جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

از آیاتی که شایسته ،بلکه ضروری است به دقت بررسی گردد و ابعاد گوناگون آن کاویده شود، آیه 24 سوره مبارکه یوسف است که خداوند در قالب ایجاز می فرماید:«وَلَقَدْ هَمَّتْ بِهِ وَهَمَّ بِهَا لَوْلَا أَن رَأَی بُرْهَانَ رَبِّهِ ...» اهمیت این بحث از دو جهت است یکی آنکه آیه مزبور، بیانگر چگونگی مواجه یکی از پیامبران معروف الهی با زنی نامحرم و در نتیجه زمینه ساز مباحثی پرچالش در مسئله عصمت ایشان است. دیگر بدان جهت که در تفسیر آن به روایاتی فراوان ولی متنافی با عصمت پیامبران بر می خوریم که در بسیاری از منابع تفسیری و حدیثی عامه نقل شده و حجم زیاد آنها ابهام زا و شبهه برانگیز است. بسیاری از صاحبان این تفاسیر با مسلم گرفتن روایات مزبور از هرگونه بررسی و نقد آن ها خودداری نموده و به نقل آنها اکتفا کرده اند. برخی نیز در پی توجیه آنها برآمده ولی برای این منظور تحلیل هایی ارائه داده اند که به جای حل مشکل به پیچیدگی آن افزوده است. برای مثال گفته اند خداوند پیامبرانش را به این گونه لغزش ها مبتلا نمود تا به آنان بخشش و گذشت الهی را بشناساند و این نعمت خداوندی را به آنان معرفی کند. (طبری،:1415: 242/12) یا گفته اند علت مبتلا شدن پیامبران به این سنخ خطاها این بوده است که آنان را در امید داشتن به رحمت الهی و مأیوس نشدن از گذشت او پیشوای گناهکاران توبه کار قرار دهد.( همان) نیز گفته اند: آنچه از یوسف سرزد گناه صغیره بود که صدور آن از پیامبران جایز است. ( ابن جوزی، 1407: 152/4 ، قرطبی، 1405، 167/9) حتی بعضی از حکمت ها و فواید این سنخ خطاها سخن گفته اند. حکمت هایی مانند افزایش ترس از خدا، شدت یافتن حیا، رهایی یافتن از عجب و خود شیفتگی تلذذ از نعمت گذشت و.... ( قرطبی، 167/9:1405) در این میان مفسرانی مانند ابن عطیه اندلسی (م 541) ق) و عبد الرحمن ثعالبی (م 876) (ق) از اساس منکر نبوت یوسف در زمان وقوع این رخداد شده اند. (قرطبی، 1405: 167/9 ، ثعالبی، 1418 : 319/3) و بدین وسیله خود را از مشکلات و پیامدهای آن رها ساخته اند. البته این ادعا با توجه به قرائنی از همین سوره مانند آیه:« وَلَمَّا بَلَغَ أَشُدَّهُ آتَیْنَاهُ حُکْمًا وَعِلْمًا »( یوسف ،22) مردود به نظر می رسد. برخی نیز با دست و پا کردن سنخی دیگر از روایات در پی توجیه یا حتی تقدیس این رفتار یوسف برآمده اند. مانند روایت ذیل از رسول خدا : یقول الله تعالی: «إذا هَمَّ عَبْدِی بِسَیَّنَهٍ وَلَمْ یَعْمَلَهَا لَمْ أَکتبها علیه، فإن عملها کتبتها علیه.» (ابن جوزی، 1407 157/4) خدای تعالی می فرماید: هرگاه بنده ام تصمیم به انجام گناهی گرفت ولی آن را انجام نداد گناهی بر او ننویسم و اگر انجامش داد یک گناه بر او بنویسیم. و نیز در روایت ذیل به آن حضرت نسبت داده اند: «قَالَتِ الْمَلَائِکَهُ: رَبِّ ذَاکَ عَبْدُکَ یُرِیدُ أَنْ یَعْمَلَ سَیِّئَهً وَهُوَ أَبْصَرْ بِهِ ، فَقَالَ : أَرْقُبُوهُ، فَإِنْ عَمِلَهَا فَاکْتُبُوهَا لَهُ بِمُثْلِهَا. وَإِنْ تَرَکَهَا فَاکْتُبُوهَا لَهُ حَسَنَهً إِنَّمَا تَرَکَها من جرای» (قرطبی، 1405: 168/9) فرشتگان گفتند: پروردگارا! این بنده ات میخواهد گناهی از روی آگاهی انجام دهد. خدا فرمود:مراقبش باشید اگر مرتکب شد یک گناه برایش بنویسید و اگر مرتکب نشد، یک حسنه برایش ثبت نمایید؛ زیرا آن را به خاطر من ترک نموده است.

