جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

انسان مخلوقی است دارای نیازهای گوناگون، همین نیازهای گوناگون سبب شده که انسان یک موجود فعال و تلاشگر در عرصه‌ی زندگی اجتماعی ظاهر شود. از آنجایِ که در اندیشه‌ی انسان‌شناسی قرآنی، انسان موجودی است مرکب از ماده و روح و روح نیز برگرفته از موجود لایتناهی، پس نیازهای او نیز به تناسب این اندیشه، مادی و معنوی و نیز بی‌حد و حصر خواهد بود. بنابراین، در اینجا با این سؤالات مهم مواجه هستیم: نیازهای انسان کدام است؟ آیا قرآن چگونه بعد از چهارده قرن می‌تواند پاسخ‌گوی نیازهای انسان مدرن باشد؟ از منظر متفکران مسلمان قرآن دارای چه مکانیزمی در پاسخگویی نیازهای انسان معاصر است؟ و نگاه خاورپژوهان، نسبت به پاسخگوی قرآن به نیازهای انسان معاصر چگونه است؟ در این رساله، کوشش شده است با شیوه پژوهش کتابخانه‌ی تحلیلی- تطبیقی، به سؤالات فوق پاسخ داده شود. متفکران غیر مسلمان، غالبا به بُعد مادی انسان توجه کرده و از بُعد روحی غافل شده‌اند؛ اما متفکران مسلمان، با الهام از گزاره‌های وحیانی به هردو بُعد انسان توجه کرده و نیازهای او را کاملا مطابق این دو بُعد دانسته‌اند؛ چون هم دین فطری است و هم نیازها، در نتیجه پاسخگویی به نیازها از طریق دین، یک امر کاملا طبیعی و فطری خواهد بود. در این نوشتار از باب اختصار، دیدگاه ده تن از متفکران برجسته مسلمان و دو تن از متفکران غیر مسلمان در باره مسئله «نیاز» مورد بررسی و مورد تطبیق قرار گرفته است. در نتجیه‌ی این پژوهش، مهم‌ترین ساز و کار-مکانیزم- پاسخگویی به نیازهای انسان معاصر با توجه به چهار عنصر- خاتمیت دین اسلام، جامعیت، جهانی و جاودانگی قرآن- «اجتهاد پویا» همراه با عقلانیت معرفی شده است که متفکر و مجتهد می‌تواند با به کارگیری آن، به تمام نیازهای انسان معاصر پاسخ شایسته دهد. دانشمند غیر مسلمان که نیازهای انسان را با رویکرد قرآنی به صورت مستقل بررسی و تحلیل کرده باشد بجز دو مورد پیدا نشد.

سوره فیل یکی از سوره‌های پرمفهوم قرآن کریم است که به واقعه تاریخی لشکرکشی ابرهه به مکه و نابودی سپاه او به دست پرندگان ابابیل اشاره دارد. این سوره علاوه بر بیان یک رویداد تاریخی، حاوی دلالت‌های تربیتی عمیقی می‌باشد. پیشینه پژوهشی نشان می‌دهد که بیشتر تحقیقات به جنبه‌های تاریخی یا تفسیری سوره فیل پرداخته اند و کمتر به جنبه‌های تربیتی آن از دیدگاه فریقین توجه شده است. پژوهش حاضر با هدف بررسی دلالت‌های تربیتی سوره فیل و تحلیل تطبیقی آن از دیدگاه مفسرین اهل تشیع و اهل تسنن انجام شده است. این پژوهش با استفاده از روش گردآوری، کتابخانه‌ای و اسنادی و با رویکرد تطبیقی مبتنی بر منابع تفسیری، تاریخی و حدیثی به بررسی پیامدهای تربیتی سوره فیل در زمینه عدالت الهی، توکل بر خدا، نقش ایمان در پیروزی و اهمیت عبرت آموزی از تاریخ می‌پردازد. یافته‌های این تحقیق می‌توانند به عنوان الگوهای عملی در تربیت نسل‌های آینده مورد استفاده قرار گیرند و در بازسازی ارزش‌های اخلاقی در جامعه نقش کلیدی ایفا کنند.

