جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

---

‫عقلي بودن، يکي از خصوصيات مهم مذهب تشيع است. اين پژوهش در چهار فصل، به تأثير عصر امام رضا عليه السلام و شخصيت ايشان در عقلانيت ديني و تفکر عقلاني در اين عصر پرداخته است. نويسنده پس از مفاهيم و کليات، به فرقههاي مخالف و موافق عقلانيت در عصر امام رضا عليه السلام پرداخته است. در سير تحولات عقلگرايي در جهان اسلام، سه جريان موازي وجود داشت: 1. جريان نصگرايي که هرگونه رهيافت عقل را در گزارههاي ديني مردود ميدانست؛ 2. جريان عقلگرايي افراطي که عقل را معيار صحت همه گزارههاي ديني ميدانست؛ 3. جريان عقلگرايي معتدل که عقل را در محدوده معين، حجت ميدانست. جريان معتدل، مربوط به مذهب اماميه است. عصر امام رضا عليه السلام از چند ويژگي برخوردار بود که عبارتاند از: آزادي بيان، امنيت نسبي، عدم تعصبات قومي و ملي و ملاک بودن علم و تخصص محوري، و تساهل و تسامح خلفا که باعث شد مباحث عقلي و کلامي رونق گيرد. امام رضا عليه السلام در چنين فضايي، در جهت تفکر عقلاني ناب اسلامي، بسيار تأثيرگذار بودند. آن حضرت جايگاه عقل در اسلام و ديدگاه اسلام را در اين زمينه تبيين نمودند و موضوعات مختلفي را در جهت ارتقاي مباحث کلامي- عقلي با فرق و اديان مختلف به منظور روشنگري اذهان عمومي که به نوعي دعوت به قرآن و عترت بود، بيان نمودند. تلاش ديگر آن حضرت، براي آشتي دادن ميان عقلگرايي و دين و بهره برداري از عقل در مسائل ديني بود که بيانات امام عليه السلام به نحوي ردّ بررويکرد افراطي و تفريطي نسبت به عقل درآموزههاي ديني بود. امام رضا عليه السلام با بهره گيري از فضاي موجود، تأثيرگذارترين فرد در جهت احياي تفکر عقلاني بودند و پايه هاي بنا شده اسلام را جهت دادند. با اين وجود، در کتب تاريخي اهل سنت، نقش آن حضرت در اين جهت کم رنگ نشان داده شده و يا از آن امام همام، يادي نشده است.