جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

افلوطین برای تبیین چگونگی پیدایش کثیر از واحد و رابطه آنها با یکدیگر از نظریه ی «فیضان» که پیشینه ی آن در آراء افلاطون و حتی قبل از او در پارمنید قرار دارد، استفاده می کند. در تصویری که افلوطین از نظام هستی شناسی خود ارائه می کند، احد که در بالاترین نقطه ی هستی و به تعبیر وی فراتر از آن قرار دارد، در اثر شدت کمال و پری لبریز می شود و در اثر این فیضان، موجودات کثیر در سیری منظم پا به عرصه ی هستی می گذارند. درجه ی وجودی این موجودات را میزان دوری و نزدیکی آنها به احد تعیین می کند؛ به گونه ای که هر چه از احد دورتر می شویم، درجه ی وجودی ضعیف تر و کثرت شدیدتر خواهد بود. این فرایند تا جایی که قابلیتی برای پذیرش هستی وجود دارد ادامه می یابد، تا هر موجودی بتواند استعداد های نهفته ی خود را فعلیت بخشد و در نهایت این موجودات مجدداً به اصل خود باز می گردند. نظریه ی فیضان از سوی فلاسفهی اسلام، به خصوص ملاصدرا به خوبی مورد استقبال قرار گرفت. ملاصدرا این نظریه را هم چون دیگر نظریات در دستگاه عظیم فلسفی خود بر مبنای اصالت و وحدت وجود تحلیل کرد و ابعاد گوناگون آن را تکمیل نمود. این رساله به منظور تبیین چگونگی صدور کثیر از واحد از دیدگاه دو فیلسوف بزرگ افلوطین و ملاصدرا، به بررسی جنبه های گوناگون نظریه فیضان می پردازد و در همین راستا تحولات و تعمیق هایی که ملاصدرا، به منظور حل مسائل و شبهات فلسفی در باب مساله ی فیض و خلقت در این نظریه ایجاد کرد، مورد بررسی قرار می گیرد.

خدا همواره موضوعی مهم برای اذهان بشری بوده است. مسئله شناخت خدا علاوه بر اهمیت نظری و معرفتی آن، نقش اساسی در حیات آدمی ایفا می کند و تاثیری عمیق در انگیزه ها، داوریها و کردارهای او می گذارد. بدیهی است از زمان گذشته تا زمان حال دیدگاههای گوناگونی درباره وجود خدا و اوصاف او وجود داشته است. کسانی گفته اند که خدا وجود دارد و کسانی گفته اند که خدا وجود ندارد. همچنین نیک می دانیم که هر یک از ادیان و مکاتب، خدا را با اوصاف خاصی می شناسند و افعال ویژه ای را به او نسبت می دهند. افرادی وجود داشته اند که ناخودآگاه به نوعی جسم انگاری گراییده اند و مثلا خدا را در چهره موجودی بسیار بزرگ که در آسمان سکونت دارد، تصور کرده اند. بسیاری از افراد نیز به گونه ای انسان وارانگاری مبتلا بوده اند. اما عقل و وحی در این نکته همداستان اند که خداوند دارای همه اوصاف کمالی است؛ خدا دانا، توانا، بخشایشگر، آفریدگار و روزی دهنده و ... است. رساله حاضر ترجمه و نقد دو فصل از کتاب دیدگاهها درباره خدا اثر اچ.پی.