جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

گادامر در کتاب حقیقت و روش به مقولة فهم و چگونگی شکل‌گیری آن پرداخته است. اندیشه‌های او، بیشترین تأثیر را بر مطالعات قرآنیِ روشنفکران دینیِ مسلمان داشته است. وی ضمن به‌تصویر‌کشیدن گونه-های مختلفی از فهم، از نقاط ضعف آنها لایه‌برداری می‌کند، تا بدین‌وسیله صورتِ حقیقیِ "فهمیدن" را نشان دهد. در این پژوهش، سعی شده است با انطباقِ این مدل‌های فهم بر حوزة فهم قرآن و ارزیابیِ آنها از منظر گادامر، صورت مقبول فهمِ قرآن بر اساس منظومة فکریِ او آشکار شود. پژوهش حاضر با روش توصیفی _تحلیلی نشان می‌دهد که گونه‌های فهم، اعم از "عینیِ محض یا تاریخی"، "ذهنیِ محض یا مدرن" و "دیالوگی" اساساً کاشف از حقیقت قرآن نیستند. نقص آنها، به دلیل نفی یا کم‌رنگ-کردنِ نقش برخی عناصر سازندة فهم است. بر اساس اندیشة گادامر، فهمِ حقیقی قرآن، فهمِ "دیالوگی-الهیاتی" است؛ یعنی ما با یک فزونی مهم با عنوان "باور توحیدیِ فهمنده" در "الگوی دیالوگی عامِ" گادامر مواجه‌ایم.

این کتاب، پژوهشی است در بابِ تاریخ و معنای «هرمنویتیک» از ابتدا تا «مارتین هایدگر» و به‌ویژه «هانس گئورگ گادامر». «ژان گروندن»، نویسنده‌ کتاب، که علاوه بر نگارشِ رساله‌ دکترای خود به ‌راهنمایی گادامر، با او مراوده و انس خاصی داشته است، در این کتاب، نخست، در فصلی مفصل، به بیان تاریخچه‌ سنت هرمنویتیکی غرب و نسبت آن با سنت «خطابه» می‌پردازد و، پس از آن، در دو فصل، به پژوهشی بصیرت‌آمیز و درخشان درخصوص هرمنویتیک هایدگر و به ‌طورکلی پروژه‌ فلسفی او اقدام می‌کند، تا بدین وجه زمینه را برای «تعیین جایگاه هرمنویتیک گادامر از منظر هایدگر» مهیا سازد. سپس در فصول چهارم تا دهم، شرحی عمیق از عناصر اصلی «هرمنویتیک فلسفی» گادامر -بر زمینه‌ بحث از ارکان اصلی آن همچون زبان، فهم، حقیقت، هنر، بازی، عید، مناسک و گوشِ درون- به دست می‌دهد. درنهایت، کتاب را با بررسی جایگاه هرمنویتیک فلسفی گادامر در جهان فرانسوی، و به‌ویژه نسبت او با فیلسوفانی چون «ریکور» و «دریدا»، به پایان می‌برد.

هانس-گئورگ گادامر (زادهٔ ۱۱ فوریه ۱۹۰۰ – درگذشتهٔ ۱۳ مارس ۲۰۰۲) فیلسوف برجستهٔ آلمانی در سنت قاره‌ای و نویسندهٔ اثر مشهور حقیقت و روش (۱۹۶۰) بود. گادامر در ماربورگ به دنیا آمد. پدرش شیمیدان بود. او بعدها در فرایبورگ با هایدگر آشنا شد. در آن زمان هایدگر دانشجو بود و هنوز به سمت استادی دانشگاه درنیامده بود. گادامر از پیشگامان هرمنوتیک فلسفی است. آن زمان که شلایرماخر به شیوه‌ای تأثیر گرفته از کانت رسالت هرمنوتیک را از تعیین دستورالعمل‌هایی برای فهم به کشف شرایط عامی که اساساً فهم را امکان‌پذیر می‌سازد تغییر داد تصوری تازه از هرمنوتیک حاصل شد. گادامر هرمنوتیک را فلسفی کرد و آن را به کمال رساند. او آن را از نظریه ادبی جدا کرد. اگر نظریه ادبی را به قاعده درآوردن تاویل به مفهومی عام از ادبیات باشد در این صورت هرمنوتیک گادامر نظری یا نظرپردازانه نیست.

هرمنوتیک به‌‌مثابه دانش فرایند فهم متن، گرایش‌ها و شاخه‌های مختلفی دارد که شاخص‌ترین آنها، هرمنوتیک کلاسیک، هرمنوتیک فلسفی و هرمنوتیک مدرن است. در این میان، هرمنوتیک فلسفی که توسط فیلسوفان نامداری همچون فردریش نیچه، مارتین هایدگر، هانس گئورگ گادامر و پل ریکور مطرح شد، به جای تلاش برای روشمندسازی شیوه فهم، ماهیت فهم را کانون بحث قرار می‌دهد. از رهگذر این جستار، مشخص می‌شود که هرمنوتیک فلسفی بر پایه امتزاج افق مؤلف و مفسر، تأثیرگذاری پیش‌داوری‌ها در فهم، تاریخمندی فهم، دور هرمنوتیکی و پایان‌ناپذیری فرایند فهم شکل گرفته و این مؤلفه‌ها با مؤلفه‌های روش فهم در اصول فقه ناسازگار است؛ چنان‌که از دیگر سو، امکان‌ناپذیری فهم ناب از متن، کثرت‌گرایی فهم و مطلوبیت تفسیر به رأی از لوازم هرمنوتیک فلسفی است که با مؤلفه‌های روش فهم در اصول فقه ناسازگار است.

هرمنوتیک فلسفی به معنای هستی شناسی فهم، بنیان های هستی شناختی فهم، ارکان و شرایط وجودی آن را مورد تأمل فلسفی قرار می دهد. گادامر یکی از نمایندگان این تفکر است که هرمنوتیک را از حوزه روش شناسی به عرصه هستی شناسی وارد کرد. پژوهش حاضر با عنوان بررسی تطبیقی هرمنوتیک ملاصدرا و گادامر معلوم کرده است بسیاری از ویژگی های هرمنوتیک گادامر از جمله چیستی فهم، هستی شناسی متن و مفسر، تعدد فهم و دخالت پیش فرض های مفسر در نحوه فهم ملاصدرا از قرآن کریم مشهود است؛ البته در هر یک از موارد مذکور تفاوت اساسی با هرمنوتیک گادامر دارد؛ مهمتر آن که صدرالمتألهین با تعیینی دانستن معنای قرآن از سوی شارع مقدس، قائل به نسبی گرائی که پیامد هرمنوتیک گادامر است نبوده؛ بلکه امتزاج افق معنائی مفسر و متن را به نحو تشکیکی و در طول مراد مؤلف و نهایتاً فهم صحیح را با تکیه بر نقش فاعلی مفسر از یک سو و افاضه مؤلف از سوی دیگر دست یافتنی می داند.