جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

زیبایی شناسی قصص قرآن کریم به معنای شناسایی بخشی از جمال و هنر بیان قرآن است. قرآن کریم کتاب داستان سرایی نیست، اما قصه های واقعی خویش را که اهداف دینی تربیتی دارند، با قالبی هنری، اسلوبی بلاغی و تصاویری زنده و پویا بیان کرده که با اندک دقتی می توان به جنبه های هنری آن در محتوا و ساختار پی برد. ساختار هندسی قصص مذکور به گونه ای ارائه شده اند که می توان بیشتر عناصر داستانی همچون عنصر شخصیت، حادثه، گفت وگو، پی رنگ، زمان و مکان را در آنها یافت و بررسی کرد. این عناصر با توجه به هدف و کارکرد قصه ها در مواضع مختلف به گونه ای خاص به کار گرفته شده اند؛ چنانچه سه مورد اول به طور برجسته در قصص قرآن به کار رفته اند؛ پی رنگ نیز باعث ارتباط محکمی میان اجزای قصص قرآن شده، اما دو مورد اخیر اهمیت چندانی نداشته و کمتر مورد توجه قرار گرفته است. بنابراین هیچ یک از عناصر قصص در قرآن کریم، مقصود بالذات نیستند. در تحقیق حاضر سعی بر آن است که علاوه بر بیان کلیاتی، مانند: مفهوم لغوی و اصطلاحی دو کلمه زیبایی و قصه، اسلوب، روش عرضه و عناصر قصص قرآن کریم بررسی شود.

با وجود تنوعی که میان متون ادبی نویسندگان زن ایرانی در سال های پس از انقلاب به ویژه از دهه هفتاد تاکنون وجود دارد، در همه آنها حساسیتی آشکار نسبت به مسائل زنان و روابط جنسیتی دیده می شود. اغلب نویسندگان این آثار، با به کارگیری تکنیک ها و مولفه های فرمی یکسان، اندیشه های مشترک خود درباره زن ایرانی را مطرح کرده اند. پرنده من و ماهی ها در شب می خوابند، دو رمان خلق شده در دهه هشتاد، ازجمله این متون هستند و بررسی آنها می تواند ما را در شناخت بهتر تحولات ادبی در دهه های اخیر و جریان داستان نویسی در ایران یاری کند. پژوهش حاضر به تحلیل این رمان ها با توجه به مولفه های فرمی و مضمونی «نوشتار زنانه» اختصاص دارد. این بررسی نشان می دهد که در هر دو اثر، اندیشه های زنانه با بهره گیری از تمهیداتی مانند انتخاب راویان زن، روایت داستان در فضاهایی همچون خانه، آشپزخانه یا محفل زنانه، شخصیت پردازی منفی مردان و نمایش گفتمان مخالف و نیز با تاکید بر مضامینی چون سلطه مردسالاری، جدایی عاطفی میان زن و مرد، تنهایی زنان و بی وفایی مردان مطرح شده است.

بینامتنی شخصیت های ادبی تاریخی، یکی از فنون هنری شعر است که در دوره معاصر، فراوان توسط شاعران معاصر عرب به کار می رود؛ در میان این شخصیت ها، شاعران کلاسیک گذشته به سبب نزدیکی فکری و ذوقی ای که با شاعران معاصر عرب دارند، سهم بیشتری از این فراخوانی را به خود اختصاص می دهند. در میان شاعران گذشته، بینامتنی ابوالعلاء المعری که به عنوان فیلسوف الشعراء شناخته شده و نظرات فلسفی و طرز زندگی عجیبی داشته و علی رغم نابینایی، خود یکی از بزرگ ترین شاعران دوره طلایی ادبیات عرب بوده است، سهم بسزایی از این بینامتنی ها را از آن خود کرده است. در مقاله پیش رو قصد آن است که بینامتنی شخصیت معری به عنوان یک روش نقدی جدید که توسط شاعران معاصر به کار گرفته شده است، بررسی شود و چگونگی این بینامتنی نزد شاعران پیشروی این فن ذکر گردد.

