جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

از مهم ترین آموزه های دین مبین اسلام که در واقع جلوه گری غایت مندی تاریخ به شمار می رود، نظریه جامع و کامل «نجات گرایانه» دین، یعنی «آموزه مهدویت» است. این آموزه، آینه تمام نمای پیش گویی وحیانی دین اسلام و آینده ای حتمی، روشن، فراگیر، مطلوب و موعود امم است.این مقاله با رویکردی توصیفی _ تحلیلی می کوشد تا مبانی نظری و ابعاد تکامل را در نظام معنایی اسلام، شناسایی کند. مقاله با فرض گرفتن این نکته که اندیشه مهدویت، فرجام متعالی و شکوهمند آینده جهان و سرمنزل متعالی و متکامل تاریخ بشری از دیدگاه اسلام است، به معناشناسی تکامل در اسلام می پردازد. بررسی کارکردهای پیوند مطالعات مهدوی و فلسفه نظری تاریخ، آغازگاهی است که نویسنده برای ارائه تصویری روشن از بحث برمی گزیند. بازگرداندن هویت واقعی آموزه مهدویت به چارچوب استانداردهای برخاسته از فرهنگ دینی و گذر از رویکرد منفعل به رویکرد فعال در عرصه مطالعات مهدوی از مهم ترین فواید این پیوند برشمرده شده است.نگارنده ابتنای بر ربوبیت الهی، غلبه حق در فرجام ستیزش تاریخی و تاثیر اراده های انسانی در تکامل تاریخ را مهم ترین انگاره های اسلامی در تبیین اندیشه تکامل تاریخ در اسلام برمی شمارد و فضیلت محوری، عقل گرایی، آرمان گرایی، فراگیری، جامعیت و ... از جمله یافته های کاوش نویسنده در ویژگی های جامعه متکامل عصر ظهور است.

این نوشتار، در ادامه مقالات گذشته و تاملی بر چگونگی طرح آموزه های مهدویت از سوی امام صادق و کیفیت ارائه معارف مهدوی از سوی ایشان است؛ بیاناتی که با توجه به اهداف کلی دعوت دینی، فرصت ویژه صادقین (ع) در آموزش معارف دینی، نیازهای عصر سقوط امویان و ظهور عباسیان مطرح شده اند.بررسی محورهای مورد تاکید در این بیانات و تامل در نسبت آن ها با اهداف کلی و نیازهای هر عصر می تواند از یک سو طرح کلانی را نشان دهد که در این شکل از تعلیم و تربیت تعقیب شده است و از سوی دیگر، تاثیر تربیتی و اخلاقی هر یک از آموزه های مهدوی را نمایان تر کند.این پژوهش بر تحلیل محتوایی روایات صادره از امام صادق (ع) تکیه دارد و تلاش می کند با توجه به شرایط عصر صدور، آثار آموزه های مهدوی بر شیعیان را معلوم نماید؛ از این رو با تعیین محورهای مورد تاکید در سخنان آن امام همراه با ارائه نمونه ای از آن و تامل در نسبت این سخنان با شرایط مخاطبان، می کوشد به حکمت و جهت طرح هر یک از آموزه ها دست یابد. ارائه نمونه در سخنان امام صادق (ع) در این مقاله با توجه به توضیحات مقالات پیشین محدودتر بوده و کثرت روایات آن حضرت ما را ناچار از گزارش کلیات و پرهیز از ذکر جزئیات کرده است. از پیش فرض ها و روش های این مجموعه مقالات پیش تر در نوشتاری گفت وگو کرده ایم.این مقاله، روشنگر این سخن است که تعلیم آموزه های مهدوی در این برهه از تاریخ ائمه (ع) افزون بر ارائه معارف مهدوی و آخرالزمانی به نکاتی مهم در تربیت مخاطبان توجه دارد و نوعی زمینه سازی برای جلوگیری از آفات بحث مهدویت و جلوگیری از انحرافات را متناسب با عصر ائمه نخستین دنبال می کند.

