جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

فیلسوف فرهنگ جهان اسلام، فارابی، در علم مدنی خود، با رویکرد عقلی به بررسی حیات اجتماعی انسان و ابعاد گوناگون آن - ازجمله ارتباطات- پرداخته است. در اندیشة فرهنگی- ارتباطی فارابی، چرایی ارتباط انسانی همانند چگونگی آن اهمیت دارد و پرسش از چیستی، چرایی و چگونگی ارتباطات انسانی و مطالعة تحلیلی آثار او نشان می دهد «معنا» در کانون توجه او قرار داشته و «ارتباطات» هنر ساختن و به کارگیری نشانه ها برای تفهیم و مبادلة معنا بین «خود» و «دیگری» است» که سازندة نظام معنایی یا ملت (فرهنگ) و تعین بخش ساختار اجتماعی یا امّت (جامعه) است. ازاین رو، او بین ارتباطات، فرهنگ و جامعه پیوند برقرار نموده، تحول الگوی ارتباطی را موجب دگرگونی فرهنگی و اجتماعی می داند. فارابی گونه شناسی جوامع را نیز مبتنی بر الگوی ارتباطی دانسته، دغدغة اصلی اش در علم مدنی، ترسیم بهترین نوع جامعة انسانی است. بدین روی، او با شناسایی کامل ترین «معنا» - یعنی معنای یقینی و تبیین بهترین شکل ارتباط یعنی ارتباط برهانی چنین جامعه ای را تصویر می کند.

زندگی و رفتار اجتماعی افراد و گروه ها بر اساس هنجارهایی شکل می گیرد که تعیین کنندة بایدها و نبایدهای رفتار اجتماعی و ترسیم کنندة الگوهای پذیرفته شده فرهنگی اند. یکی از مهم ترین هنجارهای ارتباطی در میان انسان ها از نگاه اسلام، عفاف و حجاب است. پرسش اصلی این مقاله بر ابعاد معنایی، نمادی و رفتاری عفاف با توجه به ارتباطات کلامی و غیرکلامی تمرکز دارد. با رویکردی توصیفی تحلیلی کوشیده ایم در پیوند میان آموزه های دین مبین اسلام دربارة عفاف با دانش ارتباطات، و تمرکز بر دو مبنای نظری کنش متقابل نمادین و نشانه شناسی، به فهمی عمیق تر از وجود عفاف در همه مراتب ارتباطی انسان به ویژه کلام، نگاه و رفتار دست یابیم. در نتیجه، ابعاد فقهی ارتباطی عفاف در آموزه های اسلامی کشف شد و تعریفی جدید از ارتباط عفیفانه به دست آمد. بدین ترتیب مبنایی نظری برای ارتباطات در فرهنگ اسلامی پیشنهاد داده ایم که سیاست گذاری های فرهنگی در موضوع عفاف را نیز تسهیل می کند.

