جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

مسئله مهدویت و غیبت امام که از باورهای مشترک میان برخی فرقه‌های شیعی است؛ سبب شده تا پیروانشان با چالش‌هایی در انسجام اجتماعی مواجه شوند. پرسش این پژوهش آن است که اندیشه ‌انتظار و اقدامات مصادیق مهدی در فرقه‌های شیعی بر انسجام اجتماعی پیروان چه تاثیری داشته است؟ در پاسخ‌، با مراجعه به آثار فرقه‌شناسی، منابع تاریخی، کتاب‌های حدیثی، نخست اطلاعات اولیه در ارتباط با اقدامات مهدی و آموزه‌های انتظار در فرقه‌های باورمند به مصداق مهدی در میان شیعیان جمع‌آوری گردید و سپس تاثیر این اقدامات و آموزه‌ها بر انسجام اجتماعی پیروانشان مورد بررسی قرار گرفت. یافته‌ها حکایت از آن دارند که باورهای مرتبط با اندیشه انتظار در غیر امامیه، نخست بیش‌تر به دوران پس از مرگ مهدی ادعایی ناظر بوده و دوم این‌که اقدامات مهدی‌های مصداقی نیز در فضای انتظار و انسجام پیروانشان نبوده است. در این بین، تنها امامیه توانست انسجام اجتماعی خود را بر اساس باورداشت به غیبت امام مهدی؟عج؟، با توجه به روایات فراوان ائمه پیشین در ارتباط با مسئله غیبت حفظ کند.

«فلسطین» دارای جایگاه ویژه‌‌ای در متون کهن تاریخی ومقدس ادیان است و در گزارش‌‌های مرتبط با فتن و ملاحم نیز بسیار از آن یاد شده‌‌است. «طوفان الاقصی» بهانه‌‌ای‌گردید تا افزون بر نگاه‌‌های سیاسی و انسان دوستانه، نگرش آخرالزمانی در میان متدینان پدید آید و آنان به تحلیل آیات و روایات مرتبط با این منطقه بپردازند. در این میان، آیاتی از سوره إسراء در افساد بنی‌‌اسرائیل و مجازات آنان، ادعای ورود ایرانیان در سرزمین فلسطین در آستانه ظهور و گزارشی منقول از امیرالمومنین؟ع؟ با محتوای ورود مردمانی از مشرق زمین به فلسطین برای نابود کردن اسرائیل، بیش از موارد دیگر مورد توجه سخنرانان مذهبی و علاقه‌مندان به تطبیق گرایی قرارگرفت. این پژوهش تلاش دارد با روش «توصیفی_تحلیلی»، تحریف‌‌های صورت‌‌گرفته در بهره‌‌گیری از آیه مذکور و گزارش‌‌های پیش‌‌گفته را روشن و غیر مستند بودن نگرش تطبیق گرایانه به مسئله فلسطین و مغایرت آن با تحلیل مبتنی بر سنت‌های الاهی را ارائه کند. نتیجه این پژوهش، آن که آیات سوره اسراء و روایات مذکور، ارتباطی میان آزادی فلسطین و ظهور را ثابت نمی‌کند و مسئله فلسطین همانند دیگر مباحث مرتبط با زمینه‌‌سازی ظهور باید بر مبنای سنت‌ها و قواعد الاهی تحلیل گردد.

ضرورت وجود امام از اساسی‌‌ترین مسائل امامت به شمار می‌‌رود. اندیشمندان اسلامی، به ویژه عالمان شیعی با رویکردهای مختلف در صدد اثبات آن برآمده‌‌اند. برخی، وجود امام را با رویکرد هستی شناسانه، مورد بررسی قرار داده و بر جایگاه تکوینی و تأثیر او بر نظام آفرینش تأکید دارند. محتوای این رویکرد در روایات اهل‌‌بیت؟عهم؟ تحت عناوین «لولا الحجة لساخت الارض» و «احادیث امان» ذکر شده است. در مقاله حاضر تلاش شده است با تبیین‌‌هایی عقلی از روایات مذکور، جایگاه تکوینی امام در نظام آفرینش اثبات شود و ضرورت وجود حجت (امام) برای برقراری و استمرار هستی روشن گردد. این تبیین‌‌ها به سه گونه فلسفی، عرفانی و کلامی بیان شده است. رویکرد هستی‌‌شناسانه به وجود امام در نظام هستی، فاعلیت امام در آفرینش و غایت بودن او در خلقت را نتیجه می‌‌دهد. ثمره دیگر این رویکرد، ‌بدیهی بودن ضرورت وجود امام در نظام هستی است. به عبارت دیگر، «تصور» درست جایگاه امام در نظام تکوین، «تصدیق» به وجود او را به دنبال خواهد داشت.