فرجام شناسی به دلیل این که به آینده نادیده بشر ارتباط دارد و خبر دقیقی از آن در دسترس نیست، همواره از بحث انگیزترین آموزه های ادیان بوده است. در یهودیت هم به  رغم ابهام در منشا این آموزه که گروهی آن را تحت تاثیر تلاقی اندیشه های یهودی ایرانی در ایام اسارت بابلی می دانند، مفاهیمی هم چون ماشیح، رستاخیز مردگان، جهان آینده، آخرین داوری، بهشت و جهنم وجود دارد. گفتنی است پیوستگی مفهوم این آموزه ها در نگاهی کلی آنها را در امتداد یک دیگر قرار می دهد.این نوشتار گزیده ای گزارش گونه و تفسیری از بخش ماشیح (فرجام شناسی) تلمود است. تلمود منبع سنت شفاهی آیین یهود به شمار می رود که تفاسیر مهم یهودی را دربر دارد.

مقاله حاضر با طرح ادله گوناگون در مورد ضرورت زمینه سازی برای ظهور موعود بحث می کند و می کوشد ادعای کسانی را که اظهار می دارند آمادگی و زمینه سازی برای ظهور منجی ضرورت ندارد، ابطال سازد. این ادله عبارتند از: اثبات ضرورت زمینه سازی از دریچه فلسفه غیبت، تلازم وجوب عمل به تکالیف شرعی با ضرورت زمینه سازی، بی نتیجه بودن ظهور بدون زمینه سازی، لزوم زمینه سازی در قالب معرفی امام به مردم، دلالت ادله وجوب انتظار بر لزوم زمینه سازی. آخرین دلیل نیز ذکر نمونه هایی از وظیفه شیعیان نسبت به زمینه سازی در عصر غیبت است. با این ادله ثابت می شود که وظیفه شیعیان برای ظهور منجی بس سنگین است. البته این بار تنها بر دوش شیعیان سنگینی نمی کند، بلکه بر همه عدالت طلبان و ظلم ستیزان که به آرامش بشر فکر می کنند، فرض است تا جهان را برای طلوع خورشید عدالت گستر آماده کنند.

ظهور امام مهدی (عج) نشانه هایی دارد، نشانه هایی که مطرح شدن آنها از سوی پیشوایان دینی همراه با مقاصدی بوده است. تحقق برخی از این مقاصد در گرو تطبیق نشانه ها بر مصادیق خارجی است. این تطبیق اولا نیازمند ضوابط و معیارهایی است که ما را به مصداق واقعی نشانه ها راهنمایی کند، ثانیا در مسیر آن، دو مشکل اساسی وجود دارد: نخست این که همیشه احتمال وجود مصادیق دیگری برای نشانه ها وجود دارد و دوم این که برای نشانه ها می توان مصادیق جعلی ساخت. از این رو نیازمند معیارهایی هستیم که بتوانیم در روند تطبیق از آن پیروی کرده و از دشواری های یاد شده عبور نماییم. ضوابط یادشده بدین قرارند: نخست این که تطبیق باید همراه با یقین باشد، دوم، مصداق مورد نظر باید تمام ویژگی های یاد شده برای نشانه مربوط را بالفعل دارا باشد، سوم، جریان تطبیق نباید به تاویل روایات بینجامد، چهارم، تطبیق باید با ضوابط و چارچوب های کلی دین هماهنگ باشد و تطبیق نباید موجب زیر پا گذاشته شدن یکی از ضوابط دین شود، پنجم این که در جریان تطبیق باید نشانه هایی که در آنها احتمال وجود مصادیق جعلی وجود دارد، بر نشانه هایی که جعل شدنی نیستند عرضه شوند. با توجه به پنج معیار یاد شده، می توان به مصادیق واقعی نشانه های ظهور که احتمال تعدد مصداق و جعل در آنها نمی رود دست یافت.

