جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

بحث پیرامون تجربه دینی از مسائل مورد توجه در دین پژوهی نوین میباشد. تجربه عرفانی به عنوان نوعی از انواع تجربه دینی؛ مفهومی است که از فضای فکری مغرب زمین برخاسته است امّا از جنبه مصداق، عده کثیری از مسلمانان از دیرباز تجربیات عارفانه و زندگی زاهدانه را از سر گذارنده و برخی به درجات والای عرفان نائل آمده‌اند و فلاسفه و عرفای مسلمان نیز در علم عرفان نظری، عرفان عملی و فلسفه عرفان در این زمینه به بحث و مداقّه پرداخته‌اند. اگر چه «کشف و شهود عارفانه» در فرهنگ اسلامی کاملا مترادف با مفهوم «تجربه عرفانی» نزد ویلیام جیمز نیست و مفهومی عمیق‌تر و گسترده‌تر است؛ با این حال می‌توان در مقایسه با مفهوم تجربه عرفانی نزد جیمز؛ آن را معادلی دقیق‌تر و حکایتی واضح‌تر از مصادیقش دانست. به جهت ضرورت بحث و اقبال عمومی در میان مردمان معاصر به سمت معنویات، تبلیغ دین از بعد عرفانی اهمیت خاصی در میان دینداران یافته است. از این رو در این پایان‌نامه به بررسی ماهیت و آثار تجربه عرفانی نزد فلاسفه مشائی با تاکید بر مطالعه نظریات ابن‌سینا و عرفای مکتب ابن‌عربی با تاکید بر آرای قیصری و فلاسفه دین با تکیه بر دیدگاه ویلیام جیمز پرداخته شده است. نظرات این اندیشمندان درباره آثار و نتایج عرفانی بر عارف مطالعه شده و به صورت مبسوط، مقایسه آرای آنان را مورد نظر قرار داده‌ایم. آنچه در پژوهش حاضر محل نظر این است که آیا نظریات این اندیشمندان با وجود وجوه مفارقت دارای مشابهت‌هایی نیز می‌باشد و شباهت‌ها و تفاوت‌های نظرات آنان چیست؟ برای پاسخ به این پرسش به بررسی تحلیلی مهم‌‌ترین آثار به جا مانده از این متفکّران پرداخته‌ایم تا به تصویری روشنی از چارچوب فکری آنان در مساله تجربه عرفانی دست یابیم.

مسأله ارتباط نفس و بدن نه تنها یکی از چالش برانگیز ترین مسائل فلسفی، بلکه مسائل انسانی است؛ که تا به امروز نظریات گوناگونی برای پاسخ به آن مطرح شده و فلاسفه و دانشمندان بسیاری را برای حل این مشکل به طرح مبانی فلسفی و ذهنی وادار نموده است. از بارزترین و . شاخص ترین فلاسفه و متفکرانی که به این بحث پرداخته اند می توان به شیخ الرئیس ابوعلی سینا و صدرالمتألهین حملاصدرای شیرازی اشاره کرد که هر یک برای گذر از این وادی پر رمز و راز، مبانی فلسفی جدیدی را ارائه نموده و ساختاری را بنا نهاده اند که تا به امروز از اصلی ترین نظریات و مبانی برای پاسخ به این مسأله به شمار می رود. ابن سینا حدوث نفس را موجودی مجرد و غیر مادی (روحانیه الحدوث و البقاء) می داند و تاکید می کند که تا جسم آمادگی خاص نیابد، نفس امکانی، حادث و افاضه نمی شود. حال اینکه ملاصدرا نفس را جسمانیه الحدوث و روحانیه البقاء می داند. بدین معنا که رابطه بین موجود مادی و مجرد را ناممکن می داند. وی با بهره گیری از اصول فلسفى عام . خویش، همچون اصالت و تشکیک وجود، حرکت جوهری و سرانجام ترکیب اتحادی ماده و صورت، به ترکیب اتحادی و ذاتی نفس و بدن نایل . می شود. وی حقیقت نفس را حقیقت تعلقی می داند. در این پایان نامه تلاش کنیم .با پرداختن به نظریات این دو فیلسوف بزرگ و با بررسی تطبیقی نظریات این دو عالم جهان اسلام به این سوال | پاسخ دهیم که نفس مجرد چگه نه با بدن مادی در ارتباط است.

