جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

پرسش از سرشت انسان و جایگاه او در هستی و روابطش با سایر اجزای هستی، یکی از مهم-ترین و کلیدی‌ترین پرسش‌های بشر است. از آن‌جایی‌که زندگی انسان معاصر به دلیل عدم دریافت پاسخ مناسب این پرسش دچار فقدان معنای وجودی شده، پرداختن به آن ضروری می‌نماید. در این پژوهش به دنبال پاسخ دو تن از متفکران معاصر، گابریل مارسل و علامه جعفری در باب جایگاه انسان در ارتباط با خویشتن، دیگران، جهان هستی و خداوند هستیم. علامه جعفری اصل بنیادین حیات دینی را زندگی در حیات معقول دانسته و با طرح ابعاد مختلف آن، پاسخ پرسش‌های انسان درباره موجودیت و جایگاه و روابطش را داده‌ است. مارسل با رویکردی نزدیک به رویکرد دینی، زیربنای آگاهی انسان را مبتنی بر ارتباط او با جهان و دیگران دانسته و بر همین اساس، تجارب انسانی‌ای که در نهایت منجر به ارتباط او با خداوند می‌شود، تبیین کرده است.

دراین رساله سعی شده که موضوعات ومسائلی که در بحث خالقیتدارای نقش مهم واساسی هستند ؛ ازدیدگاه صدراوابن عربی مورد بررسی ومقایسه قرار گیرد .لذا دربین مسائلی که بهتحولات فکری ویا نوآوریهای صدرا معروف است ؛صرفاًتوجه وتمرکز بر موضوعاتی شده کهصدرا بوسیله ی طرح یکایک آنها ،پایه های دستگاه حکمت خود را به ترتیب برآنها نهاده و نهایتاً فلسفه ی خود را به اوجقلّه های عرفان رسانده؛ از جمله ی این مسائل ،به ترتیب «وجود، وحدت وجود، علیت و تجلّی» است ؛ که درنظر صدرا وابن عربی مورد بررسی وتطبیق قرارگرفته اند .«وجود» ، مهم ترین بحث مشترک در فلسفه وعرفان می باشد . نکته ی مهمی که در عرفان مطرح است این است که وجود حقّ در مقابل ماسوی دارای اصالت است وهیچ موجودی غیر از حقّ از اصالت برخوردار نیست . صدرانیزدر طرح نظرات ادقّش ،اصالت را از ماهیات سلب کرده وآنها را ظلّ وجود قرار داده و اصالت را برای وجود اثبات کرده است . ابن عربی وجود حقّ را تنها وجود اصیل می دانست ،لذا در نظر او وجود حقیقی یکی بیش نیست ،و بقیه را اعتباری وظلّ می دانست پس این حقیقت واحد دارای وحدت شخصی است ؛ صدرا نیز با انتقال از وحدت تشکیکی وجود به وحدت شخصی وجود ،وجود رایک حقیقت واحده به وحدت شخصی می دانست وهرچه غیر از او، اعم از کثرات وماسوی راتجلّیات حقّ می دانست؛بنابراین می توان گفت از تشکیک در مراتب وجود به تشکیک در مظاهر وجود منتقل شد ودرنهایتودرنتیجه ی قائل شدن به چنین وحدتی، دیگر در عالم جایی برای دوگانگی و دوئیت باقی نمی ماند ؛لذا علت ومعلول دو مقوله ی جدا از هم نیستند وغیریت ودوگانگی ندارند بلکه یک حقیقت واحد است که به وجهی علت وبه وجهی معلول است وبه تعبیر دیگر معلول شأنی از شئون علت است . همانطور که ابن عربی علت ومعلول را یک حقیقت واحد در نظر گرفته ؛ بدین صورت کهمعلول را ظاهر و فرع علت وعلت را باطن واصل معلول معرفی کرده .لذا دیگر اثر وتأثّری نخواهد بود بلکه هرچه هست تجلّی وتعیّن است وبدین ترتیب صدرا در بحث خلقت ،بین خالق ومخلوق قائل به دوئیت ودوگانگی به معنای بینونیت عزلی قائل نخواهدبود بلکه یک حقیقت واحد،به وجهی خالق است وبه وجهی مخلوق ؛ یا به وجهی ظاهروبه وجهی دیگرباطن است .

