبحانی توضیحی در مورد نظام معرفتی محدث متکلمان ارائه می‌دهد. در این نظام معرفتی از معرفت عقلی شروع می‌شود، سپس شناخت اجمالی موهوبی فطری خداوند است و بعد معارف تفصیلی از طریق وحی بدست می‌آید. دکتر سبحانی در جلسه خود فرموده بودند که از نظر محدث متکلمان باید به همان استدلال‌هایی که در منابع روایی از ائمه نقل شده است اکتفا کنیم و استدلال جدیدی نسازیم؛ همین مطلب مورد سوال یکی از حضار قرار می‌گیرد: شاید آن استدلال‌ها متناسب با همان زمان و مخاطب بوده و اگر امروز از امام معصوم سوال شود استدلال دیگری مطرح کنند. دکتر سبحانی در جواب می‌فرمایند این دیدگاه شخصی من نیست بلکه صرفا دیدگاه محدث متکلمان را نقل کردم و اگر بخواهیم از آنها دفاع کنیم باید گفت که ادله مأخوذ از روایات با عقل و فطرت سازگاری بیشتری دارند و تأثیر بیشتری دارند؛ البته در مقام بحث با گروه‌های مختلف باید از ادبیات و مفاهیم خود آنها استفاده کنیم. در ادامه دکتر سبحانی در پاسخ به سوال یکی دیگر از حضار می‌فرماید در خداشناسی هیچ نیازی به فلسفه‌های گوناگون نداریم، فقط گاهی برای رفع موانع و پاسخ به شبهات باید با تسلط بر فلسفۀ خصم پاسخ او داده شود. در ادامه چند پرسش دیگر مطرح می‌شود که دکتر برنجکار و دکتر سبحانی در مقام پاسخ تأکید می‌کنند مراد ما حصر منابع معرفت در روایات و کنار گذاشتن عقل نیست، بلکه عقل از ابتدا تا انتها نقش دارد؛ ولی نباید عقل‌گرایی را به درجه‌ای برسانیم که تمام نظام معرفتی خود را براساس استدلال و فلسفه بسازیم و هر آیه و روایتی که مخالف آن بود را تأویل کنیم.