سعی شده است تا تمامی ارکان خلاصه شده مراعات شود. عبارتنداز: تعریف ، اهمیت، روش تحقیق، مسئله تحقیق، هدف تحقیق، نتیجه تحقیق، ساختار دو تعریف عمده در پدیدار‌شناسی عبارتند از تعریف پدیدارشناسی هوسرل و تعریف پدیدار‌شناسی هایدگر، از دیدگاه ادموند هوسرل، به عنوان روشی فلسفی مطرح می‌شود که بر درک مستقیم از پدیده‌ها تأکید دارد. در این رویکرد، تجربه‌ها و ادراکات باید به صورت خالص و بدون پیش‌فرض مورد بررسی قرار گیرند تا حقیقت ذاتی آن‌ها نمایان شود. هوسرل از مفاهیمی مانند تعلیق پیش‌فرض‌ها (epoché) و قصدیت (intentionality) بهره می‌گیرد تا شناخت پدیده‌ها به گونه‌ای بی‌واسطه و خالص امکان‌پذیر شود. اما تعریف پدیدارشناسی هایدگر عبارت است از رویکردی فلسفی، به درک وجود انسانی (دازاین) در بستر تاریخ و فرهنگ می‌پردازد. در این رویکرد، انسان به عنوان موجودی پرتاب‌شده (Geworfenheit) در جهان است که باید با شرایط ازپیش‌موجود مواجه شود. مفهوم گشودگی (Offenheit) به معنای امکان فهم و تعامل با جهان، و هستی-برای-مرگ (Sein-zum-Tode) نشان‌دهنده آگاهی انسان از نهایی بودن وجود خویش است. از این رو، هایدگر بر پیش‌فهم‌ها و نقش زمان و تاریخ در آشکار ساختن معنای هستی تأکید دارد. البته اساس بحث رساله بر مقایسه بین نگاه پدیدار‌شناسانه مستشرقان به تفسیر قرآن و نگاه پدیدار‌شناسانه قرآن پژوهان به تفسیر قرآن است. اهمیت عنوان رساله، «مقایسه نگاه پدیدارشناسانه به قرآن از منظر مستشرقان و قرآن‌پژوهان شیعه»، در این است که این تحقیق تلاش دارد با بهره‌گیری از پدیدارشناسی به فهم عمیق‌تر قرآن بپردازد و تفاوت‌ها و اشتراکات بین رویکرد قرآن پژوهان غربی و شیعی را بررسی کند. این مقایسه، به روشن‌سازی اینکه چگونه پیش‌زمینه‌های فرهنگی، تاریخی و فلسفی بر تفسیر قرآن اثر می‌گذارند، کمک می‌کند و می‌تواند افق‌های جدیدی در حوزه مطالعات اسلامی و تفسیری باز کند. روش تحقیق رساله توصیفی-تحلیلی است که بر پدیدارشناسی هوسرلی و هایدگری , و بر مقایسه نگاه پدیدار شناسانه مستشرقان به تفسیر قرآن و نگاه پدیدار شناسانه قرآن پژوهان به تفسیر قرآن، و با تکیه بر منابع کتابخانه‌ای و مقایسه تطبیقی، تمرکز دارد. مسئله تحقیق رساله بررسی و مقایسه رویکردهای پدیدارشناسانه به قرآن از دیدگاه مستشرقان و قرآن‌پژوهان شیعه است بررسی و تحلیل رویکردهای پدیدارشناسانه مستشرقان و قرآن‌پژوهان شیعه به تفسیر قرآن و مقایسه تفسیری آن‌ها نتیجه‌گیری رساله: رویکرد پدیدارشناسانه قرآن پژوهان شیعه با بهره‌گیری از تفسیر معنوی و شهودی، توانایی ارائه فهم عمیق‌تر از قرآن را دارد. و ضمن توجه به جهات مثبت و منفی پدیدار‌شناسی و نگاه پدیدار‌شناسانه مستشرقان، از جهات ناصحیح اجتناب و از از جهات مثبت استقبال کرد، ضمن اینکه بسیاری از مولفه‌‌های پدیدار شناسی، در عالم اسلام، در اصول فقه و علوم اسلامی، بررسی و حلّاجی شده است.