آون است. مولف محترم در این کتاب که مطالعه ای در باب اوصاف خدا است، عمدتا به طرح دیدگاههای فلسفی درباره خدا می پردازد. وی بر آن است که تنها دیدگاههایی را مطرح کند که معنای متمایزی از خدا ارائه می دهند و در عین حال قابل شرح و بسط عقلانی هستند. رئوس مطالب این رساله به قرار زیر است: در فصل اول، خداباوری سنتی عرضه می شود. در فصل دوم، چهار اندیشه کلامی مهم یعنی اندیشه خدای متناهی، دیدگاه نوافلاطونی از خدا، همه خداانگاری و الهیات پویشی مورد بحث و نقد قرار می گیرد. در فصل سوم، دیدگاه اسلامی درباره خدا تقدیم می گردد و در پایان برخی از آموزه های خداباوری سنتی مورد بررسی و نقد قرار می گیرد/

چکیده:هدف پژوهش شناساندن هر چه بیشتر دیدگاههای کانت در زمینه دین است. روش پژوهش کتابخانه ای و گردآوری مطالب از منابع مختلف و ارائه آن به صورت یک مجموعه بوده است. طرح این پژوهش عبارت است از یک چکیده مطالب ، پیشگفتار و سپس متن اصلی این پایان نامه که شامل چهار فصل می باشد و در انتها جمع بندی مطالب آمده است. نتیجه کلی را می توان در پیام بنیادین فلسفه دین کانت در این عبارت کوتاه خلاصه کرد که راه راست به سوی پیشرفت از رحمت به سوی فضیلت نیست، بلکه ترجیحا از فضیلت به سوی رحمت ( دین ) است با این سخن کانت نیل به دین راستین و ایمان خالص دینی را از راه اخلاق جستجو می کند.

آنچه از یک دیندار و مومن حقیقی خواسته شده ایمان، تعقل، معرفت و راهیابی و هدایت است که تقریبا در همه ادیان بر آن تأکید شده است. اساس ایمان، معرفت قلبی فرد نسبت به خداوند، معاد و نبوت است. اولین لایه ایمان پذیرش اسلام و نهائی ترین آن رسیدن به یقین است. مؤمن برای راه یافتن و شناخت این حقایق بی نیاز از تعقل و اندیشه نیست. عقل سلیم که مطابق فطرت عمل کند، خود به حقیقت یگانه ذات احدیت و وجود فرستادگانش و روز حساب معترف است. بنابراین عقل از مهمترین قوای شناختی به عنوان رسول باطنی و فرستادگان خداوند به عنوان پیامبران بیرونی، هادی و راهنمای بشر برای کسب معرفت و راهیابی به سوی حق تعالی می باشند. معرفت ذات لایتناهی حق تعالی از نظر دین، انفع المعارف محسوب می گردد.عرفان یکی از نظامهای اعتقادی است که در بستر فرهنگ اسلامی با صبغه اسلامی شکل گرفته و به جهت معرفت شهودی و حضوری که در عرفان به آن قائل هستند، اقرب طرق برای شناخت خداوند است. از عناصر مؤکد که عرفا در مراحل عالیه معرفت الله به آن می رسند «حیرت» می باشد. عارف معتقد است که شناخت حضرت حق و راهیابی به ساحت یگانه وی در نهایی ترین مرتبه خود باعث حیرت و حیرانی مومنین می گردد. «حیرت » یکی از مطلوبات مهم در عرفان اسلامی و متلازم با معرفت عالی و کشف عالی است. در ظاهر امر به نظر می رسد که حیرت به معنی جهل و تشویش و سردرگمی و ضلالت باشد. اما در عرفان بدیهه ای است که بر دل عارف می افتد و به حیرت رسیدن، نشان از به مقصد رسیدن دارد. حیرت عارف ناشی از مواجهه وی با اسراری از عالم ماوراء الطبیعت و غیب و ادراک تجلیات نوبه نو حق تعالی است که در هر لحظه جلوه ای نو دارد . از نگاه عارف هستی را وحدت صرف