بعد از شهادت امام­ رضا7، حرم­ مطهر رضوی در کانون توجه حکومت­های سنی­مذهب مستقر در خراسان قرار گرفت. در دوران حکومت­ سامانی و غزنوی، کارگزاران این دو حکومت نسبت به حرم­ مطهر ­رضوی احترام و ارادت داشتند. رفتار تساهل‌آمیز سامانیان و غزنویان نسبت به حرم­ مطهر رضوی، زمینه و بستری را برای اقدامات بعدی در دوران حکومت­ سلجوقیان فراهم ساخت. پژوهش حاضر به تحلیلی بر اقدامات عمرانی در حرم مطهر رضوی در دوره حکومت سلجوقیان با روش «توصیفی - تحلیلی» پرداخته است. این پژوهش کوشیده است با بهره‌گیری از منابع تاریخی و آثار برجای مانده در حرم مطهر رضوی و در موزه آستان قدس، تحقیقی تاریخی، باستان‌شناسانه، معمارانه و اجتماعی ارائه دهد. هدف مقاله پاسخ به این پرسش اصلی است که رفتار سلاطین‌ سلجوقی و وابستگان آنان نسبت به حرم­ مطهر ­رضوی چگونه بوده ­است؟ نتایج­ پژوهش حاکی­ از آن است که بستری که حکومت­های سامانیان و غزنویان ایجاد نمودند، موجب شد سلاطین ­بزرگ­ سلجوقی نیز احترام و ارادت قلبی نسبت به حرم­ مطهر رضوی داشته باشند. علاوه بر این، در زمان سلطان سنجر بیشترین اقدامات ­عمرانی در این مکان ­مقدس صورت گرفت. رفتار تساهل­آمیز سلطان ‌سنجر نسبت به اقدامات­ عمرانی وزیر شیعی­اش، ابوطاهر قمی و خاندان کاکویه شیعی، منجر به گسترش تشیع ­محبتی و عاطفی در میان زنان خاندان ­سلجوقی گردید. از این‌رو زنان خاندان سلجوقی با توجه به بسترهای ­فرهنگی ایجاد­شده، توجه­ ویژه­ای به حرم مطهر ­رضوی داشتند.

«امنیت و انسجام اجتماعی» از جمله مولفه‌‌هایی است که موجب توسعه و رشد مادی و معنوی جامعه و تضمین کننده زندگی و حیات جمعی است. باورها و آموزه‌‌های دینی، به‌‌ویژه مهدویت، می‌‌توانند در صورت تبیین صحیح، با محکم کردن روحیه دینی و امید به آینده روشن، موجب همگرایی مردم شود و در نتیجه به امنیت بخشی در جوامع مبتنی بر ایدئولوژی توحیدی، به ویژه جامعه ایران با اکثریت شیعی و باورمند به مهدویت، کمک کند. از سوی دیگر این اندیشه در صورت تحریف و تنزل جایگاه آن توسط فرقه‌‌ها و جریان‌‌های انحرافی و با گرایش اعضای جامعه به سوی آن‌ها، می‌‌تواند در جهت عکس عمل کند و موجب واگرایی در جامعه شود و در نتیجه موجب تهدیدهای امنیتی و اجتماعی گردد. این جستار که به روش «توصیفی_تحلیلی» و گردآوری اطلاعات به شیوه «کتابخانه‌‌ای» و با استفاده از فضای اینترنت سامان یافته، به بررسی تهدیدهای امنیتی و اجتماعی گرایش به جریان منصورهاشمی خراسانی پرداخته است. یافته‌‌های پژوهش حکایت از آن دارد که آسیب‌‌های گرایش به جریان هاشمی خراسانی، در حوزه اجتماعی عبارت است از: تضعیف باورهای دینی، گسیختگی نظم اجتماعی، تخریب نهاد خانواده و ترویج خشونت در جامعه.