نگرش علمی به روایات مبنی بر صدور معجزه از ناحیه معصومان در میراث روایی فریقین، بررسی زمینه‌ ها‌ و انگیزه‌ها‌ی صدور آن می‌تواند نقطه عطفی در مباحث سیره پژوهی و مباحث کلامی به ویژه در راستای بازتعریف معجزه و آشنایی بهتر با منزلت والای امامان معصوم قرار گیرد و انگاره‌های کلامی معتزلی و اشعری را در سنجه نقد قرار دهد. نظر به اهمیت مقوله اعجاز در مباحث امامت و گستره وسیع معجزات صادر شده از معصومان، در پژوهش پیش رو مبانی حاکم بر معجزه ‌ها‌ی امام رضا و گونه‌ ها‌ی اعجاز ایشان در میراث روایی امامیه به روش توصیفی-تحلیلی مورد بررسی قرار گرفت. بررسی ها نشان داد صدور معجزه از جانب ایشان با شرایط دینی‌‌، سیاسی‌‌، اقتصادی و معیشتی‌‌ آن دوران‌‌، همسو بوده و طبعا صدور معجزه امری عقلانی و ضروری از باب لطف بوده است. تناسب صدور معجزه با گسترش واقفیه در دوران امام رضا، ضرورت صدور معجزه به منظور اتمام حجت‌‌، اهتمام به امور هدایتی و شبهه زدایی‌‌، اهتمام به امور معیشتی و حوائج مردم‌‌، گستردگی دامنه معجزات متناسب با شرایط گوناگون‌‌، کارآمد بودن معجزه‌ها‌ متناسب با دلایل صدور‌‌ از جمله زمینه‌های صدور معجزات رضوی است. عوامل گوناگون در تعریف و انحصار معجزه به مقوله نبوت تاثیر داشته است از جمله: یادکرد معمول معجزه در‌‌ قرآن در سیره پیامبران، عدم نگرش دقیق به خوارق عادات صادر شده از غیر انبیاء در قرآن‌‌، نگرش اهل سنت به انحصار معجزه و تأثیر آن بر میراث کلامی و علوم قرآنی امامیه‌‌، تعریف معجزه در سایه سار معجزه بزرگ رسول خدا، که همان قرآن کریم است.

