جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

نهضت عاشورا از حماسی‌ترین رویدادهای تاریخی است که در ادبیات ملت‌های مختلف تأثیر بسیار عمیقی گذاشته است. شعر فارسی و عربی در قرون مختلف، این واقعۀ پر شور را از جنبه‌های گوناگون مورد بررسی قرار داده و درس‌های عبرت آموزی از آن به دست آورده است. اثرگذاری این رویداد مهم تاریخی بیشتر در مرثیه‌سرایی نمود یافته و شاعرانی با این رویکرد شهرۀ آفاق شدند. محتشم کاشانی (996ق) و سید حیدر حلی (1304ق) دو تن از مشهورترین شاعران مرثیه‌سرا در ادبیات فارسی و عربی هستند که مشترکات فراوانی در به نظم کشیدن واقعۀ طف دارند. این مقاله در حوزۀ ادبیات تطبیقی، با استفاده از روش توصیفی تحلیلی، موضوعات و دیدگاه‌های مشترک این دو شاعر را در موضوع سوگ نامه‌های حسینی با ذکر شواهد شعری بررسی کرده تا ویژگی‌ها و تمایزات هر یک را مشخص کند. آنچه از بررسی اشعار رثایی این دو شاعر به دست می‌آید حاکی از تعهد دینی، عاطفۀ سرشار و عشق به امام حسین(ع) است که با نشانه‌های شاخصی از هم متمایز می‌شوند.

مقتل نویسی یعنی گزارش چگونگی کشته شدن یک شخص یا گروه، در تاریخ اسلام جایگاه ویژه­ای دارد و توجه تاریخ نگاران و محدثان را به خود جلب کرده است. کتاب­های مقاتل خلفا و برخی بزرگان اصحاب از این نمونه است. در این بین هیچ موضوعی به اندازه شهادت امام حسین(ع) مورد توجه نویسندگان قرار نگرفته است. میزان توجه اصحاب ائمه به موضوع مقتل نگاری همواره مورد توجه محققان بوده­است. مقتل­نگاری شیعیان بازگو کننده تاریخ خونین شیعه است. برخی از اصحاب شیعی امام صادق(ع) برای پاسداشت بخشی از تاریخ شیعیان به مقتل نگاری روی آوردند. کتاب­های مقتل­نگاری اصحاب شیعی امام صادق(ع)، بیشتر بیان شرح حال شهادت امامان معصوم، اصحاب ائمه و شخصیت­های برجسته شیعه است. این نوشتار با مراجعه به منابع اولیه و فهرست نویسی شیعیان از جمله نجاشی، شیخ طوسی و مانند اینها و با بهره­گیری از شیوه توصیفی-تحلیلی، مقتل نگاری اصحاب امام صادق(ع) را مورد بررسی قرار داده است.

سیمای حضرت عباس بن علی، ابوالفضل العباس(ع) را همواره از نگاه دانشمندان و شیفتگان حضرتش نگریسته‌ایم و چه‌بسا این توهم پدید آمده باشد که این همه صفات متعالی و این همه خصوصیات فرا انسانی را ما محبان و دلدادگان آن حضرت، به ایشان نسبت می‌دهیم. در این پژوهش با روش توصیفی _ تحلیلی بر آنیم که از نگاه محققان و علمای اهل‌سنت به جایگاه رفیع علمدار کربلا حضرت ابوالفضل العباس(ع) بپردازیم. پژوهشگران و آزاد‌اندیشان اهل‌سنت، با شیعیان و محبان آن حضرت‌ هم‌نظرند و آن گروه از مورخان و پژوهشگران اهل‌سنت که واقعه عاشورا را اوج مصیبت‌ها و عزاداری‌ها معرفی کرده‌اند، نسبت به ساحت مقدس حضرت ابوالفضل(ع) نیز ادای احترام کرده و سر تعظیم فرو آورده‌اند.

واقعه عاشورا یکی از اثرگذارترین و ماندگارترین حوادث تاریخ است که اثرات آن بر قلوب مؤمنان تاکنون قابل بررسی است. در این جستار بیانات مقام معظم رهبری(مدظله) در ارتباط با آسیب­های اشعار عاشورایی مورد مطالعه قرار گرفته است. در این پژوهش که به روش توصیفی-تحلیلی انجام شده، بیشتر از منابع دیجیتالی به‌ویژه پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر مقام معظم رهبری(مدظله) استفاده شده­است. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که از نظر ایشان آسیب­های متعددی از جمله غلو، دروغ، اشعار سست و بدون سند، اشعار با محتوای نامناسب و یا بدون معرفت افزایی، استفاده از عبارات سخیف و نیز برهم زننده اتحاد بین مسلمین در اشعار عاشورایی وجود دارد. بر این اساس شعرا باید با ملاک قرار دادن بیانات رهبری زمینه‌ساز تعالی مضامین اشعار عاشورایی و در نهایت موجب تعالی و رشد جامعه شوند.

مراسم پیاده‌روی و زیارت اربعین یکی از مهمترین کانون‌های تربیتی انسانِ آزادی‌خواه است. این پژوهش با روش توصیفی-تحلیلی به این سؤال اساسی پاسخ دهد که زیارت اربعین در تربیت فردی و اجتماعی زائران چه تأثیری دارد؟ از مهمترین آثار زیارت اربعین در تربیت فردی زائر، خودسازی و تهذیب نفس، ایجاد آرامش درونی، تمرین صبر و استقامت، خودباوری، الگودهی و الگوپذیری، افزایش عشق و مهرورزی، تقویت دین‌داری و شکرگذاری از نعمت‌هاست. اربعین در بعد تربیت اجتماعی نیز می‌تواند در ایجاد همبستگی، تحقق امت واحده اسلامی، ایجاد شور و شعور سیاسی، توجه به امر به معروف و نهی از منکر و تبلور مفاهیم اخلاقی مانند تعاون، همدلی، ایثار و از خود گذشتگی، انفاق، بخشندگی، روحیه ظلم‌ستیزی و استقامت تأثیرگذار باشد.