خدا به عنوان یک وجود برتر و متعالی، همواره یکی از موضوعات مهم برای اذهان بشر بوده است و خرد آدمی که رکنی از ارکان وجودی اوست، هیچ‌گاه از این مهم غافل نبوده است. پژوهش حاضر چگونگی مساله خداشناسی را در دو ساحت عمده توصیف و اثبات وجود آن، از طریق میراث عقلی- فلسفی سه فیلسوف برجسته و تاثیر گزار جهان اسلام، (ابن سینا، سهروردی و ملاصدرا) مورد بررسی و تحلیل قرار می‌دهد. در ساحت تعریف و توصیف، چگونگی تعریف و توصیف خدا و در ساحت اثبات، مساله برهان پذیری و وجود خدا را با روش فلسفی از منظر سه فیلسوف مسلمان، مورد تحلیل و بررسی قرار گرفته است. پرداختن به توصیف و اثبات وجود خدا از راه عقل و فلسفه از منظر سه فیلسوف صاحب مکتب (ابن سینا، سهروردی و ملاصدرا) در اوضاع بغرنج اعتقادی، که عده‌ی به جهت تنگ‌نظری و جمود فکری وعدم توجه به مبانی و روش‌های فلسفی در خداشناسی، مواضع متاقض و متضادی را اتخاذ می‌کنند و از جسم انگاری خدا و عدم شناخت آن از طریق براهین عقلی – فلسفی سخن می‌گویند، برای قشر تحصیل کرده، بسیار آموزنده و مفید است از سوی کشیدن حصاری محکم بر گرد باور به وجود خدا از نفوذ شبهات منکرین و معاندین نیز می‌باشد. موضوع با روش کتاب‌خانه‌ی با رویکرد تحلیلی- توصیفی انجام شده است. در مساله تعریف و توصیف خدا، بعد از ذکر دیدگاه‌ها و تحلیل و بررسی آنها، پژوهش‌گر به این نتیجه رسیده است؛ که خدا از راه لوازم عقلی و ذاتی باب برهان، قابل تعریف و توصیف است، نه از راه تعاریف ذاتی باب ایساغوجی( کلیات خمس) که مشتمل بر جنس و فصل و از نوع تعاریف ماهوی و حدی است. در مساله اثبات وجود خدا نیز بعد از تحلیل و بررسی دیدگاه‌ها، به این نتیجه رسیده است، که اثبات وجود خدا برای انسان، امری کاملا معقول و منطقی است و امتناع ذاتی ندارد و می‌توان وجود خدا را از طریق براهین عقلی- فلسفی از نوع برهان شبیه به لمّ یا برهان لمّ بالعرض، اثبات کرد، نه از طریق برهان لمّ بالذات.

یکی از قاعده‌های فلسفی قاعده «‌لا مؤثر فی الوجود الا الله‌» است؛ به این معنا که در جهان هیچ فاعل حقیقی به جز خداوند نیست‌. زیرا تنها او هستی بخش و اثربخش است. بر این اساس موجودات‌، از سِفلی گرفته تا عِلوی و از مُلکی تا مَلکوتی، از جسمی تا روحی‌، از ظاهری تا باطنی، از دنیوی تا اخروی، و در موجودات عالم طبع و طبیعت از هیولای اولیه تا آخرین نقطه فعلیت و کمال، هر چه به وجود آمده و خواهد شد،همه از وجود خدا است. در این پایان‌نامه با روش تحلیلی ‌_‌توصیفی‌ تلاش شده است تا دیدگاه دو فیلسوف شهیر‌، ابن سینا و ملاصدرا در باب قاعده «‌لا مؤثر فی‌الوجود الا الله‌» بررسی شود. ابن سینا با بهره‌گیری از اصل علیت‌،علت حقیقی را تنها خداوند می‌داند و مابقی موجودات را علل واسطه می‌داند و به این شکل به حل و فصل این مسئله اقدام کرده است و ملاصدرا با دخالت دادن شهود در کنار استدلال به عنوان ابزاری مهم در فهم حقایق‌،‌ بر پایه‌ی وجود رابط و مستقل این مسئله را تبیین کرده است. محتوای کلی این نظریه این است که معلول، جز فقر و نیاز و ربط به علت، هیچ چیزی از خود ندارد و ذات و وجودش، همه از آن علتش است.

