جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

مفهوم «اضافه اشراقیه» که صدرالمتألهین در فرایند تحلیل اصل علیت بدان دست یافته است تحولاتی عظیم در تبیین و تحلیل برخی از مباحث مهم فلسفی ایجاد نموده است. رساله حاضر با توجه به عمق تأثیر این امر، به بررسی موضوعاتی که «اضافه اشراقیه» در تبیین آنها دخیل‌اند، پرداخته است. روش پژوهشی رساله بر مبنای روش توصیفی از نوع تحقیق توصیفی تحلیل محتوا است. سوالات مطرح در حیطه «اضافه اشراقیه»، عبارتند از؛ «اضافه اشراقیه» چیست و نقش آن در تحلیل رابطه خداوند با موجودات، رابطه نفس و قوا، رابطه نفس با صور ادراکی و رابطه نفس و بدن اخروی چیست؟ حاصل نتایج بحث این است که «اضافه اشراقیه» به طور اخص در خصوص رابطه فاعل حقیقی و معلولش بحث می‌کند، این رابطه خاص رابطه خداوند با موجودات است، ازاین‌رو تمام مباحثی که ذیل این عنوان مطرح می‌شود به وسیله اضافه اشراقیه تبیین و تفسیر می‌گردند. بر این مبنا، مباحثی همچون توحید حق-تعالی علی‌الخصوص توحید افعالی و بالتبع آن موضوع اختیار آدمی، تبیینی نو می‌پذیرند. اما اضافه اشراقیه به نحو اعم نیز، هرگونه فاعلیت تامی را فرا می‌گیرد و رابطه آن با معلولاتش را تبیین می‌کند. در پرتو این اشراق، رابطه نفس و قوا، ارتباط شأن و ذی‌شأن می‌باشد، و همچنین نفس خالق صور ادراکی و بدن برزخی خواهد بود.

چکیده مقاله: علم پیامبر, و امام}همواره میان اندیشمندان مسلمان، پرسشی بحث‌انگیز بوده است. علامه طباطبایی در تفسیر خود از آیات متضمن «شهادت» کوشیده است علم پیامبر, و ائمه] بر نهان اعتقادات و اعمال مردم را اثبات کند، اما مفسران دیگر چنین نظری ندارند. علامه «شهادت» را به معنای علم اولیاء بر اعمال بندگان حین انجام آنها گرفته است، درحالی که مفسران دیگر آن را به معنی «شهادت» بر ادای رسالت گرفته‌اند. علامه به دلایل اصالت اطلاق و حقیقی بودن نظام عالم، علم مذکور را برای پیامبر, اثبات می‌کند و این علم، به اعتقاد شیعه برای امام هم مهیا است. این برهان مورد پذیرش نویسندگان مقاله است.

مهم ترین هدف از بحث پیرامون علم، ایجاد توانمندی در تشخیص علم حقیقی از علم کاذب است. این گفتار به تحقیق در مورد تعریف علم، متعلق آن، انواع علم، شرایط تحقق علم و نسبت میان علم و عالم و معلوم در آثار ملاصدرا و لایب نیتز، و مقایسه نظرات دو فیلسوف پرداخته است. تاثیر ایمان به خداوند در طرح ریزی نظام فلسفی، اقتباس بسیاری از مفاهیم کلیدی از سایر نظام های فلسفی، مخالفت هر دو فیلسوف با نظریه لوح سفید، از جمله شباهت های مهم در نظام فلسفی آنان است. از طرف دیگر، رویکرد ملاصدرا به علم، فلسفی و پس از تحقق علم است. اما رویکرد لایب نیتز، منطقی و پیش از تحقق علم؛ که این خود گویای تفاوتی بنیادی در رویکرد دو فیلسوف به بحث علم است.

