جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

با توجه به اینکه عترت پیامبر(ص) در جایگاه ترجمان قرآن هستند، شناخت روایات آن بزرگواران در تفسیر قرآن از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. پژوهش حاضر به گونه‌شناسی روایات امام جواد(ع) و امام هادی(ع) در تفسیر قرآن می‌پردازد. مراد از گونه‌شناسی، تفکیک روایات وارد شده در تفاسیر نقلی، در گونه‌های متعدد، بر اساس میزان و نحوه‌ی ارتباط آنها با تفسیر قرآن است. در مجموع، روایات رسیده از این دو امام بزرگوار(ع) در تفسیر قرآن، بالغ بر 9 گونه، بدین شرح است: 1- بیان معنای لغوی 2- تبیین تفسیری 3- تبیین معنای باطنی 4- تطبیق بر مصداق 5- بیان حکمت احکام و مسایل 6- توضیح قصص قرآن 7- اِخبار از غیب 8- استناد به آیات قرآن 9- بیان علوم قرآنی. بسامد هر یک از گونه‌ها در میان روایات امام جواد(ع) و امام هادی(ع) اندکی متفاوت از یکدیگر است. به نظر می‌رسد که این تفاوت‌ها ناشی از تغییر در اوضاع سیاسی و اجتماعی دوران این دو امام بزرگوار(ع) بوده باشد، همانطور که شباهت‌های فراوان موجود در روایات ایشان نیز به دلیل شرایط مشابه دوران متوالی آنهاست. با این توضیح که فشار سیاست وقت بر امام جواد(ع) و امام هادی(ع) و شیعیان آنها، سبب کثرت روایات "تطبیق بر مصداق" در کلام آن دو بزرگوار(ع)، جهت تبیین جایگاه اهل بیت(ع) و نیز شناخت دشمنان ایشان بوده است. چنانکه می‌توان تشدید فشارها در دوران امام هادی(ع) را علّت افزایش حجم عرضی(حجیم‌تر شدن) روایات این گونه در کلام آن حضرت(ع) دانست.

گونه شناسی روایات تفسیری معصومان (ع) به دلیل جایگاه خاص سنت در تبیین قرآن، از اهمیّت ویژه ای برخوردار است و از آنجا که عصر امام حسن عسکری (ع) توأم با خفقان سیاسی، انزوای شیعیان و انحراف های دینی بود، بررسی انواع گونه های روایی ایشان در تبیین آیات قرآن کریم، نگاه ویژه ای را می طلبد. امام حسن عسکری (ع) در عصر خود سیاست تقیّه را در پیش گرفت و به فعالیت های آموزشی روی آورد و در حوزه تفسیر با تطبیق آیات بر شرایط زمان، به تبیین جایگاه اهل بیت (ع) پرداخت. آن حضرت در تفسیر آیات، علاوه بر بیان معنای ظاهری، اهتمام خود را به ارائه ی معنای باطنی کلام خداو تطبیق آیات بر مصادیق معطوف کرده است، حضرت به مباحث علوم قرآن اشاره ای نکرده ولی بخشی از روایت های ایشان به صراحت به آیاتی از قرآن کریم استناد کرده است. امام عسکری (ع) در استخراج معانی قرآن، از قواعد ادبی، منقولات پیامبر(ص) و سایر ائمه(ع)، قصص بهره جسته است که البته بهره گیری ایشان از منقولات پیامبر (ص) و سایر ائمه (ع) نسبت به سایر موارد چشم گیر تر است.