این پژوهش به آموزش پیشگیرانه در قرآن کریم می پردازد که روش هایی است که برای مصون ماندن فرد از بحران های مختلف اخلاقی، روانی و اجتماعی و تضمین پیشرفت او در مسیر صحیح یکپارچگی تربیتی، حرام است. قاعده عقلی می‌گوید پیشگیری بهتر از درمان است و تمرکز بر سوره مبارکه حجرات بود، زیرا دستورات الهی بسیاری را ارائه می‌کند که اساس تربیت پیشگیرانه است و منابعی را که در آن نهی ذکر شده را دنبال می‌کند. مانند: کنایه، تهمت، تسمیه و غیره با مرور برخی از تعابیری که این مطالب تربیتی را مورد توجه قرار داده است، مانند تفسیر الاثمل آیت الله شیخ ناصر مکارم شیرازی و ... تفسیر شیخ محمد متولی الشعراوی. آشکار ساختن ویژگی‌های تربیت پیشگیرانه در قرآن کریم و چگونگی مقابله با انحرافات در فرد و جامعه قبل از افتادن در آن، یکی از مهم‌ترین سرلوحه‌های تربیت سالم است که مورد نیاز جامعه علمی و تربیتی است هدف قرآن و سنت پیامبر، سعادت فرد و جامعه در زندگی دنیوی و اخروی و امنیت و ثبات برای آنان است. همچنین هدف آن آموزش پیشگیرانه در قرآن کریم و سنت پیامبر است. با جلوگیری از بهانه های منتهی به آن ها از آسیب ها، بیماری ها، فسق ها، منکرات و جنایات جلوگیری کنند. تربیت پیشگیرانه نیز در قرآن کریم و سنت پیامبر، نیل به خیر و صلاح امت اسلامی است. با اصرار به امر به معروف و نهی از منع شرع که هدفی والا است، روش تحقیق مورد نیاز چنین پژوهشی، توصیفی و تحلیلی از طریق بررسی واژگان و مبانی آموزش پیشگیرانه در سوره حجرات است. مهم‌ترین نتایج پژوهش عبارت بودند از: قرآن کریم به آموزش پیشگیرانه توجه داشت و از این جهت که قرن‌ها پیش از نظام‌های آموزشی معاصر پیشی گرفت، عناصر این تربیت عبارتند از: نهی از ربا، زیرا موجب آن می‌شود مشکل بزرگ اقتصادی انسان است و نهی از زنا چون مشکلی است که از نظر اجتماعی خانواده را که پایه و اساس جامعه مسلمان است از بین می برد. این تحقیق همچنین به این نتیجه رسید که شیخ مکارم الشیرازی بر خلاف شیخ الشعراوی با افزودن برخی تحقیقات مرتبط با آیات، تفسیر را به تفصیل بیان می کند. مؤلف تفسیر الاثمال علاوه بر فراوانی تحلیل، با ساده‌سازی تحقیق، تحلیلی‌تر است و به نظریه‌پردازی نمی‌پردازد، بلکه به دلیل تمسک به روایات اهل بیت علیهم السلام به واقع‌گرایی گرایش دارد. آنها برخلاف الشعراوی.

از جمله اموری که در اسناد روایات فراوان و چشمگیر وجود دارد و از دیرباز موجب مشکلاتی در استناد به متون روایی گشته تکرار عناوینی است که مشترک بین دو یا چند راوی است مانند عوان که مشترک بین ابان بن تقلب و ابان بن عثمان است حماد مشترک بین حماد بن عثمان و حماد بن عیسی است ابن سنان مشترک بین عبدالله بن سنان و محمد بن سنان ... به چنین عناوینی در اصطلاح رجالی عناوین مشترک و به بخشی که عهده‌دار این مشکل است تمیز مشترکات گفته می‌شود.

