جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

در این مقاله با اذعان به این واقعیت که سنت و میراث ادبی هر قوم از ذخایر گرانسنگ آنان است، نشان می دهیم که تعامل با این سنت و میراث ادبی کهن در روزگار معاصر، به اغراض و شیوه های مختلفی انجام می گیرد؛ از جمله با استفاده از نقاب که از اسلوب بلاغی متداول و شناخته شده ای در ادبیات مغرب زمین و نزد اعراب است. پس از طرح مساله، ابتدا به تعریف، منشا و خاستگاه و پیشینه تاریخی نقاب پرداخته شده و آن گاه درباره انواع و کارکردهای آن و رابطه نقاب با استعاره و نماد بحث شده است. در پایان نیز برای عینیت بخشیدن به مفهوم نقاب، به بررسی و تحلیل این شگرد، در شعر شفیعی کدکنی با تکیه بر دو نمونه انتخابی «محاکمه فصل اله حروفی» و «زندیق زنده» از دو مجموعه آیینه ای برای صداها و هزاره دوم آهوی کوهی پرداخته شده است.

مساله اساسی این مقاله، تصویر سوررئالیستی است. تصویر سوررئالیستی از نظر ماهیت معرفتی و زیبا شناختی، اساسا با تصویر کلاسیک، رمانتیک، نمادگرا و ایماژیستی متفاوت است. مقاله، نخست با اشاره به پیشینه نگارش سوررئالیستی، سابقه این شیوه نگارش را از کتاب مقدس و عصر افلاطون تا تصوف اسلامی نشان داده است. آنگاه به بررسی مبانی نظری تصویر سوررئال پرداخته و مبانی معرفت تصویر سوررئالیستی را کاویده و بر این اساس، درباره ماهیت تصویر سوررئال و زیبایی شناسی آن بحث می کند، سپس نقش و ارزش تصویر سوررئالیستی را مطرح و جایگاه تصویر را در بافت نوشتار سوررئالیستی بررسی کرده است. هدف آن است تا خواننده تفاوت روند آفرینش، ارزش زیبایی شناختی و خاستگاه معرفتی و منطق تصویرگری سوررئالیستی را با تصویرگری در شیوه های سنتی و رومانتیک و حتی نمادگرا دریابد و نسبت آن با زبان و مجازهای معمول بداند.

نحت (واژآمیزی) یکی از موضوعات بسیار مهم در فقه اللغه عربی است. مقاله حاضر به بررسی این مطلب از دیدگاههای مختلف می پردازد. ابتدا نحت در لغت و اصطلاح معرفی شده، پس از آن، انواع نحت فعلی، اسمی، نسبی، تخفیفی، وصفی، و حرفی، با ذکر مثال بیان گردیده است. در ادامه، سماعی یا قیاسی بودن آن، به علاوه ضوابط و شرایط قیاسی، همراه با نقد نظریه های موافقان و مخالفان به تفصیل آمده است. همچنین، نحت از نظر پذیرش یا عدم پذیرش در میان معاصران، همراه با نقد نظرات موافقان و مخالفان بررسی شده است.

زمان، پدیده ای است که ماهیت معما گونه اش همواره اندیشه بشر را به خود مشغول داشته است؛ چه به لحاظ چیستی و مفهوم آن که فلاسفه و اندیشمندان را برای ارائه تفسیر و تعریفی پذیرفتنی به مبارزه طلبیده و چه به جهت تاثیر آن بر انسان و سرنوشت او که مایه نگرانی و گاه هراس بشر بوده است. شعر از آن رو که آینه روح و قلب انسان است این نگرانی و ترس را منعکس ساخته، ضمن آن که دریافت شاعر را از زمان و گذر آن و از تاثیری که بی ثباتی اجتناب ناپذیر و تغییر مستمر زمان بر اندیشه و ادراک باطنی او دارد نیز به تصویر کشیده است. شعر معاصر عربی این ویژگی زمان را از آن چشم انداز حکایت می کند که از سویی تصویر رنجهای انسان عربی در قرن کنونی است و از سویی بازتاب آرزوهای برباد رفته اوست و به دیگر سخن، حکایت انسانی است که در گرداب زمان در پی یافتن خویش است.