انسان به جهت اجتماعی بودن، ناگزیر به برقراری ارتباط با سایر انسان‌هاست. از اولویت‌های ادیان آسمانی, بعد از اطاعت و پرستش خداوند, راه چگونه زیستن است که یکی از زیرشاخههای آن آموختن مهارت‌های ارتباطی ست.دین اسلام به عنوان کامل‌ترین دین الهی در جهت آموزش این اصول به مخاطبان خود اهتمام داشته است. این نوشتار در صدد بازیابی آموزه‌های ارتباط موثر در گفتار و رفتار هشتمین امام معصوم (ع) است.بایدها و نبایدها در علوم انسانی بر اساس مبانی مختلف خدا شناختی, وجود شناختی و انسان شناختی استوار است که مبانی مذکور بر اساس مکاتب مختلف نگرش به انسان و جهان متفاوت است. همچنین این نگرش‌ها, اهداف این بایدها و نبایدها را تحت تأثیر خود قرار می‌دهد که بایدها و نبایدها در مباحث ارتباطی نیز تأثیرگذار است.مباحث ارتباطی از دیدگاه امام رضا(ع) دارای مقدماتی چون اعتماد به فرستنده, ارائه در مکان و زمان مناسب و مهیا شدن گیرنده پیام است. همچنین امام رضا(ع) از حیث ارتباطی از روش‌هایی چون بهره گیری از زبان دعا, تکیه بر اصول عقلی, استفاده از عناصر ارتباطی چون شعر, ارائه تدریجی اطلاعات و بهره گیری از شیوه پرسش و پاسخ استفاده می‌نماید. در احادیث امام رضا(ع) عواملی چون ایمان و توکل بر خدا, ایجاد آمادگی قبلی در مخاطب, نیت, دانش, مثبت نگری, ارزش‌های اخلاقی, خصوصیات فردی, گوش دادن پویا به عنوان عوامل درونی و عواملی چون بهره‌گیری از موقعیت زمانی و مکانی مناسب, ادب و احترام متقابل, همگامی و همدلی, مجاورت, معاشرت از عوامل بیرونی مهارت‌های ارتباط موثر هستند.همچنین از جمله موانع برقراری ارتباط موثر در احادیث حضرت رضا(ع) به مواردی چون مشاجره, حسد, دروغ, بخل, نسبت ناروا اشاره شده است که ما در این نوشتار آن‌ها را برشمرده‌ایم. از دیدگاه معصومان(ع) و امام هشتم(ع), ارتباط با خدا و کسب ایمان و تقوای الهی, علاوه بر برکات دیگر در زندگی انسان, بر مولفه‌های ارتباطی تأثیر گذاشته و به روابط او با سایرین, معنا و مفهوم می‌بخشد.