تحقیق و بررسی اجمالی دراعتقادات وجهان بینی مکتب اسلام وقرآن وروایات تاریخ جهان اسلام این واقعیت را برای ما به وضوح نشان می دهد که ریشه اکثر تکفیر ها و اتهام ها نسبت به اشخاص، گروه ها و مذاهب به عواملی مثل: انگیزه های شخصی، حزبی،سمتی،قومی، تعصبات مذهبی و عقده های زبانی، ویا به فضای مملو از جهل و جهالت، حسادت و خودخواهی و خودمحوری برمی گردد. در این پایان نامه سعی برآن می شود تا ضمن بیان معنا و مفهوم کفر واحکام وآثارعملی آن و تکفیر به عنوان یک بدعت سیئه، بخشی از پیامد ها و تأثیرات مخرب و نامطلوب آن از جمله زشت نشان دادن چهره اسلام، ایجاد اختلاف میان مسلمانان و قتل و کشتار به جرم حزب، زبان، مذهب مخالف و غیره مورد بررسی قرار گیرد. هدف این تحقیق بررسی پدیده تکفیر از نگاه جرم شناسی و آموزه های اسلامی می باشد تا روشن شود که پدیده تکفیر انحراف از مسیر اصلی مبانی اندیشه اسلام است و باید علما و دانشمندان دینی با تمام توان علمی و عملی خویش در برابر این پدیده ویرانگر مبارزه نموده و مانع رشد و توسعه آن در جوامع اسلامی شوند. تحولات که درعصرحاضررخ داده به نام اسلام ناب اذهان را مکدرمی سازدچون ازگذشته دورگروه های وجود داشته مانند خوارج که به جزگروه مرتبط باخودشان باقی همه رابانسبت دادن کلمه مشرک وکافرمهدورالدم می پنداشتند. احزاب وگروه هاهم به خاطربقای خویش ازنسبت دادن کفربه مخالفین سؤاستفاده نموده مسلمانانی که باایشان هم نظر نبودند ازصفحه گیتی برمی چیدندتابه حکومت بلا منازعه خویش ادامه دهندامّادرعصرحاضرگروه های تکفیری چنان رشد نمودندکه مسلمانان مخالف خودرابابرچسب مفرباشمشیرسرش راازتنش جداکردندوبه کشتن مسلمانان آستین برزدنداطفال معصوم را درشکم مادردرحال زایمان دربیمارستان به رگبار بستند،درمدرسه ها،کورس های آموزشی،اطفال راهنگام فرا گیری درس بابمب هاانفجاردادندأئمه ومقتدیان مسلمانان راحین ادای نمازدرمساجدبه شهادت رساندندگروه های تکفیر ی باقتل،کشتاروویرانگری،مرتکب جرایم نابخشودنی شدند، وخون هزاران مسلمان بی گناه رادرکشورهای اسلامی ریزا ندند. این جریان باتغییری بنیادین دربرخی ازمهم ترین آموزه های اعتقادی اسلام،خون ،مال ونوامیس مسلمانان را مباح وآنان را ازمشرکان بدتر می شما رد. آنچه به اندیشه های تکفیری تشخص می دهد ، دید گاه های کلامی اعتقادی آن است.این جریان تکفیری،انحصار طلبانه مدعی اسلامی است که همه گی را جزخود، کافر می داند وروش تکفیری را مبنا قرار داده است. این روش برخلاف شیوه واجماع همه علمای مذاهب اسلامی، عامه مسلمانان را به کوچک ترین وساده ترین دلایل تکفیر می کنداین پدیده بر این باور است که تلقی آنها از اسلام وتحولات جاری درزندگی مسلمانان، ناب ترین دیدگاه بوده،دیگرانی که درخارج از دایره جهان بینی واعتقادات آنها قرار می گیرند،کاملا باطل هستند. این جریان با توسل به خشونت، اندیشه وبرداشت های خاص خودرا عملی می سازد،تنهارهبری خود را می پذیرد وسایر مذاهب اسلامی را سرکوب می کند. تکفیر پدیده ای نا مطلوب ویک بیماری سیاسی محسوب می شودکه نشان ازحضورعوامل وریشه هایی دارد که درشکل گیری آن نقش دارند.اندیشه های تکفیری درتناقض با ارزش های اسلامی قرار دارد.این جریان با انتساب خود به اسلام وقرآن، خطری جدی را متوجه دین وارزش های اسلامی کرده است، به گونه ای که گویی اسلام مظهر خشونت وجنگ است. این مسئله شدید ترین تخریب تاریخی علیه اسلام را شکل داده ،تمامیت امت اسلامی را تهدید می کند.بنا بر این لازم است گروهی تکفیر ی که سبب بد نامی اسلام شده است بر چیده شود.

