جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

آشنایی با مکاتب فلسفی در اخلاق، مهم ترین گام برای وارد شدن در مبحث فلسفه اخلاق است. عاطفه گرایی از عمده ترین مکاتب اخلاقی است که قدمت و گستره ای به پهنای تاریخ دارد. متفکران، فیلسوفان، شاعران و روان شناسان برجسته ای را می توان برشمرد که دیدگاههای جالب و پرسش برانگیزی را در این زمینه ارایه نموده اند. کنفوسیوس، بودا، لائوتسه، دیوید هیوم، آدام اسمیت، ژان ژاک روسو، آرتور شوپنهاور، آلفرد جولز آیر، کارول گیلیگان و نل نادینگز کسانی هستند که در این مقاله، معرفی شده اند. همگرایی میان آرای این متفکران را می توان در مفاهیم مورد استفاده ایشان، نظیر همدردی، هم حسی، نوع دوستی، خیرخواهی، شفقت و احساس مسوولیت و غمخواری ملاحظه نمود. از این میان، تاکید روانشناسان و فیلسوفان معاصر بر مفهوم غمخواری و مبالات، امری است که در متون روان شناختی و فلسفی جدید زیاد به چشم می خورد. رویکرد غمخواری یا احساس مسوولیت، یکی از چند رویکرد عمده معاصر در فلسفه اخلاق و تربیت اخلاقی است که می توان آن را در زمره نظریه های عاطفه گرا قرار داد. جنبش مدافعان حقوق زن، نیز به عنوان یکی از جلوه های بارز دوران پست مدرن، از مدافعان سرسخت این رویکرد به شمار می رود. به علاوه، طبیعت گرایی عمل گرا نیز می تواند به عنوان مبنای فلسفی دیگری برای این رویکرد قلمداد شود.

جریان قاعده لاضرر- و نیز لاحرج- در احکام عدمی، همواره از چالشهای تأثیرگذار دو فقه به شمار می‌رفته است.این نوشتار، با کند و کاوی نوین، می‌کوشد تا شالودة یک دگرگونی ژرف، در مسائل فراوانی از فقه را فراهم سازد. نویسنده ضمن اشاره به میانی گوناگون، در استفاده از حدیث نفی ضرر، نمونه‌هایی از جریان قاعده لاضرر در عدمیات را- همچون اثبات ضمان، در زندانی شدن شخص حرّ صاحب حرفه، و جواز طلاق زوجه، در صورت امتناع زوج از انفاق- ارائه نموده است.آنگاه با طرح ده مورد از استدلالهای منکران، به نقد آنها می‌پردازد و بدین‌سان، با رفع موانع فرضیة جریان قاعده در عدمیات، راه را برای فروغ فقهی که در بسیاری از فتواها، فاقد پیشینه می‌باشد، گشوده است.

نخستین گامها در زمینه مطالعات اسلامی در غرب در سده های میانه از اسپانیا برداشته شد. این گونه فعالیتها در عصر رنسانس قریبا دچار رکود شد؛ اما بار دیگر از سده 18 محققان اسپانیایی به موضوعات اسلامی عنایت خاصی کردند. با این تفاوت که در این دوره به چنین مطالعاتی غالبا با انگیزه های غیردینی و با هدف بازسازی تاریخ سده های میانه اسپانیا پرداخته می شد. از این رو، با نگرش واقع بینانه تری تاریخ عصر اسلامی اسپـانیا مورد ارزیابی قرار گرفت. مقاله حاضر با ذکر نمونه هایی نشان می دهد که از رهگذر مطالعات اسلامی در اسپانیای سده 18 بود که برای نخستین بار غرب مسیحی (اروپا) علاوه بر این که میراث اسلامی را در اسپانیا مورد شناسایی قرار داد و به تاثیر آن در فرهنگ و ادبیات اسپانیا و اروپا اشاره کرد، به نقش برجسته علمی و فرهنگی مسلمانان اسپانیا نیز اعتراف نمود.

شهادت (بینه) یکی از راههای اثبات دعاوی و جرائم است و شاهد یکی از ارکان مهم آن می‌باشد. نظر به تأثیر شهادت دعاوی، جرائم و صدور احکامی دائر بر رد مال، بقای زوجیت، انحلال آن، قتل، تازیانه و...، لازم است که شاهد دارای شرایطی باشد. یکی از این شرایط عدالت است. شهادت غیر عادل (فاسق) پذیرفته نیست. این جستار تعاریف مختلف عدالت را مورد نقض و ابرام قرار می‌دهد و عدالت را صرفاً در حالت درونی (نه ملکه که بر خلاف نظر مشهور است) دانسته که منجر به اجتناب از کبائر و عدم اصرار بر صغائر می‌شود و قید مروت را نیز در تعریف عدالت قبول ندارد (بر خلاف نظر مشهور). هر چند این بحث در مورد عدالت شاهد است، از آنجا که در برخی موارد دیگر (مانند امام جماعت، قاضی،...) صفت عدالت لازم است، مباحث طرح شده راهگشای نظری و عملی در ْآن موارد نیز خواهد بود.

