جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

با رویکرد ارزشی و هنجاری، همۀ کنش‌های ارادی و اختیاری انسان، بدون استثنا، محکوم قواعد و معیارهای اخلاقی‌اند و ناگزیر با یکی از الزامات دوگانه ایجابی و سلبی (بایدها و نبایدهای عقل عملی) یا شق ثالث (قطب خنثی و عاری از هر نوع الزام هنجاری بر پایۀ منطق سه‌قطبی) منطبق خواهند بود. ارتباطات جمعی، به عنوان یکی از عرصه‌های گستردۀ ارتباطات انسانی با میانجی‌گری فناوری‌های رسانه‌ای نیز علاوه بر پذیرش اجتناب‌ناپذیر این اصل جهانشمول، به دلیل برجستگی موقعیت، اهمیت و حساسیت کارکردی، گستره و عمق تأثیر، تنوع محصولات، تکثر و تعدد مخاطبان، و نقش محوری آن در بازخوانی، بازتولید، ویرایش و اشاعۀ فرهنگ، بیش از سایر عرصه‌ها به ضرورت متابعت اختیاری یا اجباری از قواعد ارزشی، دستورالعمل‌های اخلاقی و الگوهای رفتاری موجه و دارای پشتوانه‌های نظری و فرهنگی، محکوم شده‌اند. این نوشتار در صدد است تا با ارجاع به بنیادهای بینشی و ارزشی اسلام، الزامات و مرجحات عام هنجاری و باید‌ها و نبایدهای اخلاقی هدایت‌گر ارتباطات جمعی را با رویکردی دینی و با هدف تأمین یکی از ملزومات حرفه‌ای یک رسانۀ دینی یا دارای رسالت و کارکرد دینی، استنباط و عرضه کند.

«ارزش‌شناسی» یکی از موضوعات مهم فلسفه تعلیم و تربیت است که به روش تعقلی و استدلالی، یا بر اساس عقل و یا بر اساس عقل مستفاد از وحی در فلسفه تعلیم و تربیت اسلامی مورد بحث و بررسی قرار می‌گیرد. در این نوشتار، نقش توحید در ارزش‌شناسی فلسفه تعلیم و تربیت بر اساس آموزه‌های قرآن کریم مورد بررسی قرار گرفته است. نویسنده معتقد است بر اساس آیات قرآن کریم، تنها اعمال متقین در دایره ارزش قرار می‌گیرد و حد نصاب پذیرش هر مطلوبیتی به عنوان یک ارزش، دو مؤلفه ایمان و نیت است که نخستین درجه تقوا را به خود اختصاص می‌دهند. از آنجا که توحید در افزایش ایمان و خلوص نیت و در نهایت افزایش تقوا نقش کلیدی دارد، در گسترش و ارتقای ارزش‌های حقیقی در فرد و جامعه نیز محوریت منحصر به فرد دارد. به این معنا که هر گاه توحید علمی و عملی در فرد و جامعه رسوخ پیدا کند، ارزش‌های فرد و جامعه از سطح به عمق نفوذ خواهند کرد و تغییر دادن این ارزش‌ها امکان‌پذیر نیست. بنابراین بر متولیان نظام تعلیم و تربیت است که با راهکارهای گوناگون در راستای تقویت توحید نظری و عملی در شریان‌های جامعه بکوشند تا جامعه اسلامی را از هر گونه خطری در برابر تغییر ارزش‌های اسلامی و قرآنی مصون دارند.

این نوشتار در جست‌وجوی پاسخ به این پرسش است که آیا در میان ارزش‌های اخلاقی، یک یا چند ارزش مادر و اصلی داریم که همه ارزش‌های دیگر از آنها نشأت بگیرد و از فروعات آن به شمار آید یا خیر؟ نویسنده نخست به تعریف دو اصطلاح «ارزش» و «بنیادین» پرداخته، سپس از طولی و عرضی بودن ارزش‌های اخلاقی به صورت کلی سخن گفته است، آن‌گاه بر اساس دیدگاه طولی بودن ارزش‌های اخلاقی، به نظریات موجود در زمینه ارزش‌های بنیادین اشاره کرده است که در این راستا از نظریاتی چون:‌ توحیدنگری، حکمت، راستگویی، عدالت، کرامت نفس، عقل، تقوا، حیا و زهد یاد کرده و با نقل و نقد ادله هر یک، سرانجام نظریه اخیر را برگزیده است.