عبیداله مهدی، موسس دولت فاطمیان، در آغاز تبلیغات خود از دو مقوله بیشترین بهره را گرفت. او خود را به اهل بیت پیامبر نسبت می داد و از سویی خود را مهدی موعود می نامید. بنابراین، آغاز کار عبیداله مهدی با این دو ادعا آغاز شد و عاقبت به شکل گیری دولت فاطمیان انجامید. مردم مغرب زمین با زمینه سازی ابوعبداله شیعی برای ظهور مهدی (عبیداله) آماده ظهور مهدی موعود بودند. از این رو، ادعای مهدویت عبیداله را پذیرفتند و با او همراه شدند و دولت فاطمیان را تشکیل دادند. بنابراین، تاثیر اندیشه مهدویت در شکل گیری دولت فاطمیان روشن است.در این نوشتار، به بررسی جوانب گوناگون تاثیر اندیشه مهدویت در شکل گیری دولت فاطمیان پرداخته می شود.

با تامل در ادعیه، زیارات و روایات مربوط به دو واقعه عاشورا و ظهور، درمی یابیم که نه تنها مقابله با اهل بیت علیهم السلام _ به ویژه در واقعه عاشورا _ در همکاری میان دو جریان یهود و بنی امیه به عنوان دو روی یک سکه به نام حزب شیطان صورت گرفته، بلکه این همکاری و تقابل تا آخرالزمان و هنگام ظهور، ادامه یافته و در آن روز به پایان خوش پیروزی حزب الله می رسد. در این نوشتار، این مطلب به عنوان نمونه در بررسی دو جریان رسانه ای هالیوود و به طور مشخص نقد فیلم «محمد رسول الله» (الرساله) و هچنین جریان سیاسی و تاریخی نقل و انتقال های خاندان بنی امیه تا امروز و به طور مشخص ظهور گروه تکفیری داعش پی گیری شده است.

این مطالعه بر محور سوال انجام شده است که اگر قرار باشد فیلمنامه ای با محوریت «حضرت مهدی» نگارش شود آن فیلمنامه از چه الگوی تکنیکی و فرمی تبعیت خواهد کرد. الگوهای طراحی فیلمنامه های سینمای کلاسیک عموما بر الگوی ارسطویی استوار است که با توجه به مبانی فلسفی و خاستگاه های فرهنگی چنین الگو هایی_ نمی تواند ظرف ایده الی برای طرح شخصیت های قدسی مانند معصومین و حضرت حجت (علیه السلام) قرار گیرد. با توجه به ابعاد عدیده ساختار در فیلمنامه (مانند پیرنگ ماجرا، شخصیت پردازی، دیالوگ نویسی و ...) این مطالعه تنها بر بعد «شخصیت پردازی» در فیلمنامه متمرکز شده که از طریق احصاء مختصات تکنیکی و مقتضیات شخصیت پردازی در فیلمنامه_ کارآمدی انها را در طرح شخصیت حضرت مورد ارزیابی قرار می دهد. فرضیه این مقاله این است که قابلیت های تکنیکی فیلمنامه ها با الگوهای ارسطویی عموما مناسب طرح شخصیت های زمینی اند و باید در ویژگی های ساختاری این الگو ها از جمله اصل شخصیت پردازی تصرف کرد و قابلیت های نوینی را در ساختار فیلمنامه ارائه داد.