در ادوار مختلف تاریخی و در نقاط گوناگون جهان، قیام‌ها و انقلاب‌های فراوانی به انجام رسیده که تأثیر آنها بر مردم عصر خود و زمان‌های آینده متفاوت بوده است. اثرگذاری تعدادی از این خیزش‌ها، تنها در محدودۀ زمانی و مکانی محدودی صورت پذیرفته است. در این میان، برخی از قیام‌ها و انقلاب‌ها تا مدتی روابط بین‌الملل و برخی ملت‌ها را تحت تأثیر خود قرار داده‌اند، ولی به مرور زمان از قدرت و نفوذ آنها کاسته شده است تا جایی که یا تغییر آرمان داده‌اند یا به فراموشی سپرده شده‌اند و جز نامی از آنها در تاریخ وجود ندارد. قیام بزرگ و الهی امام حسین(ع) در روز عاشورای سال 61 هجری قمری، تنها نهضتی است که هرچند در ظاهر به شکست و شهادت افراد حاضر در آن انجامید، اما تأثیری شگرف و فوق‌العاده بر جنبش‌های مردمی پس از خود، در سطح جهان، به‌ویژه جوامع اسلامی داشته است. این حرکت بزرگ اعتقادی، پس از 14 قرن، همچنان پرقدرت و تأثیرگذار، الگوی کامل و بی‌نظیری برای آزادی‌خواهان و حق‌طلبان به شمار می‌رود.

حضرت زینب کبری سلام‌الله‌علیها از بانوان اثرگذار در تاریخ اسلام به شمار می‌رود که نقش مهمی در ثمربخشی قیام امام حسین علیه‌السلام داشته است. از آن‌جا که بیشترین توجه محققان معطوف به حضور حضرت در کربلا بوده و از برخی ابعاد دیگر مانند شخصیت علمی ایشان غفلت شده است، نوشتار پیش‌رو می‌کوشد تا با روشی توصیفی-تحلیلی ابعاد مختلف شخصیت علمی ایشان و ظهور آن‌ها در واقعه‌ی عاشورا و پس از آن را بررسی نماید. جایگاه علمی این بانوی بزرگ را می‌توان در اموری چون اندیشه‌ورزی، آگاهی به معارف قرآنی، روایت حدیث، تفقه در دین و نیابت خاصه از سوی معصوم، فصاحت و بلاغت، آگاهی روزآمد سیاسی و بهره‌گیری درست از فنون روان‌شناسی و مخاطب‌شناسی پی‌جویی کرد.

بعد از واقعه جانگداز کربلا، کاروان اسراء وارد شهر کوفه شد، امام سجاد (ع) باتوجه به شناخت خویش از موقعیت، فضای جامعه و عقاید کوفیان؛ خطبه‌ای قرائت فرمود. یکی دیگر از حساس‌ترین سخنان امام (ع)، خطبه‌ای است که در میان رجال سیاسی و دینی شام بیان شده است؛ زیرا امام (ع) وارد شهری شدند که مردم نسبت به اهل بیت (ع) شناخت کمتری داشتند و از واقعه کربلا بی‌خبر بودند. بدین جهت خطبه حضرت (ع) در دو شهر شام و کوفه متفاوت است. لذا امام (ع) براساس مخاطب ‌شناسی خویش باید تحولی عظیم و بنیادین در بینش مردم نسبت به چرایی نهضت حسینی و تبلیغ پیام‌های عاشورا و اهداف شوم امویان ایجاد کند.

سلطنت امام حسین (ع) در عالم دیگر آقای سید محمد تقی گلستانی نقل می‌کند:در اوایل جوانی، چند نفر هم سال، هم دل و یک جهت بودیم. دوره ای داشتیم، هر شب در منزل یکی از دوستان می‌رفتیم و با هم بودیم. یکی از آنان پدرش حسینی بود؛ یعنی به حضرت سید الشهدا علیه السلام سخت علاقه مند بود ،تا جایی که شبی که نوبت میهمانی پسرش بود می‌گفت: من راضی نیستم به منزل من بیایید، مگر این که روضه خوانی هم بیاید و ذکری از حضرت سیدالشهدا علیه السلام خوانده شود؛ از این رو هر شب که نوبت آن رفیق بود، مجلس ما به روضه و تعزیه تمام می‌شد. پس از چندی، آن پیرمرد محترم مرحوم شد و مرگش همه ما را سخت ناراحت کرد تا اینکه شبی او را در عالم رؤیا دیدم و می‌دانستم که مرده است و هر کس انگشت ابهام (شست) مرده را بگیرد، هر چه از او بپرسد جواب می‌گوید؛از این رو انگشت ابهام او را گرفتم و گفتم: تو را رها نمی‌کنم تا حالات خود را برایم نقل کنی. ترس و لرز شدیدی به او دست داد و گفت: نپرس که گفتنی نیست.وقتی از گفتن حالاتش مأیوس شدم گفتم: پس چیزی را که در این عالم فهمیدی برایم بگو تا من هم بدانم. گفت: ما با اینکه امام حسین علیه السلام را در دنیا یاد می‌کردیم ،نشناختیم، اینجا که آمدم مقام و سلطنت و عزت او را مشاهده کردم، که آن را هم نمی‌توانم به تو بفهمانم جز این که خودت بیایی و ببینی.