علامه مجلسی رحمه الله علیه یکی از بزرگترین و شهیر ترین علماء شیعه در قرون اخیر است. کارنامه ی علمی او گویای همه چیز است و همین از او یک متکلم، محدث و صاحب نظر بزرگ ساخته است. نظرات علامه مجلسی (رحمه الله علیه) در مباحث و ابواب گوناگون علمی از گذشته مورد بحث جوامع علمی بوده است. یکی از مباحث مهمی که از قدیم الایام در بین علماء و متکلمین شیعه مورد بحث و بررسی بوده، مبحث شناخت خداوند متعال است. همچون دیگر علماء، علامه مجلسی (رحمه الله علیه) نیز در گنجینه ی گرانبهای علمی که از خود بجای گذاشته، درباره این موضوع نیز صحبت ها و بیانات گران سنگی از خود به جای گذاشته است. تحقیق پیش رو در صدد این است که رویکرد علامه مجلسی رحمه الله علیه در باب شناخت خداوند متعال را در چهار فصل پیش رو تبیین و تحلیل نماید. در فصل اول به مباحث مربوط به کلیات موضوع و مفهوم شناسی و تعریف رویکرد های حدیثی و فلسفی و همچنین زندگینامه علامه مجلسی رحمه الله علیه پرداخته شده است. در فصل دوم به بیان راه های شناخت خداوند متعال و همچنین براهین اثبات خداوند متعال از دیدگاه علامه مجلسی رحمه الله علیه و تمسک او به استفاده از ادله نقلی در باب اثبات خداوند پرداخته شده است. در فصل سوم به بیان صفات خداوند متعال در کتب علامه مجلسی رحمه الله علیه و تقسیم بندی ایشان از صفات پرداخته شده و در نهایت در فصل چهارم به تبیین و تحلیل رویکرد علامه مجلسی (رحمه الله علیه) در باب شناخت خداوند متعال پرداخته شده و همچنین رویکرد ایشان تبیین شده است. علامه در مطالب خود، مباحث عقلی و فلسفی را گنجانده و از آنها به کرات استفاده نموده است. علامه رویکرد اخبارگرایانه را دارد اما اخباری محض نیست. ایشان هم عالمی عقل گرا بوده و هم توجه به اخبار داشته، و هر دوی این رویکردها از آثار ایشان قابل اخذ است.

با توجه به گسترش روز افزون اسلام و نیاز جوامع بشری برای آشنایی با این دین و آگاهی از تعالیم آن راهکارها و گام‌های عملی مؤثری توسط دانشمندان و علمای اسلامی ارائه و اجرایی گشته است. از مهم‌ترین گام‌هایی که در این حوزه نیازمند اهتمام خاص و تلاش روزافزون به ویژه در عصر حاضر جهت روشنگری و آگاهی بخشی به نسل‌های پیش‌رو است؛ ترجمه و نشر کتب و رسائلی است که در حوزه علوم دینی تألیف شده است که این موضوع اهمیت نهضت ترجمه را عیان می‌سازد. در این راستا و با توجه به آنکه در میان علوم اسلامی، اولین علمی که تکون یافت علم قراءات و پس از آن علم تفسیر بود، اهمیت اهتمام و بررسی بیش از پیش این موضوع را عیان می‌سازد؛ زیرا علم قرائت ارتباط زیربنایی با سایر دانش‌ها دارد و زیربنای همه دانش‌های دیگر به اصل متن قرآن برمی‌گردد. برخلاف حدیث و عمده مطالب کتب مقدس که متن‌شان مقدس نیست، بلکه محتوای‌شان مقدس است، در قرآن هم متن و هم محتوای مقدس داریم. بنابراین باید این متن مقدس درست خوانده شود، تا درست فهم شود، یا هرکدام از بخش‌ها در جای خودش قرار گیرد. از جمله تألیفات ارزشمند در حوزه علم