در تاریخ اندیشۀ اسلامی، مباحث فراوانی پیرامون علم حقیقی و حقیقت علم، به‌ویژه در طریق تصوف مطرح شده است که مشهورترین نمونۀ آن را می‌توان کتاب احیاء علوم دین اثر ابو حامد محمد غزالی دانست. بااین‌حال، الگوی حاکم بر کتاب احیاء پیش از آن کتاب و پس از آن، الگوی مباحث بسیاری در باب علم بوده است. در این مقاله با بیان ارجاعات و مشابهت‌های آثار امام به کتاب احیاء و الگوی آن، نشان داده‌ایم که او به این الگو توجهی ویژه داشته است و در نقد وضع علم و عالمان روزگار خویش از آن بهره برده‌ است‏‏، درعین‌حال به قرائتی خاص خویش از این الگو رسیده است. امام با دو مفهوم «علم رسمی» و «حجاب» مسئلۀ احیای علم را، هم راجع به علوم سنتی و هم راجع به علوم جدید طرح می‌کند. همچنین از عمدۀ آموزه‌های مأثور از سنت احیای علم، مثل «ظاهر و باطن» و «قلب» استفاده می‌کند؛ اما برخی شخصیت‌های مطرح این سنت مثل شیخ کلینی و ملاصدرا را می‌پذیرد و برخی مثل غزالی را با همان معیارهای مطرح در این سنت نقد و رد می‌کند. همچنین امام خمینی نوآوری‌ها و نظریاتی خاص خویش در این زمینه دارد که تأویل اصطلاح جدید «علوم انسانی» در چارچوب سنت احیای علم و بازآرایی آموزۀ سنتی ولایت در چارچوب نظریۀ «ولایت‌فقیه» دو نمونه از برجسته‌ترین آن‌هاست.

مسئله «جبر و اختیار» از مسائل مهم کلامی و فلسفی افعال اختیاری انسان است. اندیشمندان کوشیدند هر کدام بنا به مبانی و پیش فرض های دینی، علمی و معرفتی خود به تبیین حقیقت و ابعاد این مسئله بپردازند. برخی به نظریه جبر و برخی دیگری به نظریه های اختیار گرایش پیدا کردند. متکلمین اشاعره با اذعان به توحید افعالی، بر این باورند که همه افعال بندگان مخلوق خداوند است و انسان تنها کسب کننده فعلی است که خداوند آن را به دست انسان ایجاد می‌کند. معتزله به انگیزه نفی بدی‌ها از خداوند منکر صدور فعل عبد از خدا شده‌اند و منشأ افعال اختیاری را عبد می‌دانند. صدرالمتألهین با استفاده از دلایل عقلی و مبانی وحیانی، درصدد جمع اختیار انسان و توحید افعالی برآمده است. در این پژوهش بیان مبانی اشاعره و مبانی معتزله درباره افعال اختیاری انسان است و تحلیل و نقد آن مبانی ملاصدرا درباره افعال اختیاری انسان تبیین می‌شود و رابطه آن با توحید افعالی با توجه به دلایل عقلی و نقلی مورد تحلیل و پژوهش قرار می‌گیرد.مقاله به این رهاورد خواهد رسید که دیدگاه معتبر نزد امامیه دیدگاه ملاصدرا است.