چکیدهتوقیع یا توقیعات که به‌طور خاص به بیانات و نامه‌های صادرشده از جانب حضرت ولی‌عصر ـ روحی لِتراب مقدمه الفداء ـ اطلاق می‌شوند، از جمله انوار حیات‌بخش آن‌حضرت است که می‌توان چون اشعه‌ای از تابش آن خورشید در پس ابر از آنها بهره گرفت؛ چراکه این توقیعات شریف که مشتمل بر علوم و معارف الهی و مفاهیم عالیه هستند از جمله مواریث بسیار پراهمیّت شیعه محسوب می‌شوند که امروز نیز می‌توانند راهگشا باشند و از جمله راه‌های ارتباط و بهره‌وری ما از آن‌حضرت بوده که می‌توان از طریق آنها به بخشی از ارشادها و هدایت‌های حضرتش دست یافت. از این رو پژوهش حاضر در صدد برآمده تا بهره‌ای هرچند اندک از این تابش پرفروغ داشته باشد. لذا در راستای تحقق این امر و با هدف بهره‌مندی از رهنمودهای آن امام، موضوع توقیعات آن‌حضرت ـ عجل الله تعالی فرجه الشریف ـ و مباحث اعتقادی در آنها را مورد نگرش و بررسی قرار داده است. بر این مبنا این پژوهش پس از طرح کلّیات در فصل اوّل، به طرح مباحث پژوهش در دو فصل کلّی پیداخته و در آنهاذیل هر فصل طرح مسائلی در باب موضوع آن فصل را مدنظر قرار داده است. لذا پژوهش حاضر مشتمل بر سه فصل است: فصل اول با عنوان کلّیات پژوهش که در آن به طرح و بیان مسائلی چون اهمیّت، ضرورت، هدف، پیشینه و منابع پژوهش پرداخته شده است. فصل دوم این پژوهش تحت عنوان درآمدی بر توقیعات امام عصر ـ عجل الله تعالی فرجه الشریف ـ به طرح مباحثی اساسی و کلیدی در باب توقیعات اختصاص یافته است. این فصل در ده بخش تنظیم شده، که در آن‌ها به بررسی توقیع در لغت و اصطلاح، زمینه پیدایش و شکل‌گیری توقیعات و به تبع آن مبحث شبکه ارتباطی وکالت پرداخته شده و سپس چگونگی پیوند امام با شیعیانشان در عصر غیبت صغری و غیبت کبری، بحث‌های پیشینه توقیعات، ملاک‌های صحت و صدور، موضوعات و مضامین و انواع توقیعات، مورد طرح و بررسی قرار گرفته‌اند، پس از آن به بحث توقیعات در غیبت کبری? و سرانجام به بحث تألیف و گردآوری توقیعات پرداخته شده است. فصل سوّم این پژوهش تحت عنوان مباحث اعتقادی در توقیعات امام عصر ـ عجل الله تعالی فرجه الشریف ـ به بررسی اصول اعتقادی دین مبین اسلام به عنوان مبنا و شالوده اساسی تفکّر اسلامی، در پرتو توقیعات شریف آن‌حضرت، اختصاص داده شده است. این فصل نیز در پنج بخش کلّی تنظیم گشته است. در این بخش‌ها به بررسی مباحث اعتقادی توحید و سپس نبوّت و سپس معاد در پرتو توقیعات، به عنوان اصول دین پرداخته شده است، اصولی که هرگونه خلل و نقصان در هریک از آنها موجب نقصان در اصل دین خواهد شد. و بعد از آنها به طرح و بررسی مبحث امامت که در تفکّر شیعه استمرار و تداوم راه نبوّت است و در دنباله به بحث مهدویّت به عنوان تداوم راه امامت، در پرتو توقیعات آن‌حضرت ـ عجل الله تعالی فرجه الشریف ـ پرداخته شده است. و ذیل هر یک از این مباحث کلّی موضوعات و عناوین فرعی مربوط به آن‌ها مورد طرح قرار گرفته‌اند. آنچه در انتها از این پژوهش و بررسی در اصل توقیعات و مباحث اعتقادی آنها حاصل شد اینکه امر امامت آن‌حضرت در طی دوران غیبت صغری در صدور این توقیعات شریف تجلّی یافت و ایشان رسالت امامت و هدایت خویش را از این طریق که نشانه عمق اتّصال آن‌حضرت با شیعیانشان بود به انجام می‌رساندند. پس با یقین و باور داشت این مطلب که آن امام دیروز، همان امام و ولی امروز زمان ما و امام حیّ و حاضر و ناظر بر ما هستند و باورداشت این مطلب که همه آنچه درباره امام و امامت آن‌حضرت در عصر حضور و در عصر غیبت صغری موضوعیّت دارد امروزه نیز در عصر غیبت کبری موضوعیّت دارد و این اعصار خللی در انجام رسالت امامت و هدایت ایشان وارد نمی‌کند، پی می‌بریم که از ارشاد و هدایت و گستره وسیع فعالیّت آن امام عزیز امروز نیز بهره‌مند می‌شویم. و سخن آخر اینکه پس از بررسی و دقّت نظر در توقیعات شریف آن‌حضرت ـ عجل الله تعالی فرجه الشریف ـ این نکته حاصل شد که دریای بی‌کران و موّاجی از علوم و معارف الهی در توقیعات آن امام همام وجود دارد که از سینه آن خزانه‌دار علوم الهی جوشیده است و جا دارد که پژوهشگران پرتلاش و ظریف‌نگری بیش از آنچه در این پژوهش بدان پرداخته شده است در این راه بذل همّت بنمایند.

در زمان امامین صادقین(ع) فرق و مذاهب مختلفی در ابعاد درون‌دینی و برون دینی فعالیت داشته‌اند. مذاهبی مانند فرقه‌های فقهی و کلامی اهل‌سنت، کیسانیه، مرجئه، غلات، خوارج و ... و نیز اندیشه‌هایی مانند دهریون، التقاطی‌ها و... . رفتار این دو امام بزرگوار در برخورد با ایشان با ظرافت‌ها و پیچیدگی‌های خاصی همراه بوده است. ایشان هم باید برای ایجاد و حفظ وحدت میان مذاهب اسلامی تلاش می‌کردند و هم سعی در اقناع یا ابطال ایشان می‌نمودند. همت ائمه(ع) بر تقویت مبانی و تفکرات شیعیان و جلوگیری از گمراهی مردم توسط فرق و مذاهب دیگر بوده است. شرایط نامساعد اجتماعی و سیاسی ائمه(ع) بر سختی این مسیر افزوده است. اگرچه هدف اصلی این تحقیق مذاهب درون‌دینی است اما نمی‌توان از تأثیرات فرقه‌ها و اندیشه‌های برون‌دینی در آن دوره چشم‌پوشی نمود. در این پژوهش برآنیم تا اصول و روش‌های علمی و عملی باقرین(ع) در برخورد با این فرقه‌های و مذاهب را بررسی نماییم. اصول و روشهای برخورد و سازکارهای تعامل با فرقه‌ها نیز بررسی خواهد شد.