چکیدهبا توجه به حضور انسان‌ها در هزاره سوم و عصر علم و فناوری و اطلاعات، آگاهی از ارزش‌های انسانی، یکی از ضروری ترین نیازهای انسان عصر حاضر می باشد که توجه بسیاری از متفکران اسلام و غرب را به خود جلب کرده است. موضوع مورد بحث در این پژوهش واکاوی و پردازشی دوباره این امر، از منظر کلام امیر المومنین علی (?) در نهج البلاغه و اندیشه علوی می باشد .اگر بعثت رسول گرامی اسلام (?) را دعوت به ارزش های انسانی و احیاگر حیات معقول بدانیم ، و باور داشته باشیم که امیر مومنان (?) پس از پیامبر بزرگترین شارح و مفسر تعالیم اسلام وقرآن است، پس نهج البلاغه، علاوه بر تحکیم بنیادهای فکری و معنوی، می تواند روشن گر دستورات اسلام بوده و نیز تبیین کننده این ارزش ها از طریق ارائه نظرات حضرت، برای رسیدن به جامعه آرمانی علوی باشد .تحقیق حاضر بارویکردی فلسفی در راستای اهداف کاربردی ،ازجمله ارایه ارزش های توحیدی فطری جهت تعدیل غرایز انسانی برای مقابله با ضد ارزش ها در جهت تکامل و احیائ جوامع انسانی و رهایی از سرگردانی از منظر نهج البلاغه تدوین شده است .این پایان نامه در چهار بخش و نه فصل جمع آوری شده ،بخش اول شامل کلیات و دو فصل است در فصل اول به بیان مسئله تحقیق، ضرورت و اهداف و سوالات و فرضیاتوپیشینه تحقیق پرداخته شده و در فصل دوم به واژه شناسی فلسفه، ارزش و انسان و نیز بررسی این واژه ها در نهج البلاغه اختصاص داده شده است.بخش دوم پایان نامه که شامل سه فصل است ،پس از ذکر مقدمه ای ، ارزش ها را از سه منظر در نهج البلاغه بررسی کرده در فصل اول به طبقه بندی ارزش ها بر اساس منشأ پرداخته به دو دسته مادی و معنوی تقسیم بندی کرده، در فصل دوم این تقسیم بر اساس معیار به کلی و جزیی تقسیم شده و در فصل سوم بر اساس موضوع به چهار موضوع، فرهنگی، اخلاقی، دینی. اجتماعی تقسیم شده است. بخش سوم پایان نامه که شامل دو فصل است مبانی و ملاک های ارزش های انسانیبررسی شده، در فصل اول با ذکر در آمدی بر بحث، مبانی چون توحید،حیات طیب واختیار و....مورد تحلیل و بررسی قرار گرفته و در فصل دوم ملاک های این ارزش ها از قبیل خلیفه اللهی، امانتداری و کرامت در نهج البلاغه و...بیان شده است . بخش‌چهارم پایان نامه و بخش پایانی با عنوان جایگاه نهج البلاغه در تبیین و تطبیق ارزش‌های انسانی نیز شامل دو فصل است، که به ترتیب در فصل اول، به جایگاه نهج البلاغه و رسالت آن پرداخته شده، که ابتدا با ذکر مقدمه ای رسالت انسان و نهج البلاغه را بررسی کرده تحول ارزش ها را در نهج البلاغه و ترسیم آنها را بیان داشته با اثبات کلی و مطلق بوددن ارزش ها، مصالح و مفاسد آنها را بیان نموده و در انتها تصویری از یک انسان کامل در نهج البلاغه را به رشته تحریر در آورده ایم .در فصل دوم، ضمن ارایه نیاز های انسان عصر حاضر ، ارزش های انسانی در نهج البلاغه را با نیازهای انسان عصر حاضر منطبق نموده ،با بیان شاخصه های علوم روز ، نارسایی این علوم را در رفع نیاز های معنوی انسان اثبات نموده و در انتها راه رهایی از تحیر وسر گردانی انسان امروز را به استناد کلام حضرت علی(?) بیان داشته ایم .