جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

-1بخش اول (مقدمه) : این بخش که به معرفی کتاب و مولف آن می‌پردازد ترجمه‌ای است از مقدمه انگلیسی مصحح کتاب مرحوم محمد اقبال که در صفحات (XLII - XV) کتاب آمده است . -2بخش دوم (شرح اشعار فارسی) : در این بخش به شرح اشعاری که مولف از خود و شعرای دیگر به زبان فارسی به عنوان استشهاد و استناد آورده، پرداخته شده است . -3بخش سوم (شرح برخی از جملات و عبارات فارسی متن) : در این بخش به توضیح و تفسیر بعضی از جملات فارسی پرداخته‌ام که به نظر می‌رسد نحوکهن، لغات مهجور و سیاق خاص کلام، فهم معنی آنها را مشکل کرده است . -4بخش چهارم (شرح عبارات عربی) : در این بخش به معنی و توضیح آیات ، احادیث ، اشعار و امثال عربی پرداخته‌ام. -5بخش پنجم (توضیح بعضی از اعلام) : در این بخش بعضی از اعلام تاریخی و جغرافیائی را که دانستن معنی، موقعیت یا سرگذشت آنها به فهم متن کمک می‌کند، توضیح داده‌ام. -6بخش ششم (معنی لغات و ترکیبات) : در این بخش که بخش پایانی این وجیزه است ، لغات و ترکیبات مشکل متن با صفحه و سطری که در متن به کار رفته، نوشته و معنی‌شده و هرجا که لازم بوده شاهد مثال از خود متن داده شده که خواننده عزیز بتواند با مقابله لغت و معنی داده شده آن با متن، متن را بهتر بفهمد. مثلا: هزاریک =یک‌هزارم (ص 13 س 12) و نیز (ص 357 س 9) هزار یک علم شافعی ندارد.

تاریخ شیعه سرشار از افتخارات بسیار و تحولات چشمگیر است ، تحولاتى که به دست عالمان متعهد و فرزانگان اندیشمند پدید آمده است ، در این میان به سده چهارم هجرى بر مى خوریم که فتح الفتوح تاریخ شیعى است ؛ روزگارى که مردى بزرگ و اندیشمندى گرانقدر دایره المعارفى جامع از معارف اسلامى تدوین کرد و قریب 50 سال پرچمدار عرصه هاى علمى ، فکرى و فرهنگى مسلمین گردید و در جبهه های مناظره به گونه ای پیروز میدان می شد که دوست و دشمن زبان به تمجید او گشودند و قلم به تعریف او برگرفتند و او را « مفید » لقب دادند.صحیفه هاى سبز مهدوى (عج) به افتخار او صادر شد و حضرت ولى عصر (ع) وى را برادرى گرامى و استوار خواند.آثار جاویدانی قریب به 200 تألیف که شیخ از خود بجا گذاشته باعث تبیین علوم اسلامی در طول تاریخ گردیده است وی توانسته علاوه بر تألیفات متعدّد و ارزشمند شاگردان مبرّز و نامداری را تربیت نماید ، خدمت ایشان به علم فقه و کلام مثال زدنی است . اهداف این پژوهش که عنوان بررسی ابعاد شخصیتی و آثار فکری « شیخ مفید » در دوران حیات را دارد و به دلیل ماهیت تاریخی ، بر اساس مطالعه اسنادی و کتابخانه ای نوشته شده است عبارتند از : 1- تبیین اوضاع سیاسیاجتماعی ، فرهنگی و مذهبی مردم بغداد در عصر حیات شیخ ؛ یعنی سده چهارم و پنجم 2- بررسی دوران حیات شیخ اصل و نسب ، تولد ، دوران کودکی ، تحصیلات ، مشاغل تدریس و تألیف ، جایگاه علمی و معنوی ، القاب و عناوین3- کارنامه فرهنگی شیخ ؛ اساتید ، شاگردان ، همعصران ، آثار و تألیفات ، تاثیرات شیخ بر فقه و کلام 4- بررسی دیدگاه علمای شیعه و سنّی در مورد شیخو بررسی نظریات وی در خصوص مسائل مختلف 5- توقیعات امام عصر (ع) به ایشان و همچنین گرفتاری های بوجود آمده در دوران حیات .

