جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

یکی از موضوعات اساسی مطرح در رویکرد کلان آمریکا در خاورمیانه پس از نقش آفرینی در این منطقه، به ویژه پس از جنگ جهانی دوم، تاکنون تعیین یک استراتژی منسجم و بدون تضاد در حمایت از یکی از دو مقوله مهم و تعیین کننده، "آزادی" یا "ثبات"؛ "دموکراسی" یا "امنیت" در میان کشورهای منطقه است. این موضوع تا حدی برای کاخ سفید مهم بوده است که همواره واشنگتن را در مقابل یک پارداوکس دشوار طی شش دهه اخیر قرار داده است: سویه اول این پارادوکس، پایبندی واقعی آمریکا به اصول آزادی و دموکراسی همانند اعطای حق تعیین سرنوشت و حق رای به شهروندان خاورمیانه به قیمت روی کار آمدن گروه ها و دولت های مستقل و حتی ضدآمریکایی است. سویه دوم پارادوکس مزبور برقراری حکومت های غیردموکراتیک اقتدارگرا و غیرپاسخگو تحت نفوذ آمریکا و بی توجه به حقوق اساسی شهروندان در خاورمیانه است. بر این مبنا، این مقاله اولا در پی پاسخ به این پرسش است که: کدام یک از دو سویه پارادوکسیکال فوق الذکر عملا توسط آمریکا در تعیین استراتژی اش برای خاورمیانه انتخاب شده است؟ ثانیا چگونه این پایبندی به نوعی سیاست مشترک واشنگتن در قبال انقلاب اسلامی ایران در سال 1357 و بیداری های اسلامی اخیر در خاورمیانه انجامیده است؟ فرضیه اصلی این مقاله آن است که ترجیح "ثبات" بر "دموکراسی" در راهبرد خاورمیانه ای طی شش دهه اخیر، به استراتژی مشترک آمریکا در قبال انقلاب اسلامی ایران و بیداری های اسلامی اخیر در خاورمیانه انجامیده است.

مقاله حاضر تلاش می کند تا نظریه و الگوی جنگ نرم را در چهارچوب گفتمان انقلاب اسلامی، فهم و تحلیل نماید. پرسش از چیستی جنگ نرم در جامعه علمی ما مهم و دارای ارزش راهبردی بالایی است. دلیل این امر به تنوع و تعدد تعاریف ها و همچنین غلبه رویکردهای غیر ایرانی اسلامی در تحلیل جنگ نرم باز می گردد. به همین خاطر است که الگوهای مدیریت برآمده از این نظریه ها، کارآمدی لازم را در جامعه ایران ندارند. نگارنده در مقاله حاضر با اتخاذ رویکردی قرآنی تلاش دارد تا ضمن پاسخ گویی به سوال از «چیستی جنگ نرم و شناسایی ارکان اجرایی آن»، زمینه مناسب برای طراحی الگوی راهبردی مدیریت این جنگ ها را فراهم سازد. در این مقاله مولفه های پیشنهادی محقق برای طراحی الگوی موثر مدیریت جنگ نرم از منظر اسلامی آمده است. نتایج تحقیق دلالت بر آن دارد که: تربیت دینی، بنیاد اخلاقی قدرت سیاسی و منابع نرم افزاری قدرت، (به مثابه ارکان اساسی انقلاب اسلامی در ایران) سه هدف اصلی در جنگ نرم بر ضد انقلاب اسلامی ایران به شمار می آیند و بر این اساس، مولفه های راهبردی الگوی مدیریت جنگ نرم ایران نیز لازم است متوجه تقویت جایگاه منابع نرم افزاری قدرت، صیانت از اصول اخلاقی نظام اجتماعی و بالاخره تلاش برای ترویج الگوی تربیت ایمانی در جامعه اسلامی، باشد.

پیروزی انقلاب اسلامی ایران در بهمن ماه سال 1357 منشاء تحولات عظیمی در منطقه و جهان گردید. این رویداد تاثیرات زیادی در بیداری مسلمانان جهان و احیای باورهای دینی داشت. یکی از دستاوردهای انقلاب در منطقه و جهان، صدور انقلاب اسلامی است که در آن، جمهوری اسلامی ایران در چهارچوب اصل دعوت صدور انقلاب را در دستور کار سیاست خارجی خود قرار داده و حتی صدور انقلاب به عنوان یک اصل و هدف در سیاست خارجی در آمده است و تقابل انگاره ها در اداره امور کشور و مدیریت کلان در عرصه داخلی و خارجی نمود پیدا کرد؛ به طوری که می توان الگوهای مختلفی از صدور انقلاب در گفتمان های سیاست خارجی ایران را برشمرد.نوشتار پیش رو در مقام پاسخگویی به این سوال است که رویکرد نخبگان حاکم در ایران نسبت به سیاست صدور انقلاب در هر دوره چگونه بوده است؟ به نظر می رسد که نمی توان الگوی مشترکی از صدور انقلاب در سیاست خارجی ایران در دوره های مختلف پیدا کرد. در حالی که در دهه اول، ضمن مخالفت عده ای با صدور انقلاب گفتمانی آرمان گرا و ارزش محور بر سیاست خارجی حاکم بود و بر صدور انقلاب به هر طریقی تاکید داشت. بعد از جنگ هشت ساله، رویکردی درون نگر و واقع گرا در سیاست خارجی حاکم شد که بیشتر به دنبال ارائه مدلی نمونه از انقلاب اسلامی بود تا دیگران بتوانند از آن الگوبرداری کنند. لازم به ذکر است که الگوی صدور مسالمت آمیز انقلاب در تمامی گفتمان های سیاست خارجی بر الگوی صدور قهرآمیز غلبه داشته است.