چکیده در احکام و آموزه های اسلام بر اصل صلح و زندگی مسالمت آمیز تاکید شده است. استقرار صلح که به معنای دوستی،سازش است و با سلم قرابت معنایی دارد؛امری فطری است .در مقابل فساد و تضاد، نه تنها با فطرت سلیم انسان سازگار نیست ؛ بلکه با قوانین جهان هستی نیز هماهنگ نمی باشد. از این رو برای کشف قوانین هستی و همسو شدن با جریان آفرینش لازم است ابعاد مختلف صلح از جمله صلح انسان با خود،خدا،دیگران و طبیعت شناخته شود.در این میان،صلح انسان با خود مقدم برصلح با خداست ،زمانی که فرد خود را بشناسد به صفات و ذات خدا پی می برد و سعی می کند که آیینه تمام نمای الهی شود. از این رو برای تقویت رابطه خود با خدا عمل صالح انجام می دهد.عمل صالح پاسخ به ندای خدا و پیامبران اوست که همراهی او را با روند هستی می خواهند. بُعد سوم ،صلح با دیگران است که در آن فرد به اصلاح روابط خود با دیگران می پردازد. انسان صالح با دیگران به گونه ای رفتار می کند که حقوق و منافع آنها محترم شمرده شود.آخرین بعدصلح ،صلح با طبیعت است که در آن انسان به طبیعت به عنوان مخلوق الهی می نگرد و از آسیب زدن به آن خودداری می کند. در نهایت مصلحبا تفضّل الهی و فراهم کردن مقتضیاتی مانند روزی حلال ،تقوا، تزکیه نفس و... همه عالم را نام ونشان حق می بیند و با برطرف کردن انواع موانع نظیر خدافراموشی،غرور وخود برتربینی، بخل و اسراف و ... در می شود.هنگامی که فرد به صلح در ابعاد چهارگانه برسد، آثاری بر دنیا و آخرت وی مترتّبمی شود،مصلح علاوه بر محبوب شدن به امنیت و خلافت الهی در دنیا می رسد و در آخرت نیز علاوه بر تکفیر سیئات و غفران گناهان به پاداش بی حساب و حیات طیبه دست می یابد.ارتباط با خود،خدا،دیگران و طبیعت ،آماده لقای خداوند که آخرین درجه سعادت بشر است. کلید واژه: سِلم،صلح با خود، صلح با خدا ، صلح با دیگران ، صلح با طبیعت ، مقتضیات صلح ، آثار صلح ، موانع صلح،قرآن کریم

مفهوم «کلمه» یکی از مهمترین مفاهیم و در عین حال پیچیده ای است که از دیرباز مورد توجه مکاتب بشری و الهی بوده است. «کلمه» در قرآن کریم نیز جایگاهی ویژه دارد و تکرار این واژه در کتاب تدوین (قرآن)، نماد اهمیت آن است. این پژوهش، با استفاده از برخی روش های نوین معناشناختی به تبیین مفهوم «کلمه» و استخراج مولفه های معنایی آن از قرآن کریم پرداخته است؛ زیرا معناشناسی به دلیل به کارگیری نگاهی تحلیلی و موشکافانه به متن برای دستیابی به مفهوم حقیقی واژگان، روشی مناسب به نظر می آید. با رویکرد همزمانی، 46 آیه ای که «کلمه» در آنها به کار رفته، مورد مطالعه قرار گرفت؛ با تحلیل کاربردها و از طریق استخراج مفاهیم همنشین و جانشین، این نتیجه بدست آمد که مفهوم «قول» به هسته معنایی کلمه نزدیک تر است و از این رو می تواند به عنوان جانشین «کلمه» محسوب شود. بدین ترتیب «کلمه» در قرآن کریم، قولی است که هم به خداوند متعال و هم به انسان نسبت داده شده است؛ با این تفاوت که بالغ بر نیمی از آیات اختصاص یافته به کلمه در قرآن، درباره خداوند به کار رفته و بیانگر امر او است که از اراده اش نشأت می گیرد و بخشی از آن، به سنن الهی باز می گردد؛ ولی کلمه، تنها در یک آیه درباره انسان به کار رفته که به کافران نسبت داده شده است و بیانگر عقیده آنهاست که عملی را در پی دارد؛ در بقیه آیات نیز، «کلمه» بدون انتساب به کسی، با صفات وویژگی های مثبت و منفی متفاوتی همنشین شده که بر اقوال اعتقادی توحیدی و غیر توحیدی مختلفی دلالت دارد.