این مقاله می کوشد ساختار روایت قصه مرغان شیخ اشراق را،‌ از دو جنبه نحوی و کلامی، مورد بررسی قرار دهد. به این منظور، ابتدا ضمن تعریفی از روایت و داستان، متن را از دیدگاه نحوی بررسی می کند و ضمن تجزیه متن به کوچکترین واحدهای روایی (گزاره ها)، شمایی کلی از طرح روایت، سازه های آن و نظم آنها ارایه می دهد. سپس با توجه به جنبه کلامی روایت، مسایل مربوط به راوی و دیدگاه او، وجه و زمان سخن بررسی می شود و در پایان به نتایج زیر دست می یابد:متن، متنی روایی است مبتنی بر سخن (و نه داستان) متشکل از چند گزاره و دو پی رفت. متن در کلیت خود و در هر یک از پی رفتها از طرحی مبتنی بر نظم منطقی و زمانی پیروی می کند. متن فاقد دیدگاه است و من راوی، در مقام خطیب، به کمک منطق خاصی از مکالمه، که ویژه این نوع سخن (خطابه) است، داستانی را روایت می کند. این داستان (رویا) پی رفت اصلی روایت است که من راوی، آن را با استفاده از دیدگاه های گوناگون و وجوه مختلف بیان، روایت می کند و به دلیل همین ویژگی رویاگونه داستان، زمان روایت از زمان داستان طولانی تر است، در صورتی که زمان کل متن روایت، منطبق با زمان داستان است.

کلام اشعری نه تنها دیر زمانی است همچون نوعی است کیشی اسلامی، سلطه و تفوق خود را بر سایر نحله های کلامی تثبیت کرده بود، بلکه از آغاز با تصوف و اندیشه های صوفیانه نیز پیوند یافته و بر آنها تاثیرات ژرفی نهاده است. آنچه به دنبال می آید، کوششی است برای نشان دادن برخی از ابعاد این پیوند، آن هم با توجه به کتاب مشهور تعلیمی صوفیان، یعنی مصباح الهدایه و مفتاح الکفایه عزالدین محمود کاشانی. این مقاله شامل دو بخش است: بخش نخست، تحلیلی مختصر از آن جنبه هایی از کلام اشعری است که می تواند به نوعی، پیوند میان تصوف و این نحله کلامی یا برخی از دلایل و بنیادهای چنین پیوندی را تا حدودی روشن سازد و به این ترتیب نه گونه ای تکرار اندیشه های کلامی اشعری، بلکه بازخوانی برخی از آنها به شمار تواند آمد. در بخش دوم ربط و پیوند میان این نظام کلامی و اصول عقاید صوفیان، چنانکه در باب اول مصباح الهدایه به بیان آمده، نشان داده شده است.

در آثار عرفانی فارسی، قوس نزولی وجود از ذات واجب الوجود آغاز می شود و به انسان، که آخرین موجود عالم مادی است، پایان می پذیرد. در این مسیر، مراحلی طی می شود که جستار حاضر در صدد است این مراحل یا مراتب را بر اساس ترتیب تاریخی - البته با کمی تسامح - در آثار ادب عرفانی فارسی تا سده نهم قمری بررسی کند. در یک تقسیم بندی کلی می توان در این زمینه دو دیدگاه را تشخیص داد: 1. دیدگاه فلسفه گرا در آثار کسانی همچون سهروردی، سنایی و جامی. در این دیدگاه صادر اول، عقل است که از سه تعقل او عقل دوم، نفس فلک اول و فلک اول پدید می آیند. هر یک از عقول نیز به نوبه خود تعقلاتی دارند که بر اثر آنها عقول نفوس و افلاک پدید می آیند تا نوبت به عقل دهم می رسد که عالم مادی حاصل تعقل اوست. البته در همین دیدگاه بین سهروردی و سنایی تفاوتهای فراوانی وجود دارد؛ 2. دیدگاه ذوقی در آثار کسانی مانند عطار، رازی، مولانا و سمنانی که در آنها یا از عقول و نفوس به صورتی بسیار کلی و اجمالی یاد می شود و یا اصلا سخنی به میان نمی آید.