این کتاب با پوشش تاریخ فلسفه زیبایی‌شناسی از یونان باستان تا قرن بیست و یکم در بیست بخش، متن‌های مختلفی از متفکرینی چون افلاطون، ارسطو، ویتروویوس، لئون باتیستا آلبرتی، کانت، ادموند برک، کنراد فیدلر، نیچه، اسکار وایلد، آنری برگسون، کلایو بل، جفری اسکات، والتر بنیامین، ژرژ باتای، سوزان سونتاگ، فردریک جیمسون، الین اسکاری، الکساندر نهاماس، نیک زانگویل، دیوید فریدبرگ و ویتوریو گالسه را در خود جای داده‌است. در مقدمه کتاب می‌خوانیم: «گزیده متنهای این کتاب از حوزه‌های مختلف فلسفه، تاریخ هنر، نقد ادبی، معماری، پژوهشهای رنسانس، نظریه انتقادی و عصب شناختی انتخاب شده‌اند. برخی از نوشته‌ها بخشی کامل از یک کتاب یا یک جستار هستند و برخی دیگر با نگاهی موشکافانه از متن‌هایی بیرون کشیده شده‌اند که به نظر بر موضوعی به جز زیبایی‌شناسی متمرکز هستند، ولی با این حال همه این متون بینشهایی عمیق را در مورد اهمیت فرم موردنظر مرتبط به کیفیات و اثرگذاری‌های زیبایی شناسانه خودشان ارائه می‌دهند.»

رورتی با نقد و رد سنت متافیزیکی غرب، که در پی مفهوم مطلق حقیقت است، حقیقتِ باورها را امری نسبی و وابسته به زمینۀ پیدایش‌شان توصیف می‌کند. در سوی دیگر، علامه طباطبائی، با تفکری اساساً متافیزیکی، با طرح نظریه‌ای بدیع در سنت فلسفۀ اسلامی، به قسمی از ادراکات معتبر در حوزۀ «عمل»، موسوم به «ادراکات اعتباری»، قائل می‌شود که به تصریح او، نقش اصلی در تکاملِ حیات انسان بر عهده دارند. این ادراکات، بر خلاف ادراکات حقیقی، اموری نسبی، و بسته به اقتضائات محیطی و اجتماعی، دائم در تطورند. در این مقاله، با رویکردی مقایسه‌ای-تحلیلی، نشان خواهیم داد که نظریۀ «ادراکات اعتباری» علامه قرابت زیادی با دیدگاه رورتی در باب «حقایق نسبی» دارد. هرچند رورتی، بر خلاف علامه، هیچ جایگاهی برای مفهوم مطلق حقیقت قائل نیست، با تحلیل این اختلاف درصددیم امکانی برای هم خوانی اندیشۀ این دو فیلسوف مطرح کنیم.

قرآن در جعل اولیة انسان، سه نوع ادراک (قلبی، سمعی، بصری) بیان می‌کند، اما در مرحلة فعل و انفعالات ادراکی ثانویة انسانی، فاعلیت استقلالی ادراکی و فاعلیت واسطه‌ای ادراکی را مطرح می‌کند. در‌ این ساختار ادراکی، قلب انسان به عنوان فاعل استقلالی ادراکی انسان تعریف شده است و سایر قوای ادراکی انسان من جمله ادراکات سمعی، بصری، تعقلی، تفقهی و تدبری انسان، تحت حاکمیت و فاعلیت بالتسخیر ادراکی قلب قرار می‌گیرد. در نظام ادراکی انسان در قرآن، سایر ادراکات مصطلح در علم النفس فلسفی من جمله ادراکات قوای لامسه، چشایی، خیالی، وهمی، ذاکره، حافظه و فاکره به قلب انسان به صورت مستقیم نسبت داده نشده است، اما استنباط غیر مستقیم از مدلول و مفهوم آیات بر اساس تعیین مصداق در موضوعات عام ادراکی تعریف شده در قرآن، قابلیت عمومیت بخشی را در قلمرو ادراکات قلب دارد. در‌ این مقاله همة آیات قلب بررسی شده و روش استنتاج مسئله بر اساس تفسیر موضوعی‌‌آیه به آیه‌ صورت گرفته است. از مهم‌ترین نتایج‌ این مسئله در نظام ادراکی قلب در قرآن، تأثیرگذاری مستقیم و فراگیر نوع گرایشات‌ایمانی و کفری قلب بر فعالیت‌های ادرکات قلب است که در صورت اتصاف قلب به صفاتی از قبیل طبع و ختم و کنان، بخشی وسیعی از ادراکات قلب انسان مسدود و غیر فعال می‌شود.