یکی از مبانی مهم حدیث شناسی، شناخت شرایط و اسباب صدور حدیث است. فهم درست روایات احرف سبعه (نزول قرآن بر اساس هفت حرف) نیز پیرو همین قاعده است. بر اساس زمینه های صدور، از آن جا که قرآن آموزان از جهات گوناگونی به ویژه از دو جنبه زبان و روان با یکدیگر متفاوتند و اهداف و روش های آموزش قرآن بر پایه دو اصل شفاهی و زایایی زبان آن، و روان شناختی بودن فرآیند یادگیری آن، شکل گرفته اند، این روایات،‌ خواهان تبیین و اجرای اصل «آسان سازی» آموزش قرآن به عنوان آموزش یک زبان و گسترش حوزه قرائت قرآن (- تصریف کلمات، آیات و سوره ها) مبنای تثبیت و حفظ ساختار منظم و قرائت واحد آن می باشند تا فرآیند یادگیری «زبان قرآن» تسهیل گردد. از این رو، این روایات بیان گر نزول قرآن بر هفت قرائت مختلف، یا تعیین هفت لهجه و گویش عربی، یا تقسیم قرآن بر هفت موضوع و مانند آن، نیستند.

یکی از موضوعات مهم در باب حقوق بشر اسلامی، تفاوتهای فقهی و حقوقی‌ای است که میان مرد و زن قرار داده شده است. دیه مرد دو برابر دیه زن است و گر چه مرد در برابر کشتن زن، قصاص شود ولی فقیهان امامیه بر این باورند که در صورت قصاص مرد در برابر زن. خانواده زن باید "مازاد دیه" یعنی نیمی از دیه را به خانواده مرد برگردانند. در مقابل این نظریه، جهمور فقیهان اهل سنت و اندکی از فقه آشنایان معاصر امامیه، برگرداندن مازاد دیه را از سوی خانواده زن، لازم نمی‌دانند. در این نوشتار، مدّعا و ادله طرفین بررسی شده است.

تدّبر در آیات قرآن کریم و تلاش برای دست‌یابی به تجزیه و تحلیل و درکی درست از آن، همواره نخستین گام فرا راه دانشمندانی بوده است که شناختن و شناساندن دین اسلام را در عرصه‌های اصول و فروغ آن، وجهه همّت خود قرار می‌داده‌اند.این بهره‌وری- امّا- از دشواریهای و پیچیدگیهای ویژه خود، برکنار نبوده و نیست و درنگ در آیات قرآن کریم که اصیل‌ترین دلیل در میان ادلّه اربعه اجتهاد به شمار می‌رود، مستلزم برخورداری از آگاهیهای متنوّعی از درون و بیرون از این کتاب گران‌سنگ آسمانی است. این مقاله کوتاه، با اشاره به یکی از مصداقهای این پیچیدگی برون رفت از آن،در صدد تا بر نقش آگاهیهای بیرون از قرآن کریم دربرداشت پذیرفتنی‌تر از پیام آیات و سور، تأکیدی دو چندان داشته باشد.

این پژوهش، فرضیه «جبران مالی خسارت معنوی» را در حقوق اسلامی بررسی نموده است. پژوهشگر، پس از تعریف خسارت معنوی به خسارت وارد به روح، جسم، اعتبار، احساسات، عواطف، اندیشه، هنر و آزادیهای شخصی، در اثبات فرضیه از مفاهیم انسان شناسی و نظام اخلاقی و قواعد فقهی به روش کتابخانه ای و روش اجتهادی بهره جسته است. وی با تتبع گسترده در قاعده لاضرر و با عنایت به مقتضیات صدوری آن و انطباق عنوان ضرر و ضرار بر خسارت معنوی، و امکان اثبات حکم، و با توجه به روح و ملاک مندرج در قاعده مزبور و همچنین فلسفه تاسیس آن، جبران خسارت معنوی را به روشهای شناخته شده ضروری دانسته است که یکی از این روشها، روش جبران مالی است. قاعده نفی عسر و حرج با توجه به انطباق عنوان عسر و حرج بر بسیاری از مصادیق خسارت معنوی و صلاحیت اثبات حکم شرعی به مانند قاعده لاضرر بر جبران مالی خسارت معنوی دلالت دارد.

احمد بن حسین بن عبیدالله غضائری معروف به ابن غضائری (در گذشته در نیمه نخست قرن پنجم ق)، برای شناسانیدن رجال و راویان متهم، بد نام، ضعیف و ناموثق در قلمرو حدیث شیعه، کتاب الضعفاء و المذمومین مشهور به رجال ابن الغضائری را تألیف نموده است. از قرن هفتم هجری – پس از به صحنه آمدن کتاب – صاحب نظران و رجال شناسان شیعه درباره (ابن غضائری) وکتاب الضعفاء دیدگاههای مختلفی را مطرح نموده اند. در دوره معاصر، شیخ آقا بزرگ تهرانی و آیه الله خویی به سبب وثاقت و جلالت قدر ابن غضائری، انتساب کتاب الضعفاء را به وی نپذیرفته اند و استدلال نموده اند امکان ندارد ابن غضائری کتابی را تألیف نماید که در آن رجال و راویان زیادی ازشیعه تضعیف شوند. نگارنده، با عنایت به آراء اهل فن، جوانب مختلف دیدگاه این دو صاحب نظر را نخست طرح و معرفی و سپس نقد و بررسی نموده و دلیل مخالف و مناقض دیدگاه مزبور را در کلام و رویکرد آیه الله خویی یافته و نشان داده است.