در برگرفته است، هیچ چیز نیست، جز حقیقت ذات باری تعالی که نظام جلوات هستی، مظهری از او هستند و حقیقت ذات باری تعالی را نشان می دهند، اما باز هم نشان از او ندارند. بنابراین باید قائل به بود و نبود، هست و نیست، واحد و کثیر، تشبیه و تنزیه، حقیقت وخلقیت خداوند شویم. چون اشاره به یک طرف از موارد فوق شناخت ناقصی از خداوند را می فهماند و شناخت درست از خداوند این است که به هست و نیست وتشبیه و تنزیه او قائل شویم. اینها اموری است که عقل فلسفی برنمی تابد و قادر به ادراک آنها نیست. عقل مقید به مبانی خاص خود بوده و به جهت محدودیت و محصور بودن در زمان و مکان& این عالم در معرفت فرا زمانی و فرا مکانی دچار صعوبت می شود.عقل هر چند یکی از قوای مهم ادراکی است اما در شناخت خداوند اظهار عجز می کند و سقف تعقل در حیرت نمودار می گردد. حیرت عارفان ناشی از معرفت است, بنابراین مطلوبیت خاصی دارد و غیر از حیرت ناشی از جهل است. حیرت ناشی از جهل به جهت سستی اندیشه، ماندن در ححب الفاظ و راه نیافتن رخ می دهد. فیلسوف سعی دارد از تمام حقایق و اسرار هستی حیرت زدایی کند و تصویر روشن از آن ارائه دهد و آنها را در قالب تعریفات و مبانی خود در آورد,اما اهل عرفان، چنین نبوده و هستی را سرشار از اسرار دانسته و خداوند حقیقتی که در عناوینی چون علت العلل و مسب الاسباب و یا آنچه که در رأس سلسله ممکنات قرار گیرد، نیست. بلکه حقیقتی حیرت افکن و حیرت زا بوده و عقول در فهمش عاجزند. لذا حیرت به عنوان یکی از مسائل اساسی اختلافی و حل ناشدنی فیلسوف و عارف است و نگاه هر یک از این دو طائفه نسبت به حیرت متفاوت است. خداوند سرالاسرار و غیب الغیوب است و این بدان معناست که خداوند حقیقتی لایتناهی و بی کران است که در ظرف محدود هیچ شناختی قرار نمی گیرد و شناخت خداوند در حد پی بردن به وجود و هستی وی و معرفت اسماء و صفات اوست و معرفت بیش از این نسبت به حق تعالی، حیرت و حیرانی را بدنبال دارد. در یک نگاه ظاهری به نظر می رسد که دین و حیرت و دعوت به حیرانی عارف، با مقولات دینی ایمان, عقلانیت, معرفت و هدایت درتنافی است. چرا که در عرف متداول «حیرت» با عناصری چون شک و دودلی، ضلالت، سرگردانی و جهالت پیوند دارد. که در قاموس دین به عنوان، ضد ارزش مطرود شمرده است, اما در شناختی عمیق تر ونگاهی دقیق تر می بینیم که حیرت، ایمان و یقین مؤمن را به مخاطره نمی اندازد. زیرا که ساحت ایمان به هست ها تعلق دارد و حوزه حیرت در ماهیات و کیفیات حقایق است. عقلانیت دینی بگونه ای است که با حیرت عارف همنشین است و معرفت عالی با حیرت قرین است. و به حیرت رسیدن عارف، به معنای ضلالت و گمراهی نیست بلکه عین هدایت و راهیابی است و آن به این جهت است که حیرت ناشی از معرفت است. حیرت و حیرانی در حقیقت لایتناهی و بی کران حق تعالی به عنوان محور و اساس دین، امری طبیعی و مطلوب است.

