جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

مرگ‏آگاهی نزد شوپنهاور در شناخت خواست و مرگ خودخواسته و در واقع، در لغو خواست جاودانگی نهفته است. نظر وی هر نوع تفرد در جاودانگی را انکار می‏کند و از این رو، میل به بقاء در انسان را سیراب نمی‏کند. جنس مرگ‏اندیشی وی از نوع شهود نفسانی است. نیچه از مرگ به سمت زندگی نظر می‏کند و به عبارتی، سرنا را از ته می‏نوازد، این مرگ است که نیروی زندگی به انسان می‏بخشد. ایده‏آل زندگی هر فردی با مشخصه‏های شخصی او تعریف می‏شود. نیچه از انسان می‏خواهد خلاقانه زندگی کند نه منفعلانه. نیچه پیرو اخلاق طبیعی فردی است، اما در تبیین باور خود، زوایایی از اخلاق طبیعی که مبتنی بر اموری غیر از تنازع بقاء هستند را نادیده می‏گیرد. همچنین، او از نقش عوامل محیطی و آموزش در ساخت ابَرانسان غفلت ورزیده است. آنچه وی به عنوان راه‏کار برای معناداری زندگی معرفی می‏کند، مستلزم داشتن خرد ناب است که هم‏سنگ خردهای عامۀ مردم نیست و از این رو، کارآمدی همگانی ندارد. مرگ‏آگاهی نزد وی از جنس فهم است که به وسیلۀ تمام قوای طبیعی انسان تولید می‏شود.

یکی از مهم‌ترین خطرهای پیش روی هر حکومتی، بازگشت‌پذیری آن حکومت از اهداف، ارزش‌ها و اصل آن حکومت است. از آنجا که نظام ولایت فقیه مبتنی بر ولایت فقیه است، در این تحقیق به ظرفیت‌های نهاد ولایت فقیه در مواجهه پیشگیرانه با چالش بازگشت‌پذیری با روشی توصیفی - تحلیلی از دو جهت پرداخته شده است: یکی از جهت ویژگی‌ها و صفات ولی فقیه، و دیگری کارویژه‌ها و اختیارات ولی فقیه. در قسمت اول ثابت شد از آن جهت که ولایت ولی فقیه در امتداد ولایت خدای متعال و معصومین(ع) است، در این نوع از حکومت، بزرگ‌ترین ضمانت اجرایی قوانین، همین متشرع بودن مردم و جامعه خواهد بود. چراکه عمل به قوانین را در قالب تکلیف شرعی قلمداد می‌کنند. از این‌رو تخلف از قوانین و مقررات و تمرّد از اوامر و نواهی حکومت و یا شورش علیه حکومت، به حداقل خود خواهد رسید و جلوی این نوع از چالش‌ها که به نوبه خود در بازگشت‌پذیری نظام ولایت فقیه نقش به‌سزایی دارد را خواهد گرفت. برخورداری نهاد ولایت فقیه از مشروعیت الهی موجب ظرفیت‌های متعددی ازجمله ایجاد مقبولیت و اطاعت‌پذیری در جامعه اسلامی را به دنبال خواهد داشت که فقدان آنها چالش اساسی در بازگشت‌پذیری برای هر حکومتی خواهد بود. در قسمت دوم ثابت شد که وظیفه سیاست‌گذاری کلان، نظارت و حفظ اهداف و ارزش‌ها برای ولی فقیه، این ظرفیت را ایجاد می‌کند که با سیاست‌گذاری صحیح مبتنی بر شریعت، در مسیر تعالی و اهداف نظام اسلامی، رویکرد جامعه را به سمت اهداف اولویت‌دار هدایت کند و این امر باعث می‌شود رویکرد جامعه به سمت معضل اولویت‌دار متمرکز شده و جلوی چالش بازگشت‌پذیری از این ناحیه را بگیرد. همچنین ثابت شد کارویژه نظارت و حفظ اهداف و ارزش‌ها می‌تواند به صورت پیشگیرانه جلوی بازگشت‌پذیری نسبت به مبانی، اهداف، ارزش‌ها و در نهایت اصل نظام را بگیرد.