از آنجا که در منابع دست اول حکمت اسلامی جز اشاراتی پراکنده، به هنر پرداخته نشده است، تبیین هنر اسلامی فراتر از تحلیل، نیازمند بازسازی است. یعنی با استفاده از تبیینی که هر یک از حکمای اسلامی در رابطه با خیال، خلاقیت، وحی، رویا، الهام، هستی‌شناسی، مباحث ادراک و ... ارائه کرده‌اند به بازسازی حکمت هنر هر یک از مکاتب و به نحو دقیق‌تر حکما پرداخت. به همین دلیل لازمه‌ی پژوهش در حکمت هنر اسلامی استفاده از روش اجتهادی است. در فصل کلیات تلاش شده است یک مفهوم‌شناسی در حوزه‌ی مفاهیم کلیدی پایان‌نامه یعنی هنر، زیبایی، خلاقیت و ادراک انجام شود. فصل دوم با عنوان «معرفت‌شناسی خیال و نقش آن در آفرینش هنری» به بررسی نقش قوه‌ی خیال، قوای باطنی و ادراک خیالی در آفرینش هنری به تفکیک حکمای اسلامی می‌پردازد. فصل سوم با «عنوان انسان‌شناسی خیال و نقش آن در آفرینش هنری» به بحث مسائل انسان‌شناسی خیال و مرتبه‌ی مثالی انسان می‌پردازد از آنجا که مبدع مرتبه‌ی مثالی نفس، ملاصدرا است، این بخش تنها به نظریات ملاصدرا اختصاص دارد. جایگاه بحث از قوای باطنی و نقش آن در آفرینش هنری بیشتر از فصل قبل در این فصل بود اما به جهت این‌که این مطلب پیش نیاز بحث ادراک هنری است، همچنین به جهت اینکه نظر سایر حکما در مورد قوای باطنی تحت موضوع بدن مثالی قرار نمی‌گیرد بنابراین در فصل معرفت‌شناسی به آن پرداخته شد. در انتهای این فصل، نقش اثبات مرتبه‌ی مثالی نفس در توجیه انواع استعداد هنری بررسی می‌شود. در فصل چهارم با عنوان «هستی‌شناسی خیال و نقش آن در آفرینش هنری» حین ویژگی‌های عالم مثال و به ویژگی‌های هنر پرداختیم همان‌طور که حین بیان ویژگی‌های قوه‌ی خیال و مرتبه‌ی مثالی این کار را را انجام دادیم. همچنین با بیان مراتب و موجودات عالم مثال به مراتب و انواع آفرینش هنری می-پردازیم. علاوه بر این در این فصل به دو نقش مهم اثبات عالم مثال در آفرینش هنری که عبارت بود از«اثبات عالم خیال و ضرورت، امکان و امتناع مرجع اثر هنری» همچنین «اثبات عالم خیال و وجود ذهنی یا وجود عینیی در آفرینش هنری» می‌پردازیم. در فصل پنجم تحت عنوان «معرفت‌شناسی عقل و نقش آن در آفرینش هنری»، به مسئله‌ی نقش ادراک عقلی در آفرینش هنر معقول می‌پردازد. برای تبیین این بحث که پیشینه‌ی چندانی در حکمت اسلامی ندارد، از تبیینی که حکما در بحث وحی و رویای صادقه کرده بودند استفاده شد. به دلیل اینکه قوه‌ی عقل به‌طور مستقیم در آفرینش هنری نقش ندارد مباحث مربوط به ویژگی‌های قوه‌ی عقل برخلاف ویژگی‌های قوه‌ی خیال کاربردی در مباحث مربوط به هنر نداشت.فصل ششم نیز به «هستی‌شناسی عقل و نقش آن در آفرینش هنری» پرداختیم و نقش عقول طولی، عقل فعال و عقول عرضی را در آفرینش هنری از منظر هریک از حکما بررسی کردیم.

موضوع این پژوهش، سنیخت میان خالق و مخلوق از دیدگاه قرآن کریم، روایات معصومین (علیهم السلام) و فلسفه‌ی اسلامی است. پذیرش سنخیت میان خدا و خلق، متوقف بر پذیرش امکان شناسایی خداوند است؛ این امکان از دیدگاه عقل و نقل پذیرفتنی است. سنخیت میان خدا و خلق از منظر عقل و نقل در سه حوزه‌ی ذات، صفات و افعال قابل اثبات است. از آن جا که صفات حق تعالی عین ذات اوست با اثبات سنخیت صفاتی میان خدا و خلق می توان سنخیت ذاتی میان او و خلق را نیز استنتاج کرد. سنخیت صفاتی میان خدا و خلق با توجه به رابطه علیت میان آن دو و نیز نظام تشکیکی وجود قابل اثبات است. سنخیت افعالی میان خدا و خلق نیز با توجه به سنخیت ذاتی میان آن دو و نیز سنخیت ذاتی هرکدام از این دو با افعال شان فهمیده می‌شود. سنخیت میان خالق و مخلوق از جمیع جهات نیست و جهات تباینی نیز میان این دو وجود دارد که ما را از افتادن در دام تشبیه مصون می‌دارد. این جهات تباین حاصل شدت و لاحدی وجود خداوند و نیز ضعف و محدودیت وجود مخلوقات است. برداشت ماهوی از مسأله‌ سنخیت، فهم ناصحیح از اراده مطلق الهی و تفسیر نادرست آیات و روایات منجر به وارد کردن اشکالات متعددی بر مسأله سنخیت میان خدا و خلقگردیده است.

در عرفان و حکمت عملی ، تطهیر خیال اولین ، سخت ترین و مهمترین مرحله در سیر و سلوک می باشد . منظور از تطهیر خیال یا تهذیب خیال ، پاک سازی قوه خیال از آشفتگی ها و تشویش های ناشی از شواغل حسی و هدایت آن از کثرت به وحدت است . قوه خیال ، قوه صورت گر نفس بوده و بنابر اصول حکمت متعالیه تجرد غیر تام یا برزخی دارد . این قوه واسطه و برزخ بین حس و عقل است و شان آن علاوه بر ضبط صور، محاکات و به تصویر کشیدن معانی است. با تطهیر خیال حکایت آن از معانی کلیه عقلی به وجه صحیح انجام گرفته و عقل در مرتبه حس متجلی می گردد و چون هر فضیلت و کمالاخلاقی از ظهور عقل حاصل می شود ، لذا تحصیل هر خیر و سعادتی منوط به تطهیر خیال است.