کتابنامه: ص. ۲۳۶-‎۲۳۹؛ همچنین بصورت زیرنویس // حمد و سپاس خداوند منان را که بر این بی بضاعت منت نهاده و توفیق نصیبم نموده تا بتوانم در مورد ذات اقدس نور الانوار و واجد همه کمال های وجودی به گونه ای برتر و شریف تر، از میراث بسیار گرانبها از یک انسان کامل و واصل مطلق حضرت علی (ع) در مجموعه نورانی و پرفروغی به نام نهج البلاغه که برای ارائه به راه های کمال بشری به ودیعه گذاشته، پژوهشی انجام دهم. این پژوهش نتیجه تلاش و کوشش مستمرانه سیر اجمالی، در زمینه الهیات به معنی الاخص و شناخت خدا و صفات ثبوتیه و سلبیه او است. و شیوه نگارش آن، با قلم روان و رسا و به دور از الفاظ مغلق م مبهم و اصطلاحات پیچیده است که در عین عملی بودن مباحث، فهم آنرا آسان و سهل الوصول می سازد و مشتمل بر چهار فصل است. فصل اول: این فصل در مورد ذات خدا و اصولا ادله و براهینی که در مورد اثبات آن کاربرد دارد مورد بحث و بررسی قرار گرفته است و بطور کلی همه آنها را در دو راه می توان خلاصه کرد: الف- حس: راه حس به نوبه خود به دو راه منشعب می شود: ‎۱- حس باطن، فطرت، دل ‎۲- حس ظاهر. مقصود از راه فطرت این است که یک شعور باطنی و کشش درونی بدون هیچ دلیل و استدلال، ناخودآگاه، او را به سوی خدا رهبری می نماید. و نهج البلاغه هم در این زمینه افقی بسیار روشن باز نموده و در آن به شأن فطرت به آنچه خدا در ان به ودیعه گذارده، توجه شده است. حس ظاهر نیز به نوبه خود به سه راه منشعب می شود: ‎۱- راه تشکیلات و نظامات. ‎۲- راه هدایت و راهنمایی مرموزی که موجودات در مسیر خویش می شوند. ‎۳- راه حدوث و پیدایش عالم. از آنجایی که هر سه راه با حواس ظاهری مطالعه می شود و کبرای این قیاس منشأ عقلی دارد. لذا هر سه راه در زیر مجموعه دلیل عقلی قرار می گیرد. ب- دلیل عقلی: دلیل عقلی را از طرق مختلف می توان طی طریق کرد ولی به برخی از آنها که ریشه در نهج البلاغه دارداشاره می شود. ‎۱- راه تشکیلات و نظامات: مطالعه احوال موجودات نشان می دهد که نظامات جهان آفرینش روشن ترین و همگانی ترین برهان خدا شناسی است و حضرت می فرمایئ: وهل یکون بناء من غیر بان، او جنایة من غیر جان؛ آیا هیچ هیچ بنائی بدون سازنده و یا جنایتی بدون جنایتکار تحقق می یابد؟ با در نظر گرفتن قانون علیت که منکر آن قطعا در دام سفسطه خواهد افتاد. به این نتیجه می رسیم که، بر جهان هستی، ضمن اینکه از یک نظام قانونمند برخوردار است یک قانون مافوق قدرت بشری و مادی حاکم بوده و با قدرت و توانایی مطلق، حکومت می کند. ‎۲- هدایت و راهیابی: یکی از زاههای رسیدن به خداوند دقت در هدایت غریزی انسان و حیوان می باشد. نوزاد انسان و حیوان چه بسا به همان حس مرموز باطنی خویش به مقاصدی راه می برد که اگر به دست راهنمایی مافوقش نباشد نیاز به تحصیلات عالیه دارد تا آن مقصد را درک نماید و به آن برسد. نهج البلاغه هم با بیان بسیار متین و رسا به این مسئله اشاره کرده است. ‎۳- راه حدوث عالم: انسان به هر کدام از موجودات عالم به نگرد نشانه حدوث در پیشانی او می بیند و به حکم عقل متوجه می شود که نیرو یا نیروهایی است که نه تنها این موجودات را ایجاد کرده بلکه در همه حال مدبر آنها بوده است. در نهج البلاغه آمده است: لا یجری