غلو واژه‌ای است عربی به معنی زیاده روی و افراط، که هم شامل زیاده روی در دین و غیر دین می‌گردد. اما به طور معمول غلو به معنی زیاده روی در دین به کار می‌رود. و کسانی‌که در دین زیاده روی می‌کنند به معنی غلات گفته می‌شوند. غلات در هر دینی اعم از ادیان توحیدی و غیر توحیدی وجود داشته است که دین اسلام نیز از این پدیده خالی نمانده است، بلکه فرقه‌های زیادی از بین مذاهب اسلامی ظهور و بروز یافتند که همه‌ی شان در مصداق و اشخاص مورد غلو متفاوت بوده و در یک سطح قرار نداشتند. همچنان که عوامل غلو نیز متفاوت بوده و تأثیری در رویکرد غلات دارند. بنا براین در مذهب شیعه کسانی‌که نسبت به ائمه علیهم السلام نسب‌های مافوق بشری قائل شدند و آن بزرگواران را در مقام‌های که خداوند برای آنان اعطا نکرده است دانستند که از مهمترین این نسبت‌ها الوهیت و رازقیت ائمه علیهم السلام هستند. یعنی آن بزگواران را خالقین و رازقین مخلوقات می‌دانستند بنحوی که ائمه علیهم السلام بصورت مستقل و جدای از اراده الهی این کارها را انجام می‌دهند. لذا این دیدگاه با اساس اسلام و شریعت محمدی ص که تنها خالق و رازق عالم و جهان هستی خداوند سبحانه و تعالی هست، در تضاد قرار دارد و از وظایف ائمه ع بعد از نبی ص این است که در راستای حفظ اصول اسلام کارهای را انجام دهند از آن جمله با افکار و عقاید کسانی‌که اوصاف خالقیت و رازقیت را به ائمه علیهم السلام نسبت می‌دادند مخالفت نمودند و آنان را مورد لعن، نفرین و مجازات قرار دادند. و همچنین به اصحاب، یاران و شیعیان شان سفارش نمودند که از هم‌کلامی، هم‌نشینی و داد و ستد با غلات خود داری نموده و از آن‌ها نفرت داشته باشید. غلات، حتی از دشنام دهنده به رسول خداص و امام بدتر معرفی شده و ریختن خون آن‌ها، بر مومنین حلال گردیده است. ائمه علیهم السلام برای نهادینه نمودن مبارزه با غلات در میان شیعیان شان از هر نوع اقدام و عملی دست بر نداشتند. و در این پایان نامه مخالفت‌ها و مبارزه های علمای اسلام با غلات و عقائد آن‌ها خصوصا علمای قرن سوم و چهارم هجری شیعه که با سرمشق گیری از ائمه معصومین علیهم السلام در مقابله با غلات و عقاید شان(شریک خداوند قرار دادن ائمه علیهم السلام ، تنزیل آوردن عظمت الهی، دروغ بستن به ائمه و مقام فوق بشری قایل شدن به آن بزرگواران) انجام دادند، نگارش یافته است. و بیان شده است که در ادیان توحیدی و اسلام که اساس شان توحید، یکتا پرستی و حفظ عظمت کبریای الهی‌ست عقاید غلات جای ندارد. و خود آن‌ها نیز در جامعه اسلامی مطرود و منفور هستند.

بررسی نسبت و تعامل بین معارف دینی و یافته های بشری از زمان قدیم مورد توجه فیلسوفان و عالمان دینی بوده و چهره جدید آن بعنوان نسبت علم و دین بخود گرفته است. رساله پیش‌رو بعنوان «تحلیل و بررسی دیدگاه‌های مظفر اقبال در مورد نسبت اسلام و علم» با روش بنیادی و کتابخانه ای دیدگاهای مظفر اقبال توصیف و تحلیل قرار گرفته است . از جمله داده ها و نتایج پژوهشی این رساله آن است که وی تاکید می کند که مباحث علمی در اسلام از آغاز مطرح بوده و دانشمندان اسلامی در طول تاریخ این نهضت را ادامه داده‌اند، همچنین دیدگاههای ناظر به موضوع برخی از دانشمندان اسلامی معاصر، که دیدگاه‌ مثبت در مورد رابطه اسلام و علم دارند در این نوشتار مطرح وبررسی شده است .همچنین با توجه به خاستگاه مباحث مظفر اقبال، ارتباط در آیینه تاریخی و مقایسه آن با بحث علم و دین در جهان مسیحیت و اسلام پرداخته شده است و در ادامه نمونه هائی از فعالیت مسلمانان و همچنین اعترافات دانشمندان غربی را در مورد هویت تاریخی مسلمانان در زمینه علم و اسلام ارائه شده است. و در آخر نیز برخی از نکات مظفر اقبال مورد نقد و بررسی قرار گرفته است مانند: سطحی بودن مطالب، عدم اشراف بر محتوای مذاهب اسلامی بویژه شیعه و محتوای فکری و نیز موفقیت های علمی آنان، عدم توجه به پیشرفتهای گروه های مختلف اسلامی اعم از شیعی و غیر آن و پرداختن به غزالی در حد افراط، زوال نهضت علمی در جهان اسلام ، اهمیت دادن نهضت ترجمه. حاصل آن که مظفر اقبال تصویری از فعالیت علمی در جهان اسلام ارائه نموده که بیشتر توصیفی و نقل قول از دیگران است لذا لازم می نماید تا بصورت تحلیلی بصورت جدی و منظم پرداخته شده و فعالیت های تمام گروه های اسلامی و همچنین کارهای علمی که در جهان اسلام در سالهای اخیر در زمینه علم و تکنولوژی پیشرفتهای چشمگیری داشته است مد نظر قرار گرفته شود.