در این مقاله، بعد از توضیح مختصر چند اصطلاح کلیدی، یکی از دلایل ابن‌سینا بر قِدم عالم طبیعت و انتقادات غزالی بر وی بررسی و تحلیل شده، و بعضاً اظهارنظر ملاصدرا به موافقت با ابن‌سینا تذکر داده شده است. همچنین، مشکلات هر قول جداگانه مطرح، و حدود دفاع هر طرف از نظریه خودش بیان و داوری شده است. در استدلال ابن‌سینا از دو قاعده، یکی مربوط به امور عامه فلسفی و دیگری متعلق به قلمرو الاهیات فلسفی، استفاده شده، و در تحلیل و تقریر دلایل هر طرف این نتیجه به قطعیت رسیده که مشکل اصلی مسئله اراده واحب‌تعالی، و کلید حل مشکل درک ماهیت اراده واجب‌الوجود است. بدین‌منظور نظریات ابن‌سینا و غزالی در این باره تقریر شده و کوشیده‌ایم نظر صحیح و پذیرفتنی را در مسئله اراده واجب و قدم یا حدوث طبیعت مادی مکشوف کنیم، اما این کوشش ناکام مانده است. در نهایت نیز نظری از فلاسفه متقدم، از ابن‌سینا تا سبزواری مبنی بر اتحاد علم و اراده و نفس فعل در واجب‌الوجود مطرح شد. نتیجه نهایی، فقدان کفایت تمام نظریات درباره مسئله اراده واجب و ترجیح موقت نظریه فلاسفه درباره قدم عالم، با این حدود از دلیل، است.

عقل فعال بعد از ارسطو به بحث محوری فلسفه تبدیل شد و تفاسیر گوناگونی در عالم اندیشه - چه سنت غربی و چه در سنت اسلامی- به خود گرفت. عقل فعال در میان فلاسفه اسلامی از اهمیت بالایی برخوردار است و تقریبا نقش آن در تمام پیکرۀ اندیشۀ فلسفی ظاهر و آشکار است. زیرا فلاسفه از آن هم در معرفت شناسی بحث می‌کنند و هم در وجود شناسی به آن می‌پردازند. مهم‌ترین تفسیری که در این‌باره در عالم اسلام همه‌گیر شد، رهیافت افلوطینی به این مسأله است به طور مثال عقل فعال در اندیشه ابن‌سینا و ملاصدرا، جایگاهی مشابه عقل در دیدگاه افلوطین دارد؛ به این ترتیب که در حوزۀ وجودشناسی، حلقۀ ارتباط بین عقول مفارق (ده‌گانه) و امور محسوس و مبدأ صدور کثرت جهان مادی است و در حوزۀ معرفت‌شناسی، افاضۀ صوَر کلی و معقولات بر نفس ناطقه‌ و خروج آن از قوه به فعلیت از کارکردهای آن است . نگارنده کوشیده است تا عقل فعال را از منظر دو فیلسوف بزرگ عالم اسلامی – ابن‌سینا و ملاصدرا- بررسی کند و اشتراکات و اختلافات این دو متفکر را در این زمینه مورد بازبینی قرار دهد. به طور مثال ابن‌سینا و ملاصدرا هر دو بر این عقیده‌اند که عقل فعال صور نوعیه عالم عنصری را ایجاد می‌کند و همه صور بسط و مرکب را با خلاقیت‌اش به وجود می‌آورد. همچنین در ساحت معرفت‌شناسی عقل فعال را افاضه کننده صور علمیه به نفس ناطقه تصور می‌کنند و خواب و رویا و وحی را به آن نسبت می‌دهند. اما با این حال اندیشه آن دو در این باب دارای اختلافات بنیادی نیز هست که از جمله آنها می‌توان به اینکه ابن‌سینا اتحاد نفس ناطقه با عقل فعال را اتصالی و صدرا اتحادی می‌داند، ابن‌سینا به عقول عرضیه باور ندارد در مقابل صدرا بر این عقیده است که عقول عرضیه نیز در این باب موثر هستند. ابن‌سینا عقال فعال را جدای از نفس معرفی می‌نماید در مقابل صدرا پاره‌ای موارد عقل فعال را درونی برمی‌شمارد. این پایان‌نامه به روش توصیفی-تحلیلی نوشته شده است.