قراءات، کتاب «القراءات القرآنیه بین المستشرقین والنحاه» (قرائت‌های قرآنی از نظر مستشرقان و نحویان) اثر دکتر حازم سلیمان حلی است. نویسنده در این کتاب تحلیلی جامع و مفید از دیدگاه‌های مختلف درباره قرائت قرآن ارائه داده و به تبیین موضع برخی از مستشرقان و نحویان در قبال قرائت قرآن می‌پردازد. کتاب «القراءات القرآنیه بین المستشرقین والنحاه» در سه فصل تنظیم شده است: فصل اول مشتمل بر اصل قراءات و اختلاف آنها و دلایل اختلاف و کثرت قرائت و ملاک قرائت صحیح، فصل دوم شامل موضع مستشرقان در قبال قرائت‌ها، مواجهه با آنها و پاسخ به ادعاهای آنان، و فصل سوم شامل موضع نحویان بصره و کوفه نسبت به قراءات است. در این پژوهش، با روش توصیفی به ترجمه اثر فوق به زبان فارسی پرداخته شده و سعی گردیده است ترجمه‌ای وفادار به متن اصلی، با ادبیاتی دقیق، روان و رسا ارائه شود.

در مطالعات ادیان تطبیقی و تاریخ اندی شه های دینی، برر سی خا ستگاه فرقه های من شعب شده از ادیان و مذاهب و یا نحله های خود ساخته جدید همواره از پیچیدگی های روش شناختی برخوردار بوده است . این پژوهش از حیث روش شنا سی مبتنی بر تحلیل محتوای انتقادی متون ا صلی و برر سی تطبیقی آراء متکلمان و فرقه شناسان اسلامی است. با استفاده از روش تحقیق توصیفی- تحلیلی و با اتکا به منابع دست اول متون کلامی ، فرقه شناسی و تاریخی ، این مطالعه در پی پاسخگویی به این پر سش ا سا سی ا ست که: نظریات درباب من شأ پیدایش اهل حق چی ست وچه نقدهایی به آن وارد اساات؟ برای نیل به این هدف، پژوهش حاضاار با رویکردی انتقادی به بررساای و نقد نظریات مختلف در باب منشا و خاستگاه اهل حق پرداخته است و نتایج آن از این قرار می باشد: -1اهل حق منشا و خاستگاه پیش از اسلامی ندارد و برای مدعیان این دیدگاه اشکالات متعددی وارد شده ا ست. -2درباره من شا ت صوفی اهل حق، ا ستدلال های طرفداران این نظریه ا شکالات فروانی دارد -3در بحث خاستگاه کیسانی اهل حق نیز اثبات گردید که ادله طرفداران این نظریه به صورت عام می باشد که ممکن است در سایر فرق نیز پیدا شود پس نمی توان بر اساس این ادله اثبات نمود که اهل حق من شا کی سانی دارد -4و در نهایت در ف صل آخر اثبات گردید که تحلیل شکلگیری فرقه اهل حق نشان میدهد که سلطان اسحاق برزنجی در قرون هفتم و هشتم هجری، با تلفیق نظام مند عقاید مختلف، این م سلک را پایهگذاری کرده ا ست سلطان ا سحاق برزنجی با استفاده از ترکیب عقاید و افکار ادیان و مذاهب مختلف ازجمله آیین هندوئیسم، ادیان ایران با ستان (زرت شتی، مانوی و مزدکی ) و م سیحیت و یهودیت و ا سلام ، همچنین افکار فرقه های غالی موجود در منطقه جغرافیایی کردستان بزرگ که از زمان های سابق در این ناحیه وجود دا شته ا ست به مرور زمان با گ سترش تدریجی، عقاید غلات و آیین ها و کیش های دیگر را در بع ضی موارد با تغییر اندکی و در برخی موارد نیز به عینه در این فرقه داخل و به آن رنگ و بوی مسلکی جدید داده است و فرقه اهل حق را به وجود آورده است .