اصیل یا اعتباری بودن «تاریخ» متوقف بر اصالت یا اعتباریت جامعه است؛ زیرا جوامع سلول ها و عناصر سازنده تاریخ هستند. هر یک از جامعه گرایان و فردگرایان ادلّه عقلیای برای اثبات مدعای خود ارائه کرده اند. در این مقاله أدله قرآنی در این زمینه مورد بررسی قرار گرفته است.برخی جامعه گرایان معتقدند از ظاهر برخی از آیات قرآن به دست میآید که افزون بر افراد، امّت ها عمل و سلوک خاص، نامه اعمال، ثواب و عقاب، حیات و ممات دارند. این امر حاکی از این حقیقت است که جوامع در کنار افراد، وجود مستقلی دارند. در مقابل، برخی معتقدند از آنجا که برهان عقلی بر اصالت فلسفی جامعه وجود ندارد و یا برهان قاطع عقلی بر وجود حقیقی جامعه ارائه نشده است، تمسک به ظاهر آیات روا نیست، در این مقاله، دلایل طرفین تقریر و جمع بندی شده است.

قرآن کریم سرشار از قصص و گزارش های تاریخی مربوط به امّت های پیشین و پیامبران آنان با هدف انتقال معارف وحیانی و هدایت انسان است. با این حال، در قرآن مستقیماً اشاره ای به تاریخ و تاریخ نگاری نشده است و خود این کتاب مبتنی بر تاریخ نگاری نیست. پرسش های اصلی این جستار عبارتند از: 1 چه ارتباطی میان قرآن و تاریخ وجود دارد؟ 2 هدف از استفاده از قصص و گزارش های تاریخی چیست؟ از این رو، هدف این جستار آشکار نمودن ارتباط میان قرآن به عنوان منبعی قدسی با تاریخ به عنوان یکی از شاخه های علوم انسانی است. در پژوهش پیش رو، فرض بر این است که استفاده از قصص برای عبرت آموزی و الگوبرداری از اولیای خداست. بنابراین، قرآن را به متنی متفاوت از تاریخ وقایع و سرگذشت صرف ملّت ها تبدیل می کند. نتایج پژوهش حاضر نشان می دهد که برجسته نمودن شخصیّت های قرآنی با رویکرد الگوسازی، دعوت به نگرش خردگرایانه به این گزارش ها، همچنین توجّه به کیفیّت وقایع، فراخواندن مخاطبان به حضور و شهود برای پرهیز از گرایش به افسانه با بهره جستن از واژه های «نبأ»، «قصص» و «عبرت» که موجب روی آوردن به واقع گرایی شده، از شاخصه های نقل داستان ها در قرآن کریم است. ویژگی های نقل قصص در قرآن و مؤلّفه های آنها به دلیل بُعد وحیانی و حقّانیّت این گزاره ها و حضور اشخاص حقیقی در آنها، موجب تفوّق قرآن بر سایر کتب دینی و تاریخی شده است و از قرآن متنی فراتاریخی ساخته است.