سعدی شیرازی،‌ از جمله شاعران فارسی زبان است که آثار او از بازتاب جهانی وسیعی برخوردار است. در حوزه ادبیات تطبیقی نیز سعدی از معدود شاعرانی است که آثارش بیش از سایرین، موضوع مطالعات تطبیقی قرار گرفته است. هدف از این نوشتار تاکید بر لزوم رعایت ملاکها و اصول تطبیق در ادبیات تطبیقی و بررسی و تحلیل مطالعات و پژوهشهای تطبیقی است که به زبان فارسی درباره سعدی و آثار او انتشار یافته است. این مقاله دو بخش دارد: در بخش اول با نگاهی به مقالات و کتابهای فارسی منتشر شده در زمینه ادبیات تطبیقی با موضوع «سعدی» به تجزیه و تحلیل آماری آن آثار پرداخته و نتیجه گرفته شده است که اغلب مطالعات تطبیقی درباره سعدی به طور کامل با موازین و ملاکهای تطبیق منطبق نبوده است و در اکثر این آثار تنها به ذکر شباهتها و تفاوتهای ظاهری بسنده شده و مواضع خلاف و وفاق واقعی مورد توجه قرار نگرفته است. بخش دوم، به بررسی نوشتار مترجم کتاب گلستان ژاپنی تالیف «کنکو» اختصاص دارد. در این بخش تلاش شده است تا میزان توجه مترجم در مقدمه و اصل کتاب نسبت به ملاکها و شاخصهای تطبیق مورد بررسی و تجزیه و تحلیل قرار گیرد.

خواجه حافظ چنان که از اشعارش پیداست به حسین بن منصور حلاج، عارف بلند آوازه قرن سوم دلبستگی وافر، و با سرگذشت تحسین برانگیزش آشنایی کامل داشته است. همین علاقه وافر سبب شده که خواجه، اگر نه همه آثار، دست کم بعضی از آنها، از جمله «طواسین» و «دیوان» اش را مطالعه کند و در نتیجه، تحت تاثیر اندیشه های بلند عرفانی او قرار گیرد.از آنجا که درباره تاثیرپذیری های حافظ از «طواسین» و «دیوان» حلاج تاکنون تحقیقی صورت نگرفته و یا نگارنده از آن بی خبر است، در این مقاله کوشش شده است که نخست این دو اثر حلاج به اجمال معرفی شود، و سپس تعریفی از شطح که پایه سخنان حلاج در این دو کتاب بر آن است ارایه شود و آنگاه هر یک از وجوه تاثیرپذیری های حافظ از حلاج به طور تطبیقی بیان گردد، بدان امید که طرح این موضوع خود انگیزه ای باشد بر این که اهل قلم، در این زمینه دست به تحقیقات بیشتری بزنند.البته، در دیوان حافظ ابیات دیگری نیز در ارتباط با «دایره» و «نقطه» هست که نشانی از تاثیرپذیری از «طواسین» و «دیوان» حلاج در آنها به چشم نمی خورد، بلکه خواجه در سرودن آنها به شکل هندسی و مفاهیم متداولشان نظر داشته است، با این حال، ما برای فزونی فایده این گفتار، نظری اجمالی به این قبیل موارد نیز خواهیم داشت.

در این پژوهش به بررسی ساخت کلان یا چارچوب فکری حماسه رستم و اسفندیار شاهنامه فردوسی و روایت کشته شدن هکتور براساس الگوی لباو و والتسکی (1967) پرداخته شده است. از مقایسه و تطبیق روایت رستم و اسفندیار و کشته شدن هکتور بر بخشهای عمده الگوی فوق که شامل فضاسازی، روند و پایان بندی است مشاهده می شود که هر دو روایت برالگو منطبق است. به عبارت دیگر، این دو روایت که از دو فرهنگ و زبان متفاوت هستند، جهانی بودن الگوی فوق را تایید می کند. در این مقاله، ابتدا به معرفی الگوی لباو و والتسکی (1967) و سپس تطبیق الگوی فوق بر دو روایت رستم و اسفندیار و کشته شدن هکتور پرداخته شده است. البته با وجود تطابق کلی، دارای تفاوتهای درون ساختاری هستند؛ از جمله: وجود بخش چکیده در روایت رستم و اسفندیار و عدم وجود آن در داستان کشته شدن هکتور، معرفی شخصیتهای اصلی داستان توسط خودشان در رستم و اسفندیار و معرفی شخصیتها توسط دیگر شخصیتها در کشته شدن هکتور، نحوه و تنوع بندهای ارزیابی، در نهایت کلیه بندهای موجود در دو داستان در خدمت دو نقش اصلی ارجاعی و ارزیابی معرفی شده توسط لباو و والتسکی، تشخیص داده شدند.