بدون تردید یکی از موضوعات مورد اتفاق تمامی عرفای شرق و غرب، این است که زبان برای بیان تجربه های عرفانی نارساست؛ یعنی حقایق و مفاهیم بلند عرفانی که برای اهل معرفت از طریق شهود حاصل می شود، قابل بیان نیست. مولانا جلال الدین نیز در مثنوی به اشکال مختلف همین حقیقت را به زیبایی تبیین کرده و عملا تنگنای زبان را در بیان حقایق عرفانی نشان داده است. برای بیان حقایق و مفاهیم عرفانی، چهار مانع موضوع، متکلم، کلام، و مستمع وجود دارد. لذا نگارنده در این جستار سعی کرده است این موانع چهارگانه را از نگاه مولانا در مثنوی نشان دهد. مولانا در مثنوی در مورد هریک از این موانع به گستردگی سخن گفته است. اما آنچه که بیش از هر چیز او را آزار می دهد و آن را مانع بیان حقایق و رموز الهی می داند، مستمع ناآگاه است. بنابراین می توان گفت که از بین موانع چهارگانه نامبرده، مانع مستمع بیش از موانع دیگر، مورد نظر مولانا بوده است و در مورد آن در مثنوی سخن گفته است.

غزل نئوکلاسیک که با ظهور شعر نو، در شعر کلاسیک ایران ایجاد شد یکی از جریان های شعری معاصر محسوب می شود که تا امروز همچنان پویا و مورد توجه است. هدف سرایندگان پیشگام آن، همگام ساختن قالب سنتی غزل با اقتضائات روز بود. این جریان شعری از امکاناتی که شعر نو به شعر فارسی، در سطوح بیان، زبان و عناصر ادبی افزوده، بهره برده و خود نیز ابعادی نوین در غزل ایجاد کرده است؛ از آن جمله می توان به تلفیق ادبیات غنایی و حماسی در غزل نئوکلاسیک اشاره کرد که با بسیاری از تعاریف ارائه شده از انواع ادبی، مغایرت دارد و زمینه ساز ایجاد جریان ادبی تازه ای به نام غزل حماسی شده است. تلفیق ادبیات غنایی و حماسی در غزل نئوکلاسیک به دو شیوه «بهره گیری از نمادها و بن مایه های حماسی» و «ماهیت حماسی غزل نئوکلاسیک»، حاصل می شود که در این پژوهش به تفصیل پیرامون آن سخن می رود.

تلاش ها برای یافتن تعریفی در باب شعر، دیرگاهی است که ذهن بسیاری از ادیبان را به خود مشغول داشته است. اگرچه همه مردم، هستی شعر را باور دارند، اما در بیان چیستی آن، هم باور نیستند. تنوع تعریف ها درباره شعر سبب شده است تا برخی از ادیبان اساسا شعر را تعریف ناپذیر بدانند؛ زیرا هنوز تعریفی که مورد پذیرش همگان باشد، وجود ندارد. همیشه شعرهایی بوده اند که حصار تعریف های موجود را شکسته و با معیارهای سنتی در تعریف شعر همخوانی نداشته اند. با تامل و درنگی در تعریف های مطرح شده می توان شعر را «ایجاد شگفتی در زبان و به وسیله زبان» دانست. هرگونه شگفتی ای که شاعر در زبان ایجاد می کند، شعر است. شاعر هم با بیان عاطفه، تخیل و تصویرگری و هم به مدد توان موسیقایی واژه ها و در کنار آن ها به مدد اندیشه های ژرف و عمیق، در حوزه زبان شگفتی می آفریند و خواننده را نیز در این امر سهیم می کند. بدین ترتیب دریافته می شود که شعر برای آگاهی رسانی نیست، بلکه در پی تاثیرگذاری و ایجاد اعجاب و شگفتی هنری است. این موضوع بدان سبب که یکی از واقعیت های انکارناپذیر در قلمرو شعر است، موجب شده تا تعاریف ادیبان شرق و غرب در مفهوم شناسی شعر به وجه اشتراک آشکاری برسند؛ چنان که گویی رازگونگی و ملهم بودن شعر برای همه آن ها حقیقتی پذیرفته شده تلقی می گردد.