بحث وحدت حقه حقیقیه در حکمت متعالیه بحثی است که یا به بحث وحدت شخصی وجود مرتبط می‌شود یا به بحث وحدت خاص تشکیکی وجود. به همین خاطر دو دیدگاه در زمینه وحدت حقه خداوند مطرح شده است یک دیدگاه که قائل به وحدت شخصی وجود است می‌گوید: وجود خداوند آنچنان بی حد و نهایت است که جایی برای غیر نگذاشته است یعنی این فقط خداوند است که دارای وجود عینی و بالذات است و دیگر موجودات دارای وجود بالعرض والمجاز هستند. یعنی از همان وجود خداوند انتزاع می‌شوند و چیزی نیستند جز شئون و تجلیات ذات خداوند لذا خداوند نمی‌تواند ثانی داشته باشد چون اصلاً در دار هستی وجود عینی دیگری غیر از خداوند وجود ندارد تا ثانی او محسوب شود در این نظریه خداوند همان حیث اطلاقی وسعی وجود است که بر شئونات و تجلیات ذات خود احاطه دارد. دیدگاه دوم که قائل به وحدت خاص تشکیکی وجود (وحدت سریانی) است می‌گوید وجود خداوند آنچنان بی حد و نهایت است که کل عالم هستی را پر کرده است و بر همه موجودات دیگر احاطه وجودی دارد لذا نمی‌تواند ثانی داشته باشد چون در عرض و کنار وجود او وجودی نیست تا ثانی او محسوب شود و موجوداتی که در عرض و کنار وجود او موجودند نمی‌توانند ثانی او محسوب شوند چون همتای او نیستند. فرق اساسی بین این دو وحدت این است که در وحدت شخصی وجود، وجود بالذات و عینی از موجودات دیگر سلب می‌شود اما در وحدت سریانی وجود بالذات و عینی از ما سوی الله سلب نمی‌شود. اکثر آیات و روایاتی که در زمینه وحدت خداوند آمده اند هرچند وحدت حقه را اثبات می‌کنند اما واضح و مبرهن نیست که مراد این آیات و روایات از وحدت حقه، وحدت حقه شخصی (وحدت شخصی وجود) است یا وحدت حقه سریانی (وحدت سریانی). اما تعدادی از آیات و روایات نیز هستند که وحدت حقه شخصی را به طور صریح اثبات می‌کنند.

تهذیب نفس یکی از مهم‌ترین اموری است که در اسلام بر آن تأکید فراوانی شده و از ابعاد گوناگونی موردبحث و بررسی قرارگرفته است. یکی از مهم‌ترین ابعاد آن‌که در این پایان‌نامه بدان اهتمام ورزیده شده است، ضبط و مهار قلب است. مسئله‌ای که موفقیت در آن تأثیر بسزایی در کنترل اعضا و جوارح و دوری از گناه و پیراستگی از رذایل نفسانی دارد.به نظر می‌رسد درصد بالایی از رفتارهای انسان ازآنچه شیطان بر قلب او وارد می‌کند، برآمده و سرچشمه می‌گیرد. ازاین‌رو اگر انسان بر واردات قلبی خود کنترل داشته باشد دل‌بستگی و عواطف خود را سامان بخشد در جهت اصلاح رفتارهای خویش از توان بالایی برخوردار خواهد شد و به دنبال اصلاح رفتار، فضایل اخلاقی بیشتری در خود ایجاد کرده و در تهذیب نفس توفیق خواهد یافت. بدیهی است عدم تسلط بر واردات قلبی، می‌تواند زمینه ریشه دواندن رذایل اخلاقی را در وجود انسان فراهم آورد.در این نوشتار با استناد به آیات و روایات به دنبال شناخت قلب هستیم. اعتقاد بر این است که شیطان می‌تواند در این واردات قلبی انسان نفوذ کند و دل‌بستگی‌ها و عواطف او را مطابق آنچه خود می‌خواهد شکل دهد، اما با شناختن راه‌های نفوذ شیطان و وساوس شیطانی و شناخت آسیب‌ها و امراض قلبی امکان کنترل واردات قلبی فراهم می‌آید و راه ورود افکار نورانی و صفات پسندیده و الهامات ربانی هموار خواهد گردید. به نظر می‌رسد برای ضبط و مهار قلب و ساماندهی احساسات و گرایش‌‌های ارتباطی انسان باخدا هست.

ما به هنگام سخن گفتن از خدا، به طور معمول ، از طریق بیان اوصاف خداوند به سخن گفتن در باره او می پردازیم. بنابراین برای فهم درست معنای این نوع گزاره ها ، ماچاره ای جز تحلیل معناشناسی اوصاف الهی نداریم. پرسش اصلی در بحث سخن گفتن از خدا این است که : چگونه می توان از طریق زبان محدود بشری در باره موجود نامحدود و متعالی سخن گفت؟در این مورد به بررسی پاسخهای مختلفی که از سوی متفکران مختلف در طول قرون و اعصار مطرح شده است ، پرداخته و دراین زمینه به بیان و نقد دیدگاههای متفکرانی چون، فلوطین، دیونوسیوس، ابن میمون، قاضی سعید قمی، توماس آکویناس، ملاصدرای شیرازی ، ابن عربی، ویتگنشتاین، آیر، فلو، هیر، میچل، هیک، فیلیپس، مالکوم، آلستون و بریث ویت و ... می پردازد.

