جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

چکیده: این مقاله به بررسی تطبیقی نظریه مشروعیت، در اندیشه سیاسی علّامه حلّی و ابن تیمیه پرداخته، تا با برجسته سازی نقاط ضعف و قوّت دیدگاه آنان ، براساس عقل، کتاب و سنّت، به نظریه معقولی از دین اسلام در باب مشروعیت سیاسی، رهنمون گردد. ازاین رو، با روشی توصیفی- انتقادی در بیان اشتراکات و افتراقات دو دیدگاه، این نتیجه به دست آمده که ابن تیمیه، به دلیل خلط در مفهوم امامت، نتوانسته است در نظریه پردازی موفّق عمل کند. دیدگاه وی از اشکالاتی نظیر تناقض گویی، دخیل دانستن مردم در امر مشروعیت سازی، ارائه معیارهای غیر واقع نما، سکولاریزه کردن جامعه، مشروعیت بخشی به حکومت های فاسد و خودکامه برخوردار است. درمقابل، علامه حلّی به دلیل استفاده صحیح از عقل و نقل، توانسته است به صورت منطقی، دیدگاه خود را در باب مشروعیت سیاسی، مبتنی بر جهان بینی صحیح اسلامی قرار داده، آن را ناشی از اراده تشریعی خداوند متعال بداند که فقط از طریق نصب الهی محقّق می گردد.

این کتاب از دیدگاه موافق ابن تیمیه در باره نقد تصوف نگارش یافته است.به زعم نویسنده، ابن تیمیه صوفیه اهل سنت را به دو دسته تقسیم میکند: 1- صوفیه اهل علم و ایمان 2- صوفیه فیلسوف ملحد. و براین باور است که ابن تیمیه گروه دوم را به طور کامل نقد و گروه اول را فی الجمله تایید می کند و اقدام به اصلاح انحرافات آنها می نماید.

در حقیقت سر آغاز اندیشه‏ی سلفی‏گری اعتقادی را باید در قرن هفتم و با ظهور ابن تیمیه حنبلی جست‏وجو نمود. گرچه در بعضی ادوار قبل از او، زمزه‏هایی از این تفکر وجود داشته است اما ابداع این مذهب و مسلک و تشخیص حد و مرز آن به دست ابن تیمیه اتفاق افتاد و بعد از او، ابن عبدالوهاب توانست جامه‏ی عمل به اندیشه‏های او بپوشاند. آشفتگی فکری در اندیشه های ابن‏تیمیه، از تعارض‏های فکری وی نشات می‏گرفت. وهابیت امروز همانند تئوریسین‏شان تعقل در متون دینی را کنار گذاشته و با ظاهرگرایی و سطحی نگری، برداشت‏های غلطی را از آیات و روایات نموده که شاهد دیدگاه‏های فقهی شاذ و مخالف با اجماع علمای اسلام و صدور فتاوای خنده‏آور از اینان می‏باشیم. غرور از حد گذشته‏ ابن تیمیه منجر شد تا به هیچ مذهبی پایبند نباشد و مطرود همه‏ علماء اهل سنت قرار بگیرد و او را کافر و از دین برگشته بخوانند.

در طول تاریخ اسلام مسلمانان قرن‏ها براى زیارت مزار پیغمبراکرم(ص) و قبور بزرگان بقیع بار سفر مى‏بستند و کسى مشکلى نداشت تا این که نوبت به ابن تیمیّه در قرن هفتم رسید. وی اولین کسی است که از این مسأله جلوگیری کرد و به حرمت آن فتوا داد و پیروان خود را از این کار منع کرد و گفت: «بار سفر بستن فقط براى رفتن به سه مسجد جایز و بقیّه موارد ممنوع است». دلیل او حدیثی است که در صحاح و به نقل از ابوهریره آمده است. به منظور تبیین این زاویه گیری در بین مسلمانان، ابتدا به بیان فتاوا و ادله مانعین شدّ رِحال (سفر برای زیارت) پرداخته و در کنار آن، ادله عقلی، آیات و روایات فریقین با استناد به منابع اهل سنت نقد و بررسی شده است و در نهایت با ارائه هفت دلیل مستند، نه تنها بی پایه بودن این نظریه آشکار می‏گردد، بلکه استحباب این عمل ارزشمند نیز به اثبات می‏رسد.

هستي‌شناسي حس‌گرايانه و انکار تفصيلي مجردات از سوي سلفيه تأثير بسزايي در تلقي ايشان از لوازم توحيد همچون مباحث توسل و استغاثه داشته است. در اين زمينه، بررسي آراء مفسران منتسب به جريان سلفيه در حوزة مسائل ماورائي موضوعيت مي‌يابد. نوشتار حاضر متکفل بررسي رويکرد تفسيري ابن‌کثير به عنوان يکي از مفسران سلفي در اين موضوع گرديده و آراء ابن‌تيميه به عنوان بنيانگذار سلفيه و قاطبة منتسبان به اين مکتب را بر رويکرد تفسيري ابن‌کثير در خلال تأليف «تفسير القرآن العظيم» تطبيق داده است تا صحت انتساب ابن‌کثير به مکتب تفسيري سلفيه معلوم گردد. در نهايت، بايد گفت: ابن‌کثير در مباحث مهمي همچون «سماع موتي» و به‌ويژه مسئلة «عرضة اعمال» به نحوي عميق آراء خود را از باور سلفيان متمايز ساخته است. وي در مبحث «مغيبات تلويحاً» به آراء سلفيه تمايل داشته ولي صراحت تامي در دفاع از موضع سلفيه ارائه نداده است. ازاين‌رو، شکاف‌هاي جدي ابن‌کثير با نظريات سلفي‌ها در تبيين امور ماورائي به عنوان يکي از مؤلفه‌هاي معرف جريان سلفي‌گري، تزلزلي جدي در اين فرقه ايجاد نموده، پيش‌فرض‌هاي سلفيه در رد مفاهيمي همچون توسل به اموات را سست مي‌گرداند.