این پژوهش به موضوع «اصل و نافله در ذریّه ابراهیم (علیه‌السلام) - پژوهشی قرآنی در دلالت‌ها، ویژگی‌ها و آثار» می‌پردازد. در این تحقیق بر مفاهیم قرآنی اصل و نافله در ذریّه ابراهیم (علیه‌السلام) و نقش‌های متفاوت آن‌ها در مسیر نبوّت و هدایت تأکید شده است. پژوهش نشان می‌دهد که این تقسیم‌بندی صرفاً یک طبقه‌بندی زمانی یا اجتماعی نبوده، بلکه بخشی از تدبیر الهی در گسترش پیام آسمانی و تحقق اهداف آن در طول اعصار به شمار می‌رفته است. اسماعیل (علیه‌السلام) نمایانگر «اصل» در ذریّه مبارک است، چرا که نسل او به بعثت پیامبر اکرم محمد (صلی‌الله‌علیه‌وآله) و اهل‌بیت ایشان پیوند خورده است. در مقابل، «نافله» در وجود اسحاق (علیه‌السلام) و فرزندان او جلوه‌گر شده که مأموریت‌های زمینه‌ساز در مسیر نبوّت و تشریع به ایشان سپرده شده بود؛ از جمله موسی، عیسی و پیامبران بنی‌اسرائیل که حامل کتاب و نبوّت بودند. هدف این پژوهش، واکاوی این مفاهیم است؛ بدین منظور دلالت‌های لغوی و اصطلاحی اصل و نافله تحلیل شده و ویژگی‌های رسالی ذریّه ابراهیم (علیه‌السلام) مشخص می‌گردد و آثار ناشی از این ویژگی‌ها در زمینه دینی و تاریخی استخراج می‌شود. روش تحقیق بر پایه توصیفی - تحلیلی استوار است. از نتایج به‌دست‌آمده این است که خطّ نافله صرفاً امتدادی اضافی نبوده، بلکه نقشی تکمیلی در حمایت از خطّ اصل ایفا کرده است؛ به گونه‌ای که در تثبیت توحید و بنیان‌گذاری جوامع دینی که زمینه‌ساز بعثت پیامبر اکرم محمد (صلی‌الله‌علیه‌وآله) و تحقق عهد نهایی الهی بودند، سهم داشته است. همچنین پژوهش روشن می‌سازد که بنی‌اسرائیل با وجود آن‌که برای مدتی برگزیده شدند، از مسیر الهی منحرف گشتند و همین امر سبب انتقال عهد نهایی به خطّ اسماعیل گردید، امری که با سنّت‌های الهی در آزمایش و تمحیص هماهنگ است. مفهوم اصل و نافله از مفاهیم کلیدی در فهم ذریّه ابراهیم (علیه‌السلام) و ویژگی‌های الهی و آثار انسانی آن است. اصل، نقش امتداد اصلی رسالت را بر عهده داشت، در حالی که نافله وظیفه تثبیت بنیادهای دین و فراهم‌سازی محیط مناسب برای ختم رسالت‌های آسمانی را ایفا می‌کرد؛ امری که حکمت تدبیر الهی را در توزیع نقش‌های رسالی میان امّت‌های گوناگون در گذر زمان آشکار می‌سازد.