چکیدهانسان‌ تکویناً عبد رب العالمین و مملوک او است و همراه همه‌ی جهان هستیبه سوی رب خویش رجوع می‌نماید. از آن‌جا که رب متعال با سه شأن رحمانیت، رحیمیت و مالکیت به تدبیر جهان هستی از جمله انسان می‌پردازد، لذا برای رجوع انسان و هدایت او به کمالات خویش، صراط مستقیم را ترسیم نموده و او را به آن رهنمون گشته‌است. سالک الی الله کسی است که رجوع الی الله را اختیار کرده و قدم در صراط مستقیم می‌گذارد. رجوع اختیاری او با انتباه در اثر ذکر خدای رحمان، آگاهی از نسبت عبدیت محض در برابر او، درک عظمت ذات یگانه‌اشواحساس فقر و ذلت نفس خویش و توبه به درگاه او آغاز شده و وی به مرتبه‌ی عبدیت خاص ارتقا می‌یابد. درک عظمت الهی که منجر به احساس ذلت و حقارت در عبد می‌گردد، «خشیت» نامیده می‌شود که از جنس علم و متعالی‌ترین معرفت است. در نتیجه نمی‌توان آن را قریب‌المعنای خوف که نوعی تأثر قلبی است، دانست. در طول سیرالی الله، خشیت از خداوند عزوجل، متناسب با میزان هماهنگی علم و عمل در قلب عبد رشد می‌نماید و با افزایش معرفت او به خدای عزوجل در مظهریت اسماء حسنی، خشیت در مقامات مختلف الوهی برای عبد پدید می‌آید. سیر علمی عبد با معرفت خدای رحمان آغاز شده و در اثر خشیت حاصل از آن عبد، مطیع اوامر الهی می‌گردد و با رحیمیت رب متعال آشنا می‌شود. با پیشروی در معرفت رب متعال و درک عظمت او، اشفاق به قلبش عارض گردیده و با تکرار تبعیت از رسول خدا و قرآن کریم، ملکه‌ی تقوی در قلبش پدیدار می‌گردد و اعمال او مورد قبول درگاه الهی واقع می‌شود. در طول سیر خویش از اخلاق حیوانی خارج و متخلق به اخلاق الهی می‌گردد و نفس او با سیر در احوال گوناگون، انواع حالات و مقامات را تجربه می‌نماید. بنابراین او روز به روز از آثار نفسانی خارج شده و آثار معرفت ربوبی که کنه عبودیت او است، در او ظاهر می‌گردد، و به مقام نفس مطمئنه که متصف به راضیه مرضیه است، نایل شده، آن‌گاه نسبت به «مالک یوم الدین» که از شوون رب متعال است، عارف می‌گردد. سپس باری دیگر با خطاب "ارجعی" رجوعی دیگر را آغاز نموده و به مقام عبدیت اخص مشرف شده و به شریف‌ترین درجات جنت بار می-یابد. واژگان کلیدی: رجوع به خدا، سیر الی الله، درک عظمت، خشیت، عبد.

بررسي سنت‌هاي الهي در قرآن كريم به جهت باور ضابطه‌مداري و قانون‌مندي نظام آفرينش ضروري مي‌نمايد به گونه‌اي كه هر نوع اصلاح بنيادي در جامعه مرهون شناخت سنت‌هاي الهي است. طريقة ثابت، بدون تغيير و تحويل، شامل، فراگير و دايم الهي، سنت نام دارد. اين شيوه با اختيار انسان سازگاري دارد. رمز اصلي پيروزي پيامبران الهي(ع) در دعوت توحيدي خود، حركت در مسير سنت‌هاي الهي است. قرآن كريم از قانون‌هاي حاكم بر تغيير تاريخ به عنوان «سنت خدا» تعبير نموده است. برخي از اين سنت‌ها نظير سنت هدايت و ابتلا در مورد همة پيامبران الهي(ع) به‌طور عام در قرآن كريم مطرح شده است؛ و برخي از آنها به‌طور خاص در مورد يك يا تني چند از پيامبران الهي(ع) كه در عين حال بنا به قوانين نبوت عامه قابل بسط و نشر به همة پيامبران(ع) نيز هست. سنت‌هايي كه با هدايت خاصة پيامبران الهي(ع) در ارتباط‌اند شامل سنت وحي، اصطفا و اجتبا، اخذ ميثاق، معجزه و عصمت است و آن دسته از اين سنت‌ها كه در قبال مردم مطرح‌اند، شامل سنت بعثت پيامبراني در ميان همة امت‌ها، همزباني پيامبران با امت‌ها، تناسب ميان پيامبران(ع) و امت‌ها، دعوت به توحيد، دعوت به تقوا، تفاضل پيامبران و وصايت مي‌باشد و سنت‌هايي كه با ابتلاي پيامبران الهي(ع) در ارتباط‌اند شامل سنت صبر، امداد غيبي، نصرت، معيت، تكليم، شرح صدر و جزا مي‌باشد. بررسي مصداقي سنت‌ها و بررسي و نقد آراي مفسران دربارة سنت برهان رب يوسف(ع) نتيجه مي‌دهد كه هر يك از نظرات ارائه شده توسط مفسران به تنهايي كارآمد نبوده است و بينش توحيدي اعلاي او بود كه منجر به نايل گرديدنش به مرتبة مخلَصين گشته و سوء و فحشا را از او منصرف گرداند. برهان، علم مكشوف و يقين مشهود است كه نفس انساني را از هرگونه شك و ترديد دور ساخته از تسويلات شيطاني و حتي از انديشة گناه نيز رها مي‌سازد. افراد غيرمعصوم نيز با حركت در مسير سنت‌هاي الهي مي‌توانند به درجاتي از اين مصونيت دست يابند.