پیوند میان تاریخ و فلسفه در قرون جدید به بهترین نحو در نظام فلسفی هگل نمود یافته است. هگل در تبیین نظام فلسفی خود درباره تاریخ، با استفاده مطلوب تر از آراء افلاطون و ارسطو، و تلفیق آن با آراء اندیشمندان عصر روشنگری، فلسفه تاریخی پویا و کارآمدی پدید آورده، که در پرتو کارآمدی «گایست»، به عنوان قوه محرکه تاریخ، آغاز و انجام خوشایندی را برای آن رقم می زند. تاریخ در نزد هگل، منظومه یا بستری است که از منطق درونی خود برخوردار است، قانون مندی خاص خود را دارد و سلسله مراتب و سیر تحول خاصی را طی می کند تا به مقصودی برسد که چیزی جز رسیدن به آزادی، در وجهی کاملاً آگاهانه، نیست. روند تکاملی تاریخ، رسیدن به آزادی در حیات سیاسی و اجتماعی، و شکل گیری جامعه ای مدنی است که از سرِ آگاهی و نیازی خودآگاهانه حاصل شده است. این روند تکاملی، نیل به جایگاهی در سطح جهانی است و ملل مختلف در تحقق آن سهم مؤثر دارند و به جریان کلی تاریخ جهان کمک می کنند؛ منتها هر ملتی تنها از فرصت منحصر به فردی برای نقش-آفرینی در این عرصه جهانی برخوردار است. نوشتار حاضر، تبیین فلسفی تاریخ در نگاه هگل را در دستورکار دارد و بر آن است تا زمینه های پیوند میان تاریخ و فلسفه را در اندیشه این فیلسوف آلمانی بررسی نماید.

هويت پديده اي است، چند وجهي، پيچيده و بين رشته اي. منظور اين تحقيق از هويت عبارت است از: خاص و متمايز بودن، ثابت و پايدار ماندن و به جمع تعلق داشتن. هرگونه هويت سازي مستلزم ايجاد مرز و توسل به مرجع هاي ثابت و پايدار است. اين مراجع همان عناصر سازنده هويت از قبيل، زبان، دين، سرزمين، و تداوم آنهاست.موضوع هويت و بحران هاي مرتبط با آن در مقاطع مختلف تاريخ ايران براي ايرانيان مطرح بوده است. در سالهاي اخير، هر گاه سخن از هويت ايراني به ميان مي آيد، نوعي تقابل ميان دو هويت ديني و ايراني، مشاهده مي شود. گويي كه ايرانيان يا بايد ايراني باشند و بدنبال احياي فرهنگ و تمدن ايراني و باستاني خود بروند، يا بايد مسلماني پيشه كنند و پيرو فرهنگ و آموزه هاي اسلامي باشند.روش شناسي تحقيق كيفي تحليلي است، و با هدف بررسي چگونگي پذيرش اسلام توسط ايرانيان و تاثير آن بر هويتديني و زباني بعنوان اجزاءهويت ملي ايرانيان در دو قرن نخست هجري انجام شد. سوال اصلي تحقيق آن است كه: تغييرات عناصر تشكيل دهنده هويت ايرانيان( بخصوص دين) در دو سده نخست هجري درچارچوب هويت مقاومت چگونه تعريف ميشود؟ مدل نظري تحقيق تلفيقي از بكار گيري مفاهيم نظريه ساخت يابي گيدنز، و نيز بكار گيري اين مفاهيم در همراهي با نظريه هويت مقاومت كاستلز، در بررسي رفتار هاي هويت جويانه جنبش هاي اجتماعي ايرانيان در دو قرن نخست هجري، و با توجه به نظريه جامعه شناسي تاريخي احمدي است.نتايج تحقيق نشان مي دهد كه اين تغييرات هويتي نه از سر تحميل و اجبار، و پي آمد شكست دولت ساساني و ايرانيان از اعراب است، كه طي فرايندي طولاني، سخت و خونبار و در پي انتخابي سرنوشت ساز و بنيادين توسط ايرانيان و در مخالفت و مقاومت در برابر سلطه و تحميلات حاكمان عرب ايران به انجام رسيده است. هويت شيعي و زبان فارسي جديد ايرانيان به اعتقاد اين تحقيق حاصل حقانیت خوانش شیعی خاندان پیامبراز اسلام و انتخاب هوشمندانه و اصيل ايرانيان است. ومنافاتی با هویت تاریخی ایرانیان ندارد، بلکه در امتداد و مکمل هویت ایرانیان است.