سیر تکاملی انسان متوقف به عملکرد «عقل» او می‌باشد. عقلی که از منظرهای مختلف قابلیت دسته‌بندی و تقسیم‌بندی دارد. یکی از آن‌ها، تقسیم عقل به «عقل معاد» و «عقل معاش» می‌باشد؛ «عقل معاد» متکفل راه­بری ساحت معنا و «عقل معاش» متکفل راه­بری ساحت ماده­ی انسان می­باشد؛ در این مسیر به دلایل مختلف نسبت­ها و روابط گوناگونی بین آن دو نوع عقل برقرار می­گردد؛ روابطی که در شرایطی منتج به سعادت و در شرایطی منتج به شقاوت انسان می­گردد؛ رسالت این مقاله شناسایی انواع این روابط و دلایل به وجود آمدن آنان می­باشد. این مقاله از نوع پژوهش­های توصیفی بوده و از نظر هدف بنیادین می­باشد و داده­های مورد نیاز در آن به روش اسنادی با ابزار فیش­بردازی گردآوری و پس از آن به روش کیفی اجتهادی مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است. در این پژوهش مشخص گردید با توجه به عملکرد آن دو عقل، سه رابطه و نسبت بین آنان در طی سیر تکاملی انسان برقرار می­باشد؛ رابطه­ای که عقل معاد بر سایر شئون انسان سلطه­ی افراطی می­یابد، رابطه­ای که عقل معاش بر عقل معاد و حرکت انسان چیره می‌گردد و رابطه‌ای که عقول به قاعده­ی خلقتشان نسبتی برابر در حرکت انسان دارند و بین آنان رابطه­ی تعادل برقرار بوده که نتیجه­ی دو رابطه­ی اول، شقاوت انسان و رابطه­ی آخر سعادت می­باشد.

درپی گسترش اندیشه تجدد در دوره پهلوی اول و با همزمانی تغییر شرایط سیاسی و اجتماعی جامعه و افزایش آگاهی‌‌ها نسبت به غرب، نسل جدیدی از روشنفکران شکل گرفته‌‌اند که در عین دسترسی و مطالعه فراوان آثار تاریخی، با لایه‌‌های عمیق‌‌تری از فرهنگ و تمدن غربی آشنا بوده‌‌اند. پژوهش حاضر با هدف فهم و تبیین اندیشه سیاسی یکی از مهم‌ترین روشنفکران این دوره یعنی سید فخرالدین شادمان، بر آن است در قالب نظریه منطق درونی اسپریگنز، به این پرسش پاسخ دهد که شادمان بحران سامان سیاسی را چگونه دلیل‌‌یابی کرده و برای برون‌‌رفت آن چه تجویز آرمانی ارائه کرده است؟ یافته‌‌های پژوهش نشان می‌‌دهد که مسئله اساسی شادمان، نفوذ فرهنگی- سیاسی تمدن فرنگی است. به نظر وی این مسئله ناشی از وجود و ادامه حیات فوکولی و مبلغ فرنگی می‌‌باشد. از همین‌رو، وی نوسازی جامع و نظام‌مند ساختار جامعه ایران بر پایه حفظ زبان کامل فصیح ملی (فارسی) و أخذ تمدن فرنگی با میل و احتیاط را به عنوان نظم آرمانی ترسیم نموده و راهکارهای تربیت ملی، فراگیری مقدمات تمدن غربی، لغت‌سازی، ترجمه درست، داشتن جرأت شناخت و نترسیدن از هیچ فکر و عقیده‌‌ای، و اعزام ایرانی ایران‌‌شناس فارسی‌‌دان به فرنگ را به عنوان راهکارهای خروج از بحران تجویز می‌‌کند. این راهکارها حاکی از آن است که شادمان توجه به دستاوردهای تمدن بشری را به امر خودباوری، حفظ اصالت و هویت خودی پیوند زده و با پیش کشیدن ضرورت برخورد فعال با غرب به شکلی عالمانه و دغدغه‌مندانه، بر لزوم درک صحیح از مسائل پیشرفت و طراحی راهبردهای سازگار و برخواسته از فرهنگ خودی تأکید می‌نماید.