ترجمه ماشینی: برنده جایزه جهانی ایران برای کتاب سال 2007 در رشته فلسفه و عرفان. این متن جدید و بدیع، بررسی مجدد به موقع اندیشه اسلامی را ارائه می‌کند و تضاد آشکاری با دیدگاه محافظه‌کارانه معمولی ارائه می‌دهد. تبیین رابطه خدا و انسان، آن گونه که در اسلام ترسیم شده است، غالباً متأثر از تصویری از خدا و انسان است که متکلمان، فلاسفه و عرفا در ذهن دارند. دوران اولیه اسلام، تفاسیر گوناگونی را از این رابطه آشکار می کند. الکایسی فریموت دیدگاه سه محقق قرن دهم و یازدهم را مورد بحث قرار می دهد: عبدالجبار، ابن سینا و غزالی که سه رویکرد متفاوت را در نگاه به رابطه خدا و انسان معرفی می کنند. خدا و انسان ها در اندیشه اسلامی تلاش می کند تا جنبه مهمی از اندیشه عقلانی قرون وسطی را در نشان دادن اهمیت آن در شکل گیری اساس شناخت ماهیت خداوند، ماهیت انسان ها و ایجاد پل های مختلف بین آنها روشن کند.

ابن‍سینا درباره شرطی‍ها بحث‍های مختلفی ارائه داده است. او در این بحث‍ها گاهی از شرطی مسور و گاهی از شرطی بدون سور بهره برده است. پرسش از چرایی این شیوه، مساله اصلی مقاله حاضر است. در این مسیر ابتدا نحوه ورود سور به بحث شرطیات توسط ابن‍سینا را بررسی می‍کنیم. سپس به پرسش چرایی بهره‍گیری از شرطی غیرمسور در کنار شرطی مسور توسط ابن‍سینا پرداخته‍ایم و پاسخ‍های ممکن را یک به یک بررسی و مناسب‍ترین را انتخاب کرده‍ایم. نشان داده‍ایم که در همه مباحثی که ابن‍سینا از شرطی غیر مسور بهره برده است، در حال تکرار آراء گذشتگان در باب شرطیات است. در حالی که مباحث شرطی مسور با نظر به مباحث مرتبط با حملی مسور شکل گرفته است. در مجموع به نظر می‍رسد که نسبت میان شرطی مسور و غیرمسور برای ابن‍سینا کاملا واضح نیست و این مطلب منشا ساختار دوگانه شرطی نزد ابن‍سینا و همچنین برخی از اختلافات پس از او درباره نظریه شرطیات بوده است.

طبقه بندی علوم همواره مورد توجه متفکران مسلمان بوده است. ایشان تقسیمات علم را سبب گسترش، پویایی و پیش رفت آن می دانستند. ابن سینا به عنوان یکی از بزرگ ترین حکمای عصر طلایی اسلام نه تنها به این امر توجه ویژه داشته، بلکه همواره در سیره ی فکری و عملی خویش به کاربرد این مسئله پایبند بوده است. وی عواملی نظیر موضوع علم، روش علم، پیوند میان علوم طبیعی و تجربی با الهیات فلسفی، پیوند عقلی گرایی و ایمان گرایی، توجه به پایه های علوم و... را از جمله مسائلی می داند که در پیش رفت علم مؤثر است و مبنای علوم را تشکیل می دهند. او در تقسیمات خود به این موارد توجه داشته است. در این نوشتار خواهیم گفت رابطۀ پیش رفت علوم با تقسیمات آن در اندیشۀ ابن سینا چیست؟ و نسبت پایبندی به ثمرات طبقه بندی علوم چگونه فضای رشد و پیش رفت را در دوران تمدن اسلامی مهیا کرده است و غفلت از این مسئله چگونه افول این تمدن را درپی داشته است. همان گونه که این تقسیمات یکپارچگی علوم را حفظ کرد و حرکتی همه جانبه را در عصر شکوه اسلامی پدید آورد و رهایی آن افول بخش هایی از علوم عقلی را رقم زد و سبب منکوب شدن فلسفه شد و یا آن که در طی سالیان، رویکرد علوم طبیعی را از جهت الهی خود دور ساخت. اکنون که پس از گذشت چهار دهه از انقلاب اسلامی ایران برپایی تمدن نوین اسلامی ضروری می نماید، باید به میراث گران بهای خود رجوع کرده و با ارائه ی طبقه بندی نو ساختاری متناسب با تمدن جدید برپا کنیم. بی تردید بازخوانی نگرش ابن سینا و آرای او ما را در این مسیر یاری کرده و بنیانی ثابت پیش روی ما می گذارد.