یافتن وحدت در ورای امور کثیر و همچنین تغییر و حرکت اشیاء از مسائل اصلی متفکران اولیه بوده است. یافتن عنصری که بتوان تمام موجودات را به آن بازگشت داد و نیز چیزی که در تمام مراحل حرکت ثابت و پابرجا باشد. در این راستا دیدگاه‎های مختلفی بیان شده است؛ طالس آب، آناکسیمندر ماده‎ی نامتعین، هراکلیتوس آتش و... اما ارسطو نظریه ماده و صورت را که پایه‎ی اولیه‎ی آن در آثار افلاطون گذاشته شده است را بیان نموده است این نظریه طرفداران و مخالفان زیادی دارد. ابن سینا که از فلاسفه‎ی بزرگ مشائی در جهان اسلام است برای اثبات این نظریه دلایل متقنی ارائه نموده است دلایلی که بعدها مورد نقادی بسیاری قرار گرفت که منطقی‎ترین این نقد ها را می توان در آثار شیخ اشراق یافت. ملاصدرا از نظریه‎ی ماده‎ی اولی دفاع می‎کند اما آنچه دارای اهمیت است نگرش متفاوت ملاصدرا به این موضوع است تا به آنجا که می‎توان اشتراک ماده‎ی ارسطوئی و صدرائی را تنها اشتراک لفظی دانست.

اعتقاد به سریان کمالات وجودی از قبیل حیات،علم وقدرت و هم چنین مبحث تسبیح تمام موجودات عالم،از مادیو مجرد از حقایق هستی و از اصول مسلم و پذیرفته شده در حکمت متعالیه است.پژوهش حاضر تسبیح و بندگی حق را که از اساسی ترین اصول خلقت است؛را از منظر آیات،روایات و حکمت متعایه مورد بررسی قرار داده است.این بحث در طول یا عرض انسان از مسایل الهیات میباشد.

مفهوم شناسی واژه نامتناهیبررسی نامتناهی در اصطلاحات مختلفبررسی انواع عدم تناهیمعنای پذیرفته شده عدم تناهی قابل اطلاق واجب تعالیبررسی دیدگاه اندیشمندان اسلامیمبانی فلسفی اثبات عدم تناهی واجب تعالینتایج و لوازم پذیرش عدم تناهی واجب تعالی

چکیده رساله/پایان نامه: در راستای تبیین تعالی نفس انسانی و رسیدن به لقاء الله که وظیفه‌ی هر انسان جویای حقیقت است؛نویسنده‌ی این نوشتار کوشش کرده است با توجه به مبانی حکمی ،بصیرتی امام خمینی«ره» و نیز نقطه نظرات ویژه صدر الدین شیرازی، راه تعالی نفس را دریابد. از نظر ملاصدرا انسان برای رسیدن به تعالی باید در ابتدا به ساختار و ویژگی‌های نفس معرفت یابد ،سپس با نور علم الهی وشریعت تام وتمام محمدی راه را طی کند و به حقیقت صفات جمال و جلال خداوند معرفت یابد و بعد به میان خلق برود و نفس خود را از این طریق صیقل دهد و وظیفه‌ی خود را در میان خلق به پایان برساند که در این سیر هرچه وجود انسانی قوت یابد و شدیدتر شود با علم و ادراکات و ریاضات شرعیه وانوار حب محمدیه به تعالی خود نزدیک‌تر می‌شود؛ واما امام روح‌الله خمینی نیز دو اصل رسیدن به حکمت و حریت را دربستر ولایت محمدیه و علویه به همراه مبارزه و جهاد مداوم وپیوسته و نگاه بصیر و همه جانبه انسان به مسایل‌، کمال تعالی نفس انسانی می‌داند ودر این مسیر هر دو فیلسوف مطرح‌، منازل و مقاماتی را بر می‌شمارند که در مکتب صدرایی منازل متمرکز بر ادراکات و عقل نظری قرار می‌گیرد و در مکتب امام خمینی«ره» منازل بیش‌تر حول محور ایمان وعنایات الهی که در اینجا دو فرق اساسی بین امام و ملاصدرا به صورت مبسوط مطرح می‌شود و آن اینست که‌‌، تعالی نفس ملاصدرا متمرکز بر حکمت نظری است و تعالی نفس امام خمینی«ره» بر محور حکمت عملی می‌چرخد ودر این خصوص هر کدام دلایل ویژه‌ی خود را دارند که دراین نوشتار به آن می‌پردازیم.