علیه السکون و الحرکة؛ حرکت و سکون بر او(خدا) جاری نمی شود چگونه آنچه در مخلوقات قرار داده بر او قرار می گیرد. و چیزی که آفریده خداست بر او حکومت نخواهد کرد. ‎۵- راه استدلال: حکما و متکلمین می خواهند از طریق عقل واستدلال به خدا راه یابند و در این زمینه براهین زیادی اقامه کرده اند که بعضی از آنها مبتنی بر بطلان دور و تسلسل بوده و بعضی هم نیست و اگر بخواهیم همه اینها را تقسیم بندی بکنیم از نظر کلی دارای سه شکل و سه فرم می باشند، بنامهای ارسطی، سینوی، صدرایی، مشخص شده است. ‎۶- راه دیگر خداشناسی در نهج البلاغه: حضرت علی (ع) می فرماید: خدا را به وسیله فسخ شدن تصمیم ها و گشوده شدن گره ها و نقض شدن اراده ها که در صفحه جان انسان پدید می آید، شناختم. فصل دوم: حقیقت ذات خدا قابل معرفت نیست. زیرا حقیقت ، [یزی قابل شناخت می باشد که از نظر زمان و مکان، کیفیات و خواص، جسمانی بوده و محدود به آنها می باشد. در حالی که ذات باریتعالی وجود است از هر نظر بی پایان و نا محدود و طبق نظر مولی الموحدین، خدا بسیط محض است و به هیچ وجه تجزیه و تبیعض به او راه ندارد. فصل سوم: یکی از بحثهای بسیار مهم خداشناسی، بحث توحید و اثبات یکتائی ویگانگی ذات اقدس حقتعالی است توحید، هم به معنای نفی شریک و نفی تعدد هم به معنای نفی ترکیب، اعم از عقلی و خارجی است و چون ذات خدا یک حقیقت خالص و مجرد محض است، لذا تعدد در او معنی ندارد و وحدانیتش احدی است. فصل چهارم: یکی از مباحث بسیار مهم، الهیات بالمعنی الاخص، بحث صفات خداوند است و صفات او که عبارت از کمالات وجودی است، اموری زائد بر ذات واجب الوجود نیستند و ذات حقتعالی از آنها، نائب هو نیست بلکه صفات خدا در عین حال که از نظر مفهوم با هم متفاوت بوده، عین ذات حق هستند و دو قسم می باشند: ‎۱- صفات ایجادی و ثبوتی ‎۲- صفات سلبی. و هر کدام داری افراد متعددی هستند.

این رساله پژوهشی است درباره یکی از مهم ترین و بحث انگیزترین مباحث و مسایل درتاریخ عقاید و کلام اسلامی یعنی مسأله رؤیت و دیدار خداوند. در این تحقیق بیان شده است که اساس و ریشه این عقیده، همانند اکثر عقاید اسلامی به خود قرآن کریم و تفسیر برخی از آیات الهی برمی گردد. متکلمان مسلمان درباره این موضوع اقوال گوناگونی را بیان داشته اند که از میان آن ها به سه نظریه مهم و اصلی می توان اشاره کرد که عبارتند از: جواز با تشبیه 2 جواز با تنزیه 3 نفی و انکار. برخی از متکلمان، با تشبیه نمودن خداوند به مخلوقات خود، معتقد به جسم بودن خداوند گردیده اند، از این رو رؤیت حسّی او را ممکن شمرده اند. فرقه اشاعره با این که خدا را موجودی مجرد می دانسته اند، با این وجود گفته اند: مؤمنان در آخرت خدا را با همین چشم ظاهر خواهند دید. اما معتزله و شیعه به شدت با این عقیده مخالفت نموده و آن را مورد نفی و انکار قرار داده اند.

پژوهش حاضر طی دو بخش ذات و صفات ذات الهی را براساس آرای فخرالدین رازی مورد بحث و بررسی قرار دادده است و در بخش نخست مباحثی نظیر: امکان شناخت ذات الهی، وجود و ماهیت واجب تعالی، روش ها و براهین اثبات وجود خدا، و در بخش دوم مباحث عمومی صفات، کیفیت اتصاف ذات به صفات و صفات ثبوتیه ذاتیه حق تعالی مورد بررسی قرار گرفته است.