نماز -عالی ترین مظهر نیایش - دارای آثار دنیوی و اخرویفراوانی استو می توان آن را از بهترین راهکار هایمعنوی در پیشگیری از انحرافات دانست . نگاهی گذرا به گرفتاری های انسان در عصر کنونی، ضرورت توجه به اسلام و تمسک عملی به سیره پیامبراکرم (ص) را بیشتر آشکار می کند تا بشر بتواند خود را از بند دنیای مادی برهاند و با ترویج فرهنگ نماز در پرتوسیره رسول خدا(ص) راه حل هایی برای مطرح کردن و پیاده کردن آن در سطح جامعه بیابد . در این تحقیق ، جوامع روایی شیعه و اهل سنت و منابع تاریخی، مورد بررسی قرار گرفته است تا سیره آن حضرت در مورد راه های ترویج فرهنگ نماز استخراج گردد. بیان جلوه های گفتاری آن حضرت در زمینه اسرار نماز،جایگاه و اهمیت آن ، شرایط و موانع پذیرش نماز، همچنین بررسی عملکرد آن حضرت در ابعاد مختلف تربیتی ،اخلاقی واجتماعی- سیاسی، محورهای اساسی این پژوهش است. بر اساس نتایج بدست آمده، فریقین اتفاق نظر دارند که تلاش آن حضرت در ترویج این فرهنگ در سطح جامعه موفقیت آمیز بوده ، به ترویج روح نماز و تربیت انسان های صالح و نماز گزار منجر شده است. سبک گفتار و رفتار آن حضرت همراه با بیان آثار ، به گونه ای انجام گرفته است که بسیاری از مسلمانان در یافتند نماز را در اول وقت ، با رعایت شرایط کمال و حدود و جوانب آن در مسجد و به جماعت اقامه نمودهوآن را از تمامی آفات نفسانی ، جسمانی یا عدم رعایت حقوق الهی و مردمی پیراسته نمایند . همچنین سیره عملیآن حضرت نشان داد با به کار گیری شیوه های مختلف می توان بستر مناسبی، برای جذب سایرین به نماز ایجاد کرد.