نتیجه:در طول تاریخ، هر اندازه که جمعی، برای نفی ارزش های معنوی و روحی انسانی کوشیدند، نتوانستند تمامی موجودیت آدمی را در ابعاد مادی و جلوه های آن خلاصه کنند. هم اکنون نیز که بشر در اوج علم و فناوری زندگی می کند، بی نیاز از حقیقت جویی، اخلاق، فضایل انسانی و... نیست، امروزه حتی در جوامعی که در اوج لذایذ جسمانی و مادی قرار دارندو از ارزش های انسانی محروم هستند، به خوبی به تبعات ناشی از این محرومیت اعتراف کرده، ولی گویا فضای مادی حاکم بر این جوامع مانع از شنیدن این فریادها و یافتن راه چاره برای نجات از این سرگردانی است.تاریخ بیانگر این امر است که هر گاه ارزش های انسانی از جوامع حذف شد، تمامی استعداد آدمی در خدمت زر و زور قرار گرفت، و انسان ها از حیات طیب و معقول فاصله گرفته، سراشیبی ضلالت را طی کردند.پر واضح است کیفیت زندگی و چگونگی رفتار و مناسبات و روابطی که ما انسان ها با یکدیگر داریم، بطور مستقیم متاثر از نظام ارزشی، مبانی و اصولی است که ما بدان پای بندیم و در این راستا تعیین ضوابطی که بتواند خوب، بد، زشت، زیبا، رفتارهای انسانی و غیر انسانی را از یکدیگر متمایز سازد، بسیار اهمیت دارد، با نگاهی نه چندان دقیق به نهج البلاغه در می یابیم آنچه که حضرت در کلام خود بیان کرده اند، حکایت از اصول و ارزش های بنیادین با محوریت انسان آنچنان که هست و آنچنان که باید، و ارتباطات او در نظام هستی، می باشد، و با توجه به ارائه اصول بنیادین یک جامعه مدنی و انسانی، نهج البلاغه از جایگاه بسیار ارزشمند و والایی برخوردار است.با توجه به فرمایشات علی (?)که ارزش های انسانی را از بنیادی ترین عوامل در تبیین اندیشه، عمل یا اعمال فرد و هم چنین شکل گیری حیات اجتماعی می دانند، در نتیجه این ارزش‌ها، معیارهائی هستند که به فرهنگ کلی و جامعه معنا می‌دهند، پس می توانند:1ـ انسانرا از مدار خود خواهی و دنیای مادی خارج ساخته واو رااوج معنویت برسانند .2ـ پای بندی به ارزش های انسانی به زندگی انسان ها معنا ومفهوم می دهد و زندگی را هدفمند می سازد.3ـ ارزش های انسانی در جامعه، وحدت، هم بستگی و نظم اجتماعی، ایثار، انسان دوستی، محبت و...... را به دنبال دارد .4ـ ارزش های انسانی می توانند به شناخت صحیح روابط در ساختنمدینه فاضله کمک کنند.5ـ پای‌بندی به ارزش های انسانی فضای سالم را برای ادامه حیات معقول و طیب فراهم می-سازد.6ـ ارز شهای انسانی هم راهنمای رفتار افراد در اجتماع ،وهم تعیین کننده هدف ها هستند .در عصر حاضر که استعدادهای سازنده انسان به دلیل افراط در اشباع تمایلات و بی بند و باریدر تحصیل لذائذ موجبات تزاحم و تصادم با ارزش های انسانی را فراهم کرده،واین استعدادها مغفول مانده، پرداختن به لذایذ معنوی و عقلانی بر گرفته از ارزش های انسانی نه تنها موجبات تقویت استعدادهاانسانی را فراهم کرده، بلکه اعتلای ارزش های انسانی و رشدجوامع و نابودی ریشه های انحراف را نیز به دنبال دارد.