این پایان نامه با عنوان رؤیای صادقه است که در آن رؤیا و رؤیای صادقه از دیدگاه، قرآن و روایات و از دیدگاه پزشکی و مکاتب مختلف بررسی شده و مصادیقی از رؤیای صادقه بیان شده با هدف شناخت اینکه چه رؤیاهایی صادقه هستند و تعبیر دارند و چه رؤیاهایی کاذبه هستند، تنظیم شده است. در آن به انواع رؤیا از جنبه های مختلف اشاره شده است. در این نوشتار از کتاب روایی چون بحار الانوار و از کتب تفسیری چون المیزان و نمونه و از کتب پزشکی چون رؤیا از دیدگاه پزشکی و از کتابهایی که درمورد رؤیا نوشته شده مثل رؤیای صادقه از دیدگاه امام صادق و خواب، رؤیا، تعبیر و غیره استفاده شده است. نتایجی که می توان از این تحقیق گرفت این است که رؤیای صادقه وجود دارد ولی هر رؤیایی صادقه نیست و رؤیای صادقه ضرورت دارد در زندگی چون اولاً رؤیا یکی از بحثهای مهم روانشناسی است و روانشناسی خود از مهمترین بخشهای فلسفه، ثانیا رؤیا، مظهر شرایط و وضع باطن و میدانی برای بروز قدرتهای نهفته انسان است، ثالثا، رؤیا، منشأ تحولات شگرفی در مورد عقاید و معلومات انسانی، در طول قرون و اعصار بوده و می تواند برای ما آموزنده باشد. این تحقیق شامل چهار بخش است و هر بخشی از فصلهایی تشکیل شده است. بخش1- معنا و مفهوم رؤیا و ا نواع آن. بخش 2- رؤیا از دیدگاه قرآن و روایات. بخش 3- رؤیا از دیدگاه پزشکی. بخش 4- گذری بر رؤیاهای صادقه علما.

ازدیر باز انسان به دنبال کشف این حقیقت است که چرا خواب می بینیم؟ انسان در خواب چیزهایی را می بیند که مربوط ب گذشته یا آینده ی اوست. بعضی از خاطرات دور حکایت می کنند و بعضی خبری را از آینده برای او به ارمغان دارند که گاه آن خبر او را شاد و گاه غمگین می سازد، و گاه او را به فکر وا می دارد که چرا چنین خوابی را دیدم. خواب یکی از هفتاد جزء پیامبری است بعض ی از پیامبران وحی را به این طریق دریافت می کرده اند. مکان و رفت و سایر عوامل بدنی دردیدن رؤیا و متن آن مؤثرند. بعضی از عوامل از جمله قساوت قلب، دروغگویی ، قساوت و دشمنی با ائمه(ع) و پیامبر(ص) انسان را از دیدن رؤیاهای صادقانه محروم می کند و بعضی همچون تدبیر دل و تحصیل یقین و راستگویی و دوستی پیامبر(ص) و ائمه باعث دیدن رؤیاهای صادقانه می گردند. بعضی از خواب ها پریشان و یا دروغ و از ناحیه ی شیطان می باشند. خوابی را که انسان در محضر باریتعالی و در پیشگاه آسمانیان می بیند راست و آنچه را مابین زمین و آسمان می بیند کاذب و از ناحیه ی شیطان است. رؤیاهایی که برای انسان تکرار می شود حکایت از امر مهمی می باشد که باید مورد توجه شخص قرار گیرند که او را به واجبی امر و یا از منکری باز می دارد. روانشناسان با استفاده از رؤیاهایی که اشخاص می بینند مشکلات روحی آنان را برطرف می کنندو ارزش رؤیا با توجه به بیننده ی خواب و آنچه که ماده ی رؤیا است متفاوت است از جمله خواب پیامبران همیشه راست است و در اینکه آیا شخصی در خواب ائمه(ع) و پیامبر(ص) را ببیند چه مقدار می توان برای آن ها ارزش قائل شد اختلاف است. بعضی از خواب ها پیشگویی می کنند و انسان را از آینده ی او با خبر می سازند. در قرآن جمعا الفاظ مربوط به رؤیا و خواب ذکر شده که 9 مورد آن با نوم و سه مورد آن حدیث به معنی رؤیا آمده است. خود رؤیا نیز یک بار ذکر شده واژه ی حدیث در سوره ی یوسف ذکر شده. در قرآن بعضی از خواب های پیامبرانی از جمله یوسف و ابراهیم و حضرت محمد(ص) ذکر شده است و از سایرین از جمله خواب عزیز مصر و حضرت یوسف و زندانیان و ... نیز دکر شده است. در روایات تعبیر خواب ها و سؤالاتی درباره ی خواب آمده است.