اکثر واژه شناسان، کلمه «مشیت» را مرادف با «اراده» دانسته اند. مشیت خداوند از علمو قدرت او سرچشمه می گیرد که از لوازم دیگر آن حکمت، رحمت و عدل خداوند است. با اینکه مشیت الهی تمام امور هستی حتی افعال اختیاری انسان را نیز شامل می شود اما این امر به معنی نفی اختیار انسان نیست بلکه اختیار انسان در طول مشیت الهی می باشد. یعنی خداوند خواسته که انسان توان خواستن و انتخاب را داشته باشد بنابراین فعالیت های ارادی انسان جبراً از او صادر نمی شود بلکه مستند به اراده اوست و در عین حال به مشیت خداوند استناد دارد. علاوه بر مشیت انسانی، از دیگر متعلقات مشیت الهی که در قرآن کریم مکرر به آن اشاره شده است، هدایت و ضلالت، مغفرت و عذاب، بسط و ضیق رزق و رحمت است. هدایتی که در بسیاری از آیات مربوط به مشیت خداوند دانسته شده، هدایت تکوینی ویژه بوده که شامل افراد خاص می شود و اضلال الهی امری کیفریست که نتیجه سوء اختیار خود اهل ضلال است. وعده آمرزش گناهان که متعلق مشیت الهی قرار گرفته، با قید توبه همه گناهان حتی شرک را نیز شاملمی شود اما عذاب الهیبر اساس مشیت حکیمانه اش بر افرادی خاص نازل می شود. از دیگر متعلقات مشیت الهی بسط و ضیق رزق است خدای تعالی به اقتضای حکمت بالغه اش روزی افراد را در این دنیا مقدر فرموده ضمن آنکه تلاش و تدبیر انسان نیز در این تقدیر الهی دخالت دارد به نظر می رسد منظور از آن رحمتی که منوط به مشیت الهی است، رحمت خاص الهی بوده که برای رسیدن به آن موجباتی مانند ایمان و عمل صالح لازم است. واژگان کلیدی:مشیت الهی، مشیت انسانی، اختیار انسان، امر، اراده، عزم، قضا، قدر

یکی از عوامل تغییر و تحریف ادیان آسمانی، ورود عناصر جعلی و خرافی به ساحت مقدس دین و بسط و گسترش آن در قالب آموزه‌های دینی بوده است. بطور کلی منظور از خرافه، پدیده ای است که هیچگاه مورد قبول عقل، شرع و علم نبوده اما در طول تاریخ، افکار بسیاری از انسانها را به انحراف کشانده است. زمنیه‌ها و عوامل بسیاری از جمله علل روانی، شرایط اجتماعی و سیاسی و ... در پیدایش خرافات و رواج آن در بین جوامع دخیل بوده‌اند. خرافات را به لحاظ میزان پای بندی مردم به آنها می‌توان به دو دسته‌ی اعتقادی و اجتماعی تقسیم نمود. اما پیرایش چهرة دین از اوهام و خرافات و عرضه‌ی حقایق ناب اسلامی بر مردم، دغدغه و هدف همه‌ی دینداران واقعی و در رأس آنها معصومان (علیهم السلام) می‌باشد. از جمله راهکارهای معصومان (علیهم السلام) در مبارزه‌ی با خرافات، علاوه بر برخوردهای موردی با مصادیق آن، تلاش در جهت ارتقاء سطح فکری و علمی و نیز پرهیزدادن از زمینه‌های ابتلاء به خرافه از جمله تقلید کورکورانه و پندارگرایی و ... بوده است.

از مهم ترین عوامل گمراهی و سقوط انسان، جهل می باشد. این رذیله مانعی مهم در سیر کمالی انسان است، بنابراین قرآن کریم آدمی را از داشتن چنین صفتی بر حذر داشته است. جهل بر وزن فَعل از ریشه ی جَهِلَ به معنای بی علمی، بی عقلی و بی حلمی است. این معانی با توجه به کاربرد آنها در دو حوزه یمعرفت و روان، قابل تقسیم به جهل معرفتی و جهل روان شناختی می باشد. جهل با واژه های سفه، ظنّ، شکّ، جنون، غمرت، غطاء، عمی و خفت قریب المعنا و با کلمات علم، عقل، حلم، معرفت، یقین، فکر، بصیرت و فقه متباین المعنا است. کفرورزی و شرک پیامدهای اعتقادی جهل می باشد. بهانه جویی، تعصب، تقلید به عنوان پیامدهای جهل در حیطه‌ی رفتار محسوب می شود. جهل های معرفت شناختی به وسیله ی درمان‌های معرفتی مانند علم آموزی و خردورزی قابل درمان است. لیکن جهل های روانی در بسیاری از موارد نیازمند درمان های روان شناختی نیز است. مواردی چون ایمان، تقوا، صبر و شکر می‌تواند به عنوان راهکارهای عملی برای زدودن جهل از صفحه قلب و صحنه ی عقل انسان به کار رود.