گناه در قرآن به عنوان عملی تعریف می‌شود که بر خلاف فرمان و دستورات الهی انجام پذیرد، که موجب دوری انسان از رحمت خداوند، و عذاب‌وی در دنیا و آخرت می‌گردد،گناه در قرآن، با واژه های متعدد بیان شده که این واژه ها نشان دهنده طیفی از اعمال ناشایست هستند که از خطا های کوچک تا جرائم بزرگ را شامل می‌شوند، از منظر قرآن، گناه نه تنها یک عمل ظاهری، بلکه شامل اعمال باطنی نیز می‌گردد، قرآن کریم عوامل متعددی را در شکل گیری گناه مؤثر می‌داند؛ از جمله:وسوسه های شیطانی، پیروی هوای نفس، عجب و تکبر، و تاثیر محیط، اجتماع و دوستان ناباب. هم‌چنین قرآن‌کریم راهکار های متعددی را برای مقابله با گناه ارئه داده است از قبیل: توبه و استغفار، تقوا و پزهیرگاری،دعا و تضرع، ندامت و پشیمانی از عمل گناه، در مجموع تفاسیر فریقین (تسنن و تشیع) بر این نکته تاکید دارند که گناه به عنوان یک پدیده چند بّعدی، نیازمند تحلیل دقیق از جنبه های مختلف است. در این تحقیق، ابتداء مفهوم گناه از دیدگاه قرآن بررسی می‌شود و سپس گونه های مختلف گناه(از جمله گناهان کبیره و صغیره،گناهان سیاسی،اجتماعی، اقتصادی و فردی،گناهان جوارحی و جوانحی، اعتقادی و اخلاقی، گناهان مربوط به نقض حقوق الله، حقوق الناس و حقوق النفس و اقسام گناه از حیث اوصاف آن از منظر قرآن) تحلیل می‌شود. این پایان‌نامه به: «گونه شناسی پدیده گناه از منظر قرآن با تاکید بر تفاسیر فریقین»، پرداخته و با روش توصیفی و تحلیلی و با رویکرد مطالعات تطبیقی، به استخراج دیدگاه مفسرین از منابع دست اول و چنیش منطقی مباحث با معیارهای روز پژوهش، توجه نموده است که در نهایت قرآن، گناه را نه به عنوان یک پایان، بلکه به عنوان فرصتی برای بازگشت و توبه معرفی نموده است. این نگاه امید بخش، انسان را به اصلاح خود و جامعه، و جبران خطا های گذشته تشویق می‌کند.

حیات پر خیر و برکت نبی مکرم اسلام(ص) به عنوان برترین پیامبر خداوند از همان ابتدای رسالت مورد توجه تمام اندیشمندان مذاهب قرار گرفته است. در این بین مستشرقان با واکاوی سیره پیامبر اکرم(ص) گاهی با نگاه واقعی و بدور از تعصب، جایگاه و شخصیت نبی مکرم اسلام(ص) را مدح کرده و در سخنان خود از جایگاه بزرگ آن حضرت یاد کرده‌اند و در مقابل گاهی با دید و نگاه مغرضانه و مملو از دشمنی دینی به ساحت مقدس نبی مکرم اسلام(ص) شبهاتی را وارد می‌کنند. هجرت نبی مکرم اسلام(ص) به مدینه، اهمیت عقد اتحاد با همه‌ی سران و قبایل از جمله قبایل یهود را برای حفظ وحدت و عدم مشکل‌سازی و خیانت ضروری می‌نمود که تمام این کارها بخاطر حفظ اسلام، تثبیت آن و در نتیجه گسترش آن بوده است. علاقه بسیاری از مردم مدینه به دین رحمت، دین مبین اسلام، که همراه با کاهش اعتبار پیشین قوم یهود، در نزد مردم مدینه بود سبب بهانه‌گیری و اعتراض‌های گسترده آنها با پیامبر اکرم(ص) شد. ادامه پیدا کردن این اعتراض‌ها، ضرورت تغییر قبله را در پی داشت. پیروزی نبی مکرم