رفتار سیاسی نخبگان فرهنگی به لحاظ تأثیر و الگو سازی در جریان ها ی تاریخی حائز اهمیت فراوان است. با توجه به اینکه دوره اموی هم زمان با شکل گیری نحله ها و گروه های مختلف فرقه ای و سیاسی است، نخبگان فرهنگی با عملکرد خود به صورت مستقیم یا غیر مستقیم هدایت این گروه ها و در حقیقت جامعه را بر عهده داشتند. قابل ذکر است که نوع رفتار سیاسی نخبگان فرهنگی با حاکمیت سیاسی اموی با توجه به سه عامل علایق مذهبی، قومیت و منزلت اجتماعی سنجیده شده است و بر این اساس نخبگان فرهنگی در چهارسنخ موافق، مخالف، بی طرف و مذبذب دسته بندی شده اند.در پژوهش حاضر با رویکردی توصیفی- اکتشافی و دسته بندی و طبقه بندی اطلاعات به قصد سنخ شناسی نخبگان فرهنگی اقدام شده است. بر این اساس با استفاده از منابع تاریخی ، ادبی ، انساب و طبقات به استخراج اطلاعات و در نهایت با چالش داده ها به مقایسهو بررسی کمّی داده های آماری پرداخته شده است.با توجه به نتایج بدست آمده از پژوهش ،ادبیات همگام با علوم رایج این دوره( علوم اسلامی )رشد کرده و شاعران بار اصلی ادبیات را به دوش می کشیدند، بیشتر شاعران این دوره از قوم عدنانی و از طبقه متوسط جامعه بودند، این در حالی است که حضور کم رنگ موالی در عرصه شعر و شاعری و خطابه قابل تأمل است .اما از سو ی دیگر موالی پا به پای اعراب عدنانی و قحطانی در علوم اسلامی ( فقه ،حدیث،قرآن و تفسیر ) فعالیت می کردند و گاه نیز در این علوم پیشرو بودند، به طوری که بیشترین آمار را در چهار سنخ رفتاری به خود اختصاص دادند.

کهن‌روزگاری است که مردم جهان خلیج فارس رایک شاهراه بازرگانی ودریانوردی می‌شمارند.ارج وشهرت خلیج فارس نه تنهابه سبب یادشده است،بلکه به انگیزه‌ی آن است که کرانه‌ها وجزایرآن یکی از کهن‌ترین گهواره‌های تمدن بشری است.باتوجه به این‌که تا کنون دراین مورد تحقیقاتی انجام ومقالاتی نیزبه رشته‌ی تحریر در آمده است، اما در زمینه‌ی موضوع این رساله کمتر مطلب جامعی یافت می شود. بنابراین برای پژوهندگان تاریخ میانه‌ی ایران موانع ومشکلات عمده‌ای در این راستا به چشم می‌خورد که این رساله با انگیزه‌ی رفع این کمبود در تاریخ تحولات خلیج فارس انجام گرفته است. ویافته های آن نیز نشان می‌دهد که بنادر وجزایر خلیج فارس نقش برجسته‌ای درتحولات تجاری، فرهنگی وحتی سیاسی سرزمین ایران داشته‌اند وجزئی لاینفک از تاریخ آن بوده‌اند.موانع ومحدویت‌های میدانی برای تدوین این رساله عبارت بودند از نبود یک شناسنامه‌ی مدوًن از یافته های باستانی وباستان‌شناسی ومشخص نبودنمحوطه‌های باستانی‌از یک سووکمبود شدید منابع خارجی در کتابخانه‌های تخصصی در مورد موضوع ازسوی دیگر است. و اقدام در این زمینه به پژوهندگان این بخش توصیه می‌گردد.