یکی از دلایل اثبات تولد و وجود حضرت حجت بن الحسن العسکری، احادیثی است که شیعه و سنی به تواتر نقل کرده اند و در آنها پیامبر به دوازده نفر بودن جانشینان خود تصریح کرده است. این احادیث، به اختصار، احادیث دوازده امام (خلیفه) نامید می شود. البته برخی احادیث اهل تسنن و بیشتر روایات شیعه، افزون بر بیان تعداد جانشینان، به صفات و ویژگی آنان نیز پرداخته اند. از مهم ترین نکاتی که در این روایات آمده، معرفی قائم دوازده جانشین و خبر از غیبت ایشان است و هم چنین پدر و جد او را نیز معرفی کرده است. این احادیث به دوگونه به تولد و وجود حضرت حجتدلالت می کند: یکی به صورت عام، یعنی استدلال به همان عدد دوازده که مورد اتفاق شیعه و سنی است و دیگری با متن، یعنی استدلال به صفات و ویژگی هایی که در متن روایات آمده و امام دوازدهم را که همان قائم است، مشخص و معین کرده است.احمد الکاتب، نویسنده کتاب الإمام المهدی حقیقه تاریخیه ام فرضیه فلسفیه (2007 میلادی) چون سعی در انکار وجود امام دوازدهمدارد، در صفحات 127 تا 133 کتابش، شبهه هایی را درباره احادیث دوازده امام مطرح می کند. خلاصه سخن وی این است که این عقیده و احادیث آن جعلی است و در قرن چهارم ساخته شده است، لذا نمی توان به آنها استناد کرد.در این شماره، آخرین قسمت سخنان وی در این مورد نقل و نقد می شود.خلاصه شبهه ها:1. شیخ مفید کتاب سلیم را تضعیف کرده است؛2. اشکال های زیدیه بر احادیث دوازده امام؛3. احادیث دوازده امام دلالتی بر فرزند امام حسن عسکری ندارد.خلاصه پاسخ ها:1. این برداشتی نادرست از کلام ایشان است. شیخ مفید در مقام هشدار به مردم عادی است نه تضعیف اصطلاحی؛2. شیخ صدوق همه اشکال های زیدیه را پاسخ داده است، اما نویسنده هیچ اشاره ای به آنها نکرده است؛3. این احادیث به دوگونه بر فرزند امام حسن عسکری دلالت دارد؛ یکی به عموم، دیگری به متن.

در بیان کلمات معصومان و سخنان ائمه، استدلال های روشنی وجود دارد که خداوند برای هدایت انسان ها به سوی کمال شان پیامبران و امامانی فرستاده است تا بدین وسیله، حجت بر بندگانش تمام شود. برای نمونه، روایت اول کتاب الحجه اصول کافی بر چهار مساله ضرورت وجود حجت، ویژگی های حجت، ضرورت استمرار وجود حجت (حتی در دوران خاتمیت) و راه شناخت حجت دلالت می کند. تبیین و تحلیل این روایت، نشان گر آن است که قواعد عقلی نیز ضرورت امامت و استمرار آن را ثابت می کند که در این نوشتار، این قواعد به اختصار تبیین می شود.

در این نوشتار، مفاهیم، ریشه های تاریخی و مولفه های تربیت دینی به عنوان تربیتی زمینه ساز برای دست یابی به ایمان و ثمرات آن، و مقایسه این نوع تربیت با آموزه های سکولار برای شناخت بهتر چالش ها و آسیب ها بررسی می شود. از آن جا که در جامعه اسلامی ایران، آموزه و تربیت سکولار جایگاهی نداشته و ندارد، چندان هم شناخته شده نیست. معرفی تربیت سکولار و مقایسه آن با تربیت دینی به ویژه تربیت ساز با محوریت امام- که ریشه ای کهن در تاریخ و فرهنگ کشور ما دارد- مهم ترین هدفی است که در این نوشتار پی گرفته می شود. روش تحقیق در این کار، مطالعه نظری- تطبیقی است که بررسی و نتیجه گیری مطالب، پایه های اصلی آن را تشکیل می دهند. نتایج به دست آمده از تحقیق، بیان گر این حقیقت است که سکولاریسم و برخی تبعات آن مانند تربیت سکولار، ریشه در فرهنگ مغرب زمین دارند. اساسا تربیت سکولار بر آموزش و گسترش علوم تاکید دارد و در برنامه های درسی خود، آموزش تعالیم دینی را نمی گنجاند. برعکس تربیت دینی در کشورهای اسلامی، به ویژه کشور ما ریشه های عمیق دارد و بین آموزش تعالیم دینی و علوم گوناگون مغایرتی نمی بیند. مقایسه بین مولفه ها و دستاوردهای این دو نوع تربیت، مقصد اصلی این نوشتار است.