نظریه نهادی، به رغم ظرفیت هایی که برای تحلیل اندیشه و عمل متفکران معاصر دارد، نظریه شناخته شده ای در مطالعات انقلاب اسلامی و اندیشه سیاسی در ایران نیست. بر این قیاس، تبیین اندیشه و عمل یک اندیشمند و بیان ارتباط آن با انقلاب اسلامی و تاکید بر ابعاد نهادی آن نیز مسبوق به سابقه نیست.مقاله حاضر با فرض چنین وضعیتی برای نخستین بار به تبیین و بررسی وجوه نهادی اندیشه و عمل آیت اله سید محمد حسینی بهشتی و نسبت آن با انقلاب اسلامی می پردازد. از این روی، پرسش اصلی مقاله این است که ابعاد نهادی اندیشه و عمل آیت اله بهشتی چیست و کدام است؟ این موضوع از آنجا اهمیت می یابد که بهشتی در شمار افراد موثر در پیدایش انقلاب اسلامی ایران و نیز ساختارهای پسینی آن در قالب جمهوری اسلامی است. مدعای نگارنده این است که هم اندیشه و هم عمل آیت اله بهشتی واجد عناصری است که با نظریه نهادی ارتباط وثیقی دارد و در قالب آن می توان به تحلیل اندیشه ایشان پرداخت. هدف نهایی از طرح چنین مباحثی، نهادی ساختن پاره ای از ارزش ها در جامعه و در نتیجه، حل و فصل مشکلاتی است که جامعه ما بیش از یک سده است با آن درگیر است.

قدرت انقلاب ایران نه به خاطر قدرت نظامی یا اقتصادی آن، بلکه به خاطر وجه فرهنگی و معنوی آن است. انقلاب اسلامی ایران یک مصداق از مصادیق گفتمان معنویت خواهی در سیاست یا حضور دین در سیاست است که امروزه نمود عملی این خواسته و تکرار آن را در قیامهای کشورهای مسلمان که به نام بیداری اسلامی خوانده می شود، شاهد هستیم. این مطالبه در کشورهای اسلامی از راه قهر و زور به آنها منتقل نشده است، بلکه این همان قدرت نرم انقلاب اسلامی ایران است که ریشه در اعتقادات اسلامی مشترک همه مسلمانها دارد و به صورت غیرمستقیم در این کشورها باعث خیزشهای اسلامی شده است و همچنان ادامه دارد. این مقاله در پی پاسخ به این سوال است که قدرت نرم انقلاب اسلامی ایران در چه ویژگی هایی از آن نهفته است و چگونه در انقلابهای منطقه عربی و شمال آفریقا نمود یافته است. فرضیه ای که در این رابطه مطرح می شود، عبارت است از: «قدرت نرم انقلاب اسلامی ایران در ایدئولوژی اسلامی آن و تبلیغ حضور معنویت در سیاست نهفته است که در انقلاب ایران توسط امام خمینی کشف و به دنیا اعلام شد و با شروع این جنبشها در کشورهای اسلامی این قدرت توسط مردم این کشورها فهم و تبدیل به موج بیداری اسلامی شد و ظهور آن را در شعارها و اقدامات عملی انقلابیون در این کشورها می توان مشاهده کرد». این فرضیه بر پایه چارچوب نظری صدور فرهنگی انقلاب مورد بررسی قرار خواهد گرفت.