مقاله پیش رو، به بررسی تحلیلی یکی از تیپ هایی پرداخته است که در داستان های ماکسیم گورکی بسیار به چشم می خورد و حتی می توان گفت استفاده از این تیپ قهرمان، از ویژگی های کار گورکی به شمار می رود. با بررسی برخی آثار داستانی و همچنین زندگینامه نویسنده می توان دریافت که گورکی بیش از همه با این قشر از اجتماع آشنایی داشته، در میان آنها زندگی کرده، رنج هایشان را چشیده و برای اولین بار آنها را وارد ادبیات نموده است. چنانکه کسانی چون گوگول و چخوف «انسان های کوچک» را وارد ادبیات کردند، گورکی هم راه ورود بی خانمان ها، کولی ها و پابرهنگان را به داستان و رمان گشود. او برای «پابرهنه» ها ویژگی های منحصر به فردی قائل است که در داستان و از زبان خود شخصیت ها هم به آن اشاره می شود. پابرهنگان گورکی، قهرمانانی بالقوه اند در سیمای آوارگان و خانه به دوشان. آزادگی، آزادی خواهی، اندیشه های ناب، داشتن روح سرکش و ناآرام و همچنین نگنجیدن در قالب های تعریف شده زندگی را می توان از ویژگی های پابرهنگان گورکی دانست.

اقناع، فرایندی است که به منظور نفوذ در مخاطبان و مجاب ساختن آنان به وجود می آید. این فرایند ارتباطی اهمیت ویژه ای در دنیای ادبیات دارد؛ زیرا همواره یکی از مهم ترین اهداف سخنوران و پدیدآورندگان آثار هنری، اقناع مخاطبان بوده است. با توجه به این اهمیت، از چند دهه اخیر مطالعات گوناگون و متفاوتی درباره رابطه اقناع و ادبیات انجام شده است. این نوع تحقیقات که از غرب آغاز شده، درباره شیوه ها و روش های اقناع مخاطب، مباحث گوناگونی را مطرح می سازد. در این مقاله سعی شده است تا حدودی سیر مطاله و پژوهش درباره فرایند اقناع از دیرباز تا قرن حاضر ترسیم و همچنین اهمیت این نوع مطالعات در حوزه ادبیات مشخص شود.

فرمالیسم روسی، رویکردی است که اوایل قرن بیستم به وجود آمد و هدف نظریه پردازان آن مشخص کردن شیوه ای علمی در نقد متون ادبی بود. آنان ادعا داشتند که به جای نویسنده اثر، خود اثر ادبی باید در محور توجه قرار گیرد و «ادبی بودن» متون ادبی، موضوع اصلی در نقد ادبی محسوب شود. آنان با اتخاذ این شیوه، مطالعه و بررسی متون ادبی را به سوی مسائل مربوط به شکل و تکنیک سوق دادند. در مقاله حاضر، علاوه بر توضیحی درباره صورت گرایی (فرمالیسم) و مفاهیم خاص مربوط بدان، با انتخاب این شیوه، به چگونگی کاربرد مفاهیم صورت گرایان در تحلیل این داستان پرداخته شده است.

برخی از متون ادبی در مرز میان دو جریان ادبی قرار دارند و ویژگی های هر دو را منعکس می سازند. برخی از مولفه های ادبی نیز بین هر دو جریان مشترک است و می توان آنها را حتی در متون خلق شده در دو دوره متفاوت مشاهده کرد. رمان اسفار کاتبان جزو آثاری است که بسیاری از تکنیک ها و تمهیدات مشترک بین شیوه نگارش مدرنیستی و پسامدرنیستی را دارد؛ تمهیداتی چون تعدد راوی و روایت ها، بی نظمی زمانی در روایت، مرگ مولف، برجستگی متن، شباهت داشتن شخصیت ها به یکدیگر، غلبه عنصر وجودشناسی بر عنصر معرفت شناسی، روایت بودن تاریخ، دور باطل، بینامتنیت، درآمیختن ژانرها یا التقاط گرایی و در کنار هم قرار دادن نثر قدیم و جدید. ابوتراب خسروی کوشیده است در این رمان با توجه به برخی از ویژگی های غالب در رمان های پسامدرن، به شیوه نگارش پسامدرنیستی نزدیک شود. در پژوهش حاضر، به بررسی ویژگی های این رمان از این منظر پرداخته شده است.