چکیده ندارد.

وداها از نظر هندوان در حکم متون شروتی و یا وحیانی هستند. این متون که بر تمامی احوال و مراحل زندگی افراد حاکم است شامل سروده‌هایی است که بیشتر در مدح خدایان سروده شده است. این خدایان و نیز سرودهای ودایی مورد تحقیق و بررسی هندشناسان مختلفی قرار گرفته است و به همین خاطر نیز در مورد تقسسیم‌بندی خدایان و نظام حاکم بر آنها نظرات گوناگوی ابراز شده است. چرا که هر یک از این دانشمندان خدایان را بر اساس ملاکهای مختلفی طبقه بندی کرده‌اند. مهمترین و قدیمی‌ترین این نوع تقسیم بندیها طبقه‌بندی خدایان بر حسب ارتباط آنها با مراتب عالم است که آنها را به سه دسته‌ی آسمانی، فضایی و زمینی تقسیم می‌کنند. یاسکا، مفسر معروف وداها، این تقسیم‌بندی را پذیرفته و به آن اشاره کرده است. عده‌ای دیگر آنها را بر اساس کارکرد و وظائف هر خدا طبقه‌بندی کرده و آنها را شامل سه دسته‌ی خدایان فرمانروا، جنگجو و سودرسان می‌دانند. نوع دیگر از دسته‌بندی این خدایان طبقه‌بندی آنها بر حسب ارتباطشان با جنبه‌ها و بخش‌های مختلف طبیعت است. طبق این تقسیم‌بندی خدایان به نورانی، غیر نورانی و بینابینی تقسیم می‌شوند. تعداد خدایان (گروهی، دوگانه و فردی بودن آنها) و شمایل نگاری آنها نیز از نظر برخی از هندشناسان جهتی برای تقسیم‌بندی خدایان است.در این رساله ضمن بررسی این تقسیم‌بندی‌ها و مقایسه‌ی آنها با یکدیگر تقسیم‌بندیهای کلی و جامع را از تقسیم‌بندی‌های فرعی و جزئی تفکیک نموده و در نهایت به این دریافت رسیده‌ایم که این تقسیم‌بندی‌ها نه تنها با یکدیگر منافاتی ندارند بلکه می‌توانند مکمل همدیگر نیز به حساب آیند.

چکیدهاهمیت خوانش ملاصدرا از آرای متکلمین، در بحث از ذات، صفات و افعال الهی، در این است که حکمت متعالیه، جامع نظرات فلسفی و عرفانی قبل از خود با محوریت شریعت است. پرسش از این خوانش، مبین آرای خاص صدرالمتألهین و ضعف و قوت دیدگاه‌های کلامی است. ملاصدرا با اتکا بر مبانی فکری خود، چون؛ اصالت، بساطت و تشکیک وجود و حرکت جوهری و همچنین نقد مبانی کلامی چون؛ اصل دانستن ماهیت، نفی علیت، جواز ترجیح بلا مرجح، تفسیر کلامی «حدوث» و امثال آن، خوانشی عقل‌گرایانه و انتقادی از متکلمین ارائه می‌دهد که گرچه در شیوه و محتوای مباحث از ایشان واگرایی دارد، اما در غایت آن، یعنی تنزیه خدا به آنان نزدیک است. این خوانش که با اثرپذیری از دیگران و گاه به شکل غیر‌مستقیم صورت می‌گیرد، در مجموع کامل، و اثرگذار است، اگرچه به طور موردی به دلایلی چون کلی‌نگری به خطا رفته است. صدرا اشکالات «برهان حدوث» را تصحیح و از آن تمجید می‌کند، اما با ایستادگی در برابر فخررازی، ماهیت داشتن واجب را رد می‌نماید؛ زیرا خداوند، وجودی بسیط و واجب از هر جهت است که بر اساس آن، هرگونه ترکیبی از وی نفی شده و توحید او بهتر از شیوه کلامی و به دور از اشکال، ثابت می‌شود. خدایی که موصوف به صفاتی ثبوتی و عین ذات، چون علم، قدرت، اراده، کلام، سمع، بصر و حیات بوده و از هرگونه نقصی منزه است. ملاصدرا ارائه تفاسیر نارسا از اوصاف و نسبت آنها با ذات، را نقد کرده و معتقد است؛ برخلاف پندار اشاعره، خداوند با غایتی که عین ذات اوست و به مقتضای «قاعده الواحد»، نظامی طولی از مخلوقات مجرد و مادی را آفریده است. از او جز «وجود» که عین خیر است، صادر نشده، که از آن جمله عالمی است مادی و حادث به حدوث زمانی مبتنی بر حرکت جوهری، و آدمی است مختار، که هر آنچه می-کند به اراده و آفرینش خداست، بدون آنکه جبر یا تفویض لازم آید.