تحقیق حاضر به دنبال پاسخگویی به این سؤال اصلی و اساسی که ارزش و عینیت در فلسفه‎ی تاریخ ابن خلدون چه جایگاهی دارد در چهار فصل تنظیم گردیده است.بنابر فرضیه تحقیق متدولوژی تاریخنگاری ابن خلدون بر عینیت فارغ از ارزش استوار گردیده است. در فصل اول با بررسی دو دیدگاه عمده‎ی فلسفه‎ی تاریخ، یعنی فلسفه‎ی جوهری یا نظری تاریخ و فلسفه‎ی تحلیلی یا انتقادی تاریخ، به توضیح هر دو دیدگاه پرداخته شده است.از آنجا که محور بحث پیرامون دیدگاه دوم می‎باشد، شاخصه‎های اصلی آن یعنی علیت، تبیین، ارزش، عینیت و... مورد بررسی قرار گرفت. فصل دوم به جهان‎شناسی ابن خلدون و دیدگاه وی در مورد جهان و انسان و رابطه‎ی میان آن دو در ابعاد مختلف به خصوص رابطه‎ی انسان با طبیعت و اجتماع اختصاص داده شد. در فصل سوم، بحث پیرامون جایگاه ارزش در متدولوژی تاریخ‎نگاری ابن خلدون و تلاش عمده‎ی وی برای تدوین تاریخی فارغ از ارزش شکل گرفت. در فصل چهارم به دیدگاه وی در مورد تاریخ علمی و عینی و دخالت دادن عنصر عقلانیت در تاریخ‎نگاری و ضرورت تدوین تاریخ عینی از دیدگاه وی اشاره گردید. در نهایت فرضیه تحقیق اثبات گردیده و چنین نتیجه گیری گردید که متدولوژی تارخنگاری ابن خلدون هم به جهت مبانی نظری و هم به جهت کاربردی بر عینیت فارغ از ارزش استوار است.

از آنجا که هنر و حقیقت در فلسفه نیچه از جایگاهی ویژه برخوردارند و او تقریباًٌ در تمامی آثارش به بررسی این دو مفهوم پرداخته، لذا هدف اصلی در این رساله مشخص نمودن نسبت میان حقیقتهنر در هر سه دوره‌ی تفکر او می‌باشد.ب: مبانی نظری شامل مرور مختصری از منابع، چارچوب نظری و پرسش‌ها و فرضیه‌ها:پرسش اساسی مطرح شده در این رساله این است که حقیقت و هنر در دوره های تفکر فلسفی نیچه چه نسبتی با یکدیگر دارند.پ. روش تحقیق شامل تعریف مفاهیم، روش تحقیق، جامعه‌ي مورد تحقیق، نمونه‌گیری و روشهای نمونه‌گیری، ابزار اندازه‌گیری، نحوه‌ي اجرای آن، شیوه‌ي گردآوری و تجزیه و تحلیل داده‌ها:هر بخش از رساله به بررسی یک دوره از تفکر نیچه اختصاص داده شده است. با توجه به اینکه هنر و حقیقت، دو مفهوم کلیدی در این رساله می‌باشند، لذا در هر بخش، در فصل‌هایی جداگانه به توضیح و بررسی هر یک از این دو مفهوم پرداخته ایم.در این رساله روش تحقیق و گردآوری اطلاعات، کتابخانه ای است.ت. یافته‌های تحقیق:نیچه در دوره میانی اندیشه اش قائل به هیچگونه نسبتی میان حقیقت و هنر نمی باشد، امّا در نخستین و واپسین دوره های تفکر خویش هنر را برتر از حقیقت می‌داند- با ذکر این نکته که در تعاریفی که او از هنر و حقیقت در این دو دوره ارائه کرده، اختلافاتی اساسی و قابل توجه وجود دارد.ث. نتیجه‌گیری و پیشنهادات:هنر، در اندیشه نیچه از جایگاهی ویژه برخوردار است، آنچنان که می‌تواند نجاتبخش انسان در برابر هراس‌های زندگی باشد. امّا آیا واقعاً هنر چنین توانی دارد؟ شاید که چنین باشد. بد نیست گاهی در زندگی خویش هنرمند باشیم.