این تحقیق با هدف «بررسی تاثیر درس انقلاب اسلامی بر ارتقا میزان آشنایی دانشجویان با جنگ نرم» صورت گرفته است. روش تحقیق، توصیفی از نوع علی - مقایسه ای بود. نمونه تحقیق 520 نفر (260 نفر درس انقلاب اسلامی را گذرانده و 260 نفر درس فوق را نگذرانده) از دانشجویان دوره کارشناسی دانشگاه شهید باهنر کرمان بود که با روش نمونه گیری تصادفی طبقه ای انتخاب شد. جهت جمع آوری داده های مورد نیاز، از آزمون محقق ساخته 64 ماده ای سنجش میزان آشنایی با جنگ نرم، پس از برآورد روایی، پایایی، ضریب تمیز و ضریب دشواری استفاده شد. برای تجزیه و تحلیل داده ها از روش های مناسب آمار توصیفی و نیز از آزمون t برای گروه های مستقل و آزمون تحلیل واریانس یک طرفه با بهره گیری از نرم افزار SPSS استفاده شد. یافته های تحقیق نشان داد که، از بین دانشجویانی که درس انقلاب اسلامی را گذرانده اند، 1.9 درصد در سطح کم، 47.3 درصد در سطح متوسط و 50.8 درصد در سطح زیاد، با جنگ نرم آشنایی داشتند و در بین دانشجویانی که درس انقلاب اسلامی را نگذرانده اند، 33.5 درصد در سطح کم، 62.3 درصد در سطح متوسط و 4.2 درصد در سطح زیاد، با جنگ نرم آشنایی داشتند و بین میانگین میزان آشنایی دانشجویان دو گروه با جنگ نرم تفاوت معنادار مشاهده شد، گذراندن درس انقلاب اسلامی در میزان آشنایی دانشجویان با جنگ نرم در مجموع و نیز در دو بعد فرهنگی و اجتماعی موثر بوده است اما در بعد سیاسی موثر نبوده است، همچنین دانشجویان ضعیف از نظر پیشرفت تحصیلی، کمترین میزان آشنایی با جنگ نرم را داشتند.

جهانی شدن واجد ابعاد و نیز تاثیرات متفاوت و گوناگونی است و نظرات گوناگونی درباره آن بیان شده است. شناخت و درک چگونگی عملکرد جهانی شدن، با روند در حال بسط خود، در فرآیند تاثیرگذاری پدیدارهایی چون انقلاب ایران از یکسو و تاثیرپذیری جنبش هایی همچون جنبش سیاسی مصر از سوی دیگر، مستلزم شناخت مولفه های جهانی شدن در بعد سیاسی، فرهنگی و ارتباطات است. از سوی دیگر در رابطه با پدیده جنبش سیاسی نوین مصر، نباید شرایط اجتماعی این کشور و بسترهای فراهم شده برای پدیداری جنبش های سیاسی، نادیده گرفته شود. فرض ما در این پژوهش آن است که فرآیند جهانی شدن، از طریق مولفه های خود، انقلاب ایران را به الگویی جهانی برای دیگر کشورها و نیز مصر تبدیل کرده است و همچنین بسترهایی را در جامعه مصر فراهم ساخته که جنبش سیاسی نوین را درپی دارد. لذا باید گفت که انقلاب اسلامی از طریق فعالیت های فراملی توانسته است، تحت عنوان بیداری اسلامی و در پی دکترین «ام القرای اسلامی» جنبش سیاسی مصر را متاثر از خود سازد. بر اساس نظریات جیمز دیویس و آلن تورن، می توان گفت که اصلاحات سیاسی و زمینه های فراهم شده از سوی دولت مصر برای مشارکت هر چند محدود مردمی در سیاست با ایجاد میدان های عمل جدید کنشگران فعالی را به صحنه عمل سیاسی وارد ساخته است. بسترهای اجتماعی متاثر از فرآیند جهانی شدن نیز زمینه را برای جنبش سیاسی نوین مصر آماده نموده است.

مقاله حاضر بر آن است تا با بیان رویکردها، اندیشه ها و کنش های ژئوپلیتیکی ایران قبل و پس از انقلاب، ژئوپلیتیک جدید ایران پس از انقلاب را تبیین نماید. نگارندگان در این مقاله به دنبال این پرسش هستند که وقوع انقلاب اسلامی چه تحولی در ساختار ژئوپلیتیک ایران پدید آورد؟ در پاسخ با بررسی و واکاوای بنیان های اندیشه ای و عملی ساختار سیاسی جمهوری اسلامی و اصول اساسی حاکم بر سیاست خارجی کشور این فرضیه را مطرح کرده ایم که ژئوپلیتیک ایران پس از انقلاب متاثر از مفاهیم و استراتژی هایی چون صدور انقلاب، تشکیل امت واحده اسلامی، نه شرقی - نه غربی، آمریکاستیزی، اسراییل ستیزی، دفاع از مظلومان و آزادیخواهان جهان، حمایت از جنبش های آزادی بخش، ام القری شدن و خروج از پیمان سنتو و ورود به پیمان عدم تعهد ماهیتی انبساطی پیدا کرده است. نتایج تحقیق نشان می دهد که ژئوپلیتیک ایران در دوران پهلوی دوم به نیابت از آمریکا و متاثر از استراتژی های این کشور، ماهیتی وابسته و موقعیتی محلی داشت. در این میان وقوع انقلاب اسلامی سبب شد تا ژئوپلیتیک ایران سرشتی مستقل و ابعادی جهانی پیدا کند.