رابطه ی «انسان و خدا» در عالی ترین و ناب ترین شکل ممکن در میراث عرفانی ما بازتاب یافته است . اقوال و آثار بزرگان تصوف ، مشحون از عاشقانه ترین و صمیمی ترین گفتگوها میان انسان و خداست. در این میان ، در مقامات های به جا مانده از ابوالحسن خرقانی - که یکی از عرفا و بزرگان نامبردار تصوف محسوب می شود – رابطه ی«انسان و خدا» به زیباترین و ناب ترین شکلی در قالب من وتو کردن ها با خدا تجلی پیدا کرده است . ازآن جا که مارتین بوبر؛ فیلسوف آلمانی، نظریه ی من و تو را بر مبنای ماهیت و چگونگی رابطه ی من و تویی انسان و خدا ، و نقش رابطه ی انسان و انسان در این میان، سامان بخشیده است، این نوشتار بر آنست تا با الهام از نظریه ی من و تو بوبر ، به تبیین و تحلیل تازه و نویی از رابطه ی «انسان و خدا» در روایت های چهارگانه ی مقامات های خرقانی بپردازد .

چکیده: انسان متناسب با تعاملاتی که در طول حیات خویش دارد ملزم به انجام تکالیف مختلف است و به علت وجود ارتباط وثیق و انکارنشدنی بین حق و تکلیف، به موازات انجام تکالیف از حقوقی هم برخوردار می‌شود که منافع وی را تأمین می‌کند. این حقوق و تکالیف از سوی مصادر مختلفی از جمله شریعت‌های الهی تعیین می‌شوند و در اسلام به عنوان آخرین شریعت الهی نیز حقوق و تکالیف، هم در کلام خداوند و هم در کلام پیامبر و ائمه علیهم‌السلام به طور گسترده مورد توجه قرار گرفته است. این نوشتار با توجه به محتوای سخنان امیرالمؤمنین(ع) و از پنجره نگاه ایشان، به این مسأله می‌پردازد که انسان در زمان حیات خویش، نسبت به تمامی آنچه که با آن مواجه می¬شود، مسئول و مکلف است. در میان اولیای الهی، حضرت علی(ع) در قول و فعل خود چه به نحو مستقیم و چه به نحو تلویحی و غیر مستقیم، با ارج نهادن به تکالیف، حقوق افراد و گروه‌های مختلف را بیان نموده‌ است و محور مباحثِ مربوط به حق و تکلیف را در تعاملات و روابط فردی و اجتماعی انسان مورد توجه قرار داده است. با مطالعه و دقت‌نظر می‌توان در یک دسته‌بندی جامع، حقوق و تکالیفی که ایشان برای انسان‌ها در نظر داشته را در قالب ِروابط چهارگانه انسان جای داد: ۱)حق و تکلیف انسان در رابطه با خداوند ۲) حق و تکلیف انسان در رابطه با خویشتن ۳) حق و تکلیف انسان در رابطه با انسان‌های دیگر 4) حق و تکلیف انسان در رابطه با طبیعت و سایر موجودات. در این رساله با رجوع به سیره فعلی و قولی حضرت علی(ع) به عنوان یکی از متون دینی، حقوق و تکالیف انسان در چهار ساحت مذکور مورد مطالعه قرار می¬گیرد تا میزان تکلیف¬محوری و یا حق¬محوری در قول و فعل ایشان استنباط گردد و تلاش می¬شود در اثنای پژوهش این نکته نیز مورد مطالعه قرار گیرد که در نهج‌البلاغه جمیع حقوق و تکالیف فردی و اجتماعی انسان بر مبنای ادای حق الهی تبیین می‌شود و انسان با انجام تکالیف خود در برابر سایر مخلوقات، در اصل حق‌الله را رعایت کرده است، چون واضع اصلی آن حقوق، خداوند است و رعایت امر خداوند به منزله‌ی بجا آوردن حق اوست و دیگر این¬که نسبت بین حق و تکلیف متقابل و طرفینی است، بدین معنا که هر فرد، حقوقی دارد و در مقابل تکالیفی هم به عهده اوست. فقط خداوند است که می‌تواند بدون داشتن تکلیف در قبال کسی، صاحب حقوق باشد و در رابطه ای که بین حق و تکلیف برقرار است همواره اصالت از آنِ حق بوده است. کلید واژه ها: نهج البلاغه، حق، تکلیف، انسان، خدا، طبیعت.