اسلام(ص) درجنگ بدر، با حسادت و شروع درگیری قبیله بنی قینقاع با مسلمین همراه بود. این برخورد با بخشش رسول اکرم(ص) و خروج آنها از شهرمدینه خاتمه پیدا کرد. بعد از آن برخورد پیامبر(ص) با قبیله بنی نضیر صورت گرفت و همچنین خیانت روشن قبیله بنی نضیر در توطئه قتل پیامبر(ص) اگرچه بسیار سنگین بود؛ اما آنان توسط پیامبر(ص) مورد بخشش قرار گرفتند؛ چون دین اسلام در مرحله امتحان در اذهان عمومی بود. یهود بنی نضیر آتش بیار معرکه در جنگ احزاب بودند. همچنین خیانت بنی قریظه در جریان جنگ خندق برای پیامبر اکرم(ص) و مسلمانان بسیار سخت آمد. اما مستشرقان به عنوان پیش‌قراولان نظام سلطه و استعمار با نگاهی کاملا مغرضانه یا شاید غیرعمدی به زندگی و نبوت پیامبر(ص) گسترش اسلام را دلیل بر فریب‌کاری، جاه‌طلبی و شیادی،خشونت‌ورزی نبی مکرم(ص) دانسته‌اند. بنابراین هدف از این پژوهش نقد شبهات مستشرقین پیرامون عوامل گسترش اسلام(ص) با استفاده از آیات، احادیث و ذکر قراین و شواهد تاریخی از سیره‌ی ایشان و سخنان مستشرقان دیگر است.

موضوع این پژوهش «اصول و روش‌های تربیت اخلاقی بر اساس دیدگاه آیت‌الله محمدباقر تحریری» می‌باشد. روش ایشان مبتنی بر مبانی و اصولی است که برگرفته از قرآن کریم و سنت اهل‌بیت : می‌باشد و سعی دارند اصول و روش‌هایی را با تکیه بر این مبانی و اصول، معرفی نماید و شیفتگان راه حقیقت را به سرمنزل مقصود سوق دهند. جریان تربیت اخلاقی مسیری است که مکتب‌ها و مسلک‌های گوناگون با روش‌های متفاوت مدعی رساندن انسان به هدف متعالی و کمال انسانی می‌باشند، جامع‌ترین مکتب در این میان مکتب اسلام است که می‌توانیم با توجه به این نظام اسلامی روش‌ها و اصول تربیت اخلاقی را از آن استخراج نمود. در این زمینه عالمان تشیع تلاش‌ها و زحمات بسیاری برای تبیین آن نموده‌اند از آن جمله حضرت آیت‌الله تحریری است که در سال‌های متمادی با تشکیل جلسات اخلاقی و کلاس‌های معرفتی و اخلاقی و همچنین تالیفاتی که در این زمینه داشتند کمک شایانی به جامعه اسلامی و اخلاق پژوهان و حقیقت طلبان نموده‌اند. دو مؤلفه مهم یعنی اصول و روش‌های تربیت اخلاقی در این نوشتار مورد تحقیق و پژوهش قرار گرفته است. با توجه به سیر منطقی، تلاش شده ده اصل تربیتی مورد بحث و بررسی قرار گیرد که عبارتند از: اصل توحید مداری، شرک زدایی، اصل ولایت‌مداری، اصل بندگی، اصل خودشناسی، اصل خودشناسی، اصل جامع‌نگری، اصل ضرورت استاد، اصل تدریج و اصل تفاوت‌‌های فردی. در ادامه به روش‌های تربیتی پرداخته شده است که ناظر به اصول تربیتی و تحقق بخش آن می-باشد. روش‌ها به 2 دسته تقسیم می‌شود که عبارت است از: 1. روش‌های بینشی 2. روش‌های رفتاری. در روش‌های بینشی می‌توان به 3 روش: درک صحیح از دین، درک بندگی و درک ولایت اشاره کرد. اما روش‌های رفتاری را در دو قالب مراقبه و محاسبه و مراتب آن بحث کرده‌ایم. واژگان کلیدی: روش_ تربیت_ اخلاق_ تربیت اخلاقی_ آیت‌الله تحریری.