پاسخ ملاصدرا و احسایی به تعیین حدود ادراک عقل نسبت به نقل مورد انتظار پژوهش حاضر است. از مبانی و اصول ملاصدرا در فهم قرآن، هماهنگی مفاهیم به دست آمده از آن، با اصول عقلی است. دیگر، تساوق قرآن و وجود؛ و همچنین، این که او تفسیر قرآن را با کشف حقایق هستی و شناخت روح انسان همراه می داند. افزون بر این، او برای وحی، جهان وجود و نفس انسانی، مراتبی هماهنگ قایل است. احسایی با استفاده از روایات، قرآن را صامت و دارای بطون متعدد می داند، که حقیقت آن نزد پیامبر و اهل بیت است، آنان که راسخان در علم؛ و کتاب ناطق خداوند هستند. پس رجوع به احادیث ائمه در فهم قرآن، مبنای اساسی احسایی است. تأویل امری ضروری در تفسیر قرآن از دیدگاه ملاصدراست، چرا که ورای معنای ظاهری، معانی باطنی پیچیده ای وجود دارد که با تفسیر ظاهری قابل دسترسی نیستند. او در عین حال حفظ ظواهر الفاظ قرآنی را اقتضای دین و دین داری می داند. نزد احسایی، معنای ظاهر همان تنزیل بوده، و معنای باطن تأویل است. او معتقد است برای دریافت علم تأویل قرآن باید به ائمه و روایات ایشان مراجعه کرد. از مبانی فهم حدیث در نگاه ملاصدرا، سازگاری آن ها با اصول عقلی؛ و همچنین، این که احادیث، مانند قرآن دارای بطونی هستند، که جهت درک معانی حقیقی موجود در آن ها نیاز به تأویل دارند. احسایی عقل را تا جایی دخیل در فهم حدیث می داند، که مغایر با کتاب و سنت نباشد. راه تشخیص صحت حدیث نزد او، مؤانست با اخبار اهل بیت و دارای شمّ اخبار آل محمد (ص) بودن است. از منظر ملاصدرا، عقل درون هندسه معرفت دینی بوده، و همراه با شهود عرفانی، ابزاری جهت ادراک و فهم غیرمعصومانه از وحی است. از دیدگاه احسایی، عقل تنها مفتاح معرفت دینی بوده، و ظاهرِ نقل برتر از عقل است. او در عمل، جهت دستیابی به معارف ائمه، طریق کشف باطنی مشوب، و ارتباط مستقیم در رؤیا با ایشان را برگزیده است. در حالی که با اصل جدایی ناپذیری برهان، عرفان و قرآن صدرایی و استفاده از انوار نبوی، امکان دستیابی به معانی ورای ظاهر الفاظ قرآن و حدیث وجود دارد؛ تفکر احسایی، دین را محدود به ظواهر الفاظ نموده، و آن را از صحنه زندگی بیرون می برد.