مسلمانان تا اوایل قرن دوم هجری سرگرم جهاد و فتح مناطق مختلف و اشاعه دین اسلام بودند، و به همین علت فرصتی برای تدوین و بهره گیری ازعلم و دانش را نداشتند.اما بعد از تسلط مسلمانان بر سرزمینهای وسیع و ایجاد آرامش و امنیت و ثروتهای سرشاری که از فتح این مناطق به دست آورده بودند، زمینه برای پیشرفت دانش و فراگیری علوم گوناگونبا توجه به آموزه های قرآنی و احادیث و روایات پیامبر و ائمه فراهم شد. جنبش ترجمه از قرن دوم تا قرن چهارم هجری قمری در دوره خلافت عباسی با تلاش وزیران ایرانی مانند برمکیان و با تشویق خلفایی چون هارون و مامون به اوج رشد و شکوفایی رسید. در این تحقیق به بررسی و نقش خاندان‌های ایرانی، مراکز علمی موجود در آن دوره،آثار و کتب نوشته شده درتمدن‌های گذشته،و کسانی که در شکل‌گیری جنبش ترجمه حضور موثری داشتند پرداخته شده است. نتیجه تحقیق حاضر با تکیه بر یافته‌های کتابخانه‌ای نشان می‌دهد که در دوره اموی به علت شرایط حاکم بر جامعه، علوم شرعی مانند کلام و فقه و اصول و حدیث مورد توجه بوده و علوم تجربی مانند طب و کیمیا در حد رفع نیاز مورد توجه بود ولی با این همه، پایه‌های اولیه جنبش ترجمه در دوره اموی و تلاش کسانی چون خالد بن یزید و عمر بن عبدالعزیز نهاده شد. در آن زمان نوشتن و کتابت در میان مسلمانان به صورت عمومی چندان رایج نبود اما افردای بودند که کتابت می کردند.اما به علت حافظه قوی که داشتند بیشتر مطالب را حفظ می‌کردند و به یادگیری قرآن بیشتر اهمیت می‌دادند. اما در دوره عباسی به علت نیاز جامعه به دانستن و آگاهی نسبت به مسائل اطراف و آشنایی با فرهنگ‌ها و دستاوردهای علمی کشور‌های فتح شده و توجه خلفا و وزرا، رشد هر چه بیشتر علوم و دانش‌های گوناگون و شگل‌گیری جنبش ترجمه در این دوره را فراهم شد. در این جنبش خاندان‌هایی چون برمکیان،بخت یشوع،بنی شاکر و.... و مراکزی چون بیت الحکمه و جندی شاپور نقش داشتند.

با صلح امام حسن(ع) و معاویه در سال 41هـ.ق، خلافت رسماً به خاندان اموی انتقال یافت. خلافت امویان به سبب پیشینه آن‌ها در مقابله با اسلام و در پیش گرفتن سیاست دین‌ستیزی و ظلم و تبعیض در دوره خلافتشان، با مخالفت مسلمانان و شکل‌گیری قیام‌های متعدد علیه آنان مواجه شد. این قیام‌ها که اغلب به نام رهبران آن‌ها شناخته می‌شوند، دارای نقاط اشتراک و افتراق بسیاری بودند و با وجود اشتراک در شعار مبارزه با دین‌ستیزی امویان، دارای ایدئولوژی و اهداف و ساخت و بافت متفاوتی بودند. قیام‌های دوره اموی بر اساس اهدافی که در پیش گرفتند به چهار دسته قیام‌های ایدئولوژیک، قیام‌های سیاسی، قیام‌های اقتصادی و قیام‌های اجتماعی تقسیم می‌شوند. رهبران و عناصر قیام‌های دوره اموی دارای پایگاه و جایگاه اجتماعی متفاوتی بودند.بر این اساس این قیام‌ها به دو دسته قیام-های عربی و قیام‌های موالی تقسیم می‌شوند. رهبران و عناصر قیام‌های عربی که عمدتاً قیام‌های ایدئولوژیک و سیاسی را شامل می‌شود، از نخبگان سیاسی و مذهبی جامعه اسلامی بودند که دارای جایگاه و پایگاه اجتماعی شاخصی بودند؛ در حالی که رهبران قیام‌های اجتماعی و اقتصادی دوره اموی عمدتاً از موالی و اهل ذمه بودند که پایگاه و جایگاه شاخصی در جامعه نداشتند. این قیام‌ها در نهایت با از بین بردن مشروعیت امویان و تضعیف ساختار حکومت آن‌ها، موجبات سقوط حکومت بنی‌امیه را فراهم ساختند.