از آغاز ظهور فلسفه متون فلسفی به شیوه‌های گوناگون نگاشته شده‌اند امّا بدون تردید تمثیل‌ها از جذاب‌ترین آثار فلسفی و عرفانی هستند که در پرتو آن‌ها دیدگاه‌ نویسندگان‌شان بر ما رخ می‌نماید. از مهم‌ترین تمثیل‌های تاریخ فلسفه، تمثیل‌های افلاطون هستند که در میان آن‌ها تمثیل غار از اهمّیّت بالایی برخوردار است؛ در حوزه فلسفه اسلامی نیز می‌توان از هشت رساله تمثیلی سهروردی و سه رساله مهم ابن‌سیناء نام برد. امّا مسأله‌ای که کمتر مورد توجّه قرار گرفته تطبیق و کشف شباهت‌‌های نهفته میان این تمثیل‌هاست. در پژوهش حاضر پس از بررسی و تحلیل تمثیل‌های این سه حکیم چگونگی همانندی آن‌ها با توجّه به کاربرد و موضوعات بنیادی‌شان آشکار می‌گردد. در همه تمثیل‌ها نفس‌ناطقه به عنوان بُعد مجرّد و قابل کمال انسان شناخته شده و به جایگاه اصلی آن توجّه شده است. هم‌چنین همه تمثیل‌ها از طرفی به عالمی نظر دارند که مادی، ظلمانی و مملو از کدورات است و از طرف دیگر نظر به عالمی مجّرد از مادیّات دارند که جایگاه شروق و علم و کمال است. معرفت‌، دیگر موضوعی است که همه تمثیل‌ها به آن نظر داشته و چگونگی کسب آن را به ما می‌نمایانند. هم‌چنین اکثر تمثیل‌ها‌ بر لزوم تهذیب نفس و نیز وجود استادی آگاه که راهنما و دستگیر انسان حقیقت‌جو است، توجّه و تأکید می‌کنند، هرچند در تماثیل افلاطون این موضوعات چندان آشکار نبوده و به راحتی و در نگاه نخست قابل تطبیق با تمثیل‌های ابن‌سیناء و سهروردی نیستند. موضوع دیگر این‌که در همه این تمثیل‌ها دست یافتن به حقیقت که همانا مقصود و هدف نهایی انسان است به نوعی مطرح است و در واقع غایت اصلی این تمثیل ها هم گشودن دروازه ای به این حقیقت است. هرچند جهات افتراق و تفاوت‌هایی میان اندیشه و فلسفه سه حکیم وجود دارد؛ امّا در پرتو این تمثیل‌ها می‌توان به نوعی قرابت و هم‌زبانی میان دیدگاه‌های آن‌ها دست یافت؛ این همانندی در بنیادها بیشتر است و از همین رو یافتن هم‌سخنی میان نگاه این سه حکیم بر اساس این تمثیل‌ها ممکن و بلکه ضروری است. انطباق و قرابت دیگر این تمثیل‌ها به لحاظ کاربرد آن‌هاست؛ زیرا این تمثیل‌ها اگرچه به لحاظ اسلوب نگارش و زبان نوشتاری با یکدیگر تفاوت‌هایی دارند امّا بیشتر آن‌ها به نوعی در مباحث فلسفی و عرفانی و نیز مباحث معرفت شناسی هم‌چنین در موضوعات اخلاقی، تربیتی و نیز در امر آموزش کاربرد داشته و می‌توان از آن‌ها بهره جست