مبحث خداشناسی در میان حکمای متأله با اثبات وجود ذات حق‌تعالی آغاز می­شود. ابن­سینا برای اولین بار بر پایه مفاهیم وجوب و امکان برهانی تقریر کرد و نام آن را صدیقین نهاد. از آن زمان تا دوران ملاصدرا و شارحین مکتب وی، این برهان دچار تغییراتی شده است. ملاصدرا به ابن‌سینا خرده گرفت و بر مبنای خود به شکل متفاوتی برهانی که به عقیده وی شایسته نام صدیقین است، تقریر نمود. شارحینی چون سبزواری و علامه طباطبایی ضمن نگاه انتقادی به برهان صدرایی، تقریر دیگری از این برهان ارائه کردند تا به صدیقین نزدیک‌تر و از مقدمات کمتری استفاده شود یا بدون هیچ مقدمه­ای وافی به مقصود باشد، اما تقریر ایشان نیز از نقد ناقدان بعدی مصون نماند. در این نوشتار که با روش توصیفی-تحلیلی صورت می­گیرد، ضمن تأمل انتقادی بر‌اساس آخرین تقریرات این برهان، به این نتیجه می­رسد که تقریرهای بعد از علامه طباطبایی نیز براساس معیار صدیقین، خالی از اشکال نیست. ازجمله اینکه هرکدام به حدوسطی وابسته یا به‌گونه­ای مصادره به مطلوب است یا با معیارهای برهان صدیقین سازگار نیست. همان‌گونه که شواهد نقلی نیز دلالت دارد، وجود خداوند نیازمند به برهان نبوده و به عبارتی برهان‌پذیر نیست، بلکه از طریق معرفت نفس و شهود عرفانی قابل شناخت است. تقریرهای فلسفی ارائه شده از برهان صدیقین، فارغ از آسیب­هایی که متوجه آنهاست، جنبه تنبیهی داشته و حکمای متأله نظیر صدرالمتألهین و علامه طباطبایی نیز بدان اذعان کرده­اند.

هدف اصلی پژوهش حاضر، ظرفیت‌سنجی فلسفه سیاسی اسلامی (مشخصاً فلسفه سیاسی فارابی) در مواجهه با کارآمدی دولت از راه مداقه در بنیادهای کارآمدی است. امروزه کارآمدی دولت یکی از دغدغه‌های مهم اندیشمندان و جوامع محسوب می‌شود. معیار قضاوت عمومی درباره یک نظام سیاسی، منوط به میزان تحقق کارآمدی است. پژوهش بر این فرضیه استوار است که فلسفه سیاسی، به ویژه فلسفه سیاسی اسلامی، در افقی فراتر از دانش‌های یادشده، ظرفیت‌های مناسبی جهت بحث در ‌باب بنیادهای کارآمدی دولت دارد، که از این میان فلسفه سیاسی فارابی به عنوان یکی از رویکردهای مهم فلسفه سیاسی اسلامی، ظرفیت ویژه‌ای جهت ورود به بحث کارآمدی دارد. سوال اصلی پژوهش این است که ظرفیت‌های اساسی فلسفه سیاسی اسلامی، بویژه آراء و اندیشه‌های فارابی، در مواجهه با مفهوم کارآمدی دولت، به ویژه تمهید بنیادهای کارآمدی کدامند؟ فهم کارآمدی دولت در اندیشه فارابی، مستلزم ارائه یک بسته مفهومی یا شبکه مفاهیم مرتبط با کارآمدی در اندیشه این فیلسوف است که در پژوهش حاضر، کوشش شده با استفاده از روش توصیفی- تحلیلی، این مفاهیم و کدها از لابه‌لای آثار مهم فارابی استخراج شود. برخی از مهم‌ترین عناصر این شبکه مفهومی عبارتند از: سعادت، فضیلت، حکمت، نبوت، محبت و عدالت.