اقناع فرایندی ارتباطی و کوششی آگاهانه است که به دنبال تغییر نگرش، باور، عقیده و یا رفتار مخاطب است. نبیّ مکرّم اسلام(ص)علاوه بر استفاده از رسانه‌ها و شیوه‌های ارتباطی زمان جاهلیّت که با تغییر محتوای پیام در خدمت ترویج و تبلیغ اسلام قرار گرفت، از ابزارها و نهادها و شیوه‌های فرهنگی ارتباطی کارآمد دیگری برای برقراری ارتباط و اشاعه‌ی آموزه‌های الهی و با رعایت اصل تناسب،‌ استفاده کردند. از جمله اصول اقناعی بارزپیامبر اکرم(ص)، سه اصل ارتباط حضوری (چهره‌به‌چهره)، اصلبهره‌مندی از اعجاز و اصل صراحت و پایبندی به حدود الهی استکه در سیره اقناعی آن حضرت بسیار تأثیرگذار بوده است. آن حضرتبه دنبال این نبود که فقط پیام را به گوش مردم برساند، بلکه تلاش می‌کرد پیام به صورتی بیان شود که در جان مخاطب نفوذ کرده، او را متحوّل کند؛ از این رو پیامبر ابلاغ مبین داشت،یعنی به دنبال تغییر ویژه در باورها، عقاید، حالات و رفتار مردم و در یک کلمه اقناع آنان بودو در این راه از ابزارها و روش‌های گوناگونی در سیره علمی و عملی خود بهره بردند.

قرآن مجید، برترین و آخرین پیام خداوند و ارزشمندترین گوهر گران بهایی است که از پیامبر اکرم(ص)به جا مانده است. حجیت آن به دلیل این که کلام صاحب شریعت است، ذاتی است و هم چنین بیانگر حجیت سنت معصوم نیز هست. سنت به معنای قول، فعل و تقریر معصوم، تکیه گاهی است که همواره در فهم دین به آن استناد شده است و در ردیف قرآن از آن یاد کرده اند و به دلیل شأن و مرتبت خاصی که خداوند برای پیامبر خواسته و به ایشان عطا نموده، دارای حجیت ذاتی است. با توجه به پژوهش‌های بسیار و بررسی دیدگاه های گوناگونی که در این زمینه انجام گرفته، براساس نظریه ی برگزیده «اصالت توأمان قرآن و حجیت سنت»، رابطه و پیوند میان این دو منبع معرفت شناسی، رابطه ای دوسویه است. گرچه ظاهر قرآن حجت است، اما تمسک به آن، به فحص از دلیل متصل و منفصل یعنی قرآن و سنت نیازمند است. برای تبیین آموزه های دینی، یکی به کلیات می پردازد و دیگری وارد جزئیات می شود. گاهی قرآن به کمک سنت می آید و گاهی سنت به کمک قرآن. نتیجه ی این تعامل آن است که برای شناخت دین، وجود هر دو منبع در کنار هم ضروری است و هر یک بدون حضور دیگری نمی تواند تبیین کننده ی معارف دینی باشد.

از آن جا که هدایت مردم و تبلیغ دین و دعوت به وحدت و همبستگی از مهمترین مسائل در زندگی اهل بیت? بوده است. این عنصر حیاتی و مهم با بررسی سیره، رفتار، گفتار، و کردار آن حضرات به دست می‎‎آید. به عنوان نمونه پـیـامـبـرگـرامـی اسـلام ? بـا ایـجـاد وحـدت بـیـن طـوایـف و قبائل مختلف مسلمان،به‌ گونه ای انسجام و هماهنگی ووحدت به وجود آورد که جنگهای صد ساله‌ی قبیله های (اوس ) و (خـزرج ) در سـایـه‎ی اسـلام بـه مـحـبـت و مـوّدت مبدّل گشت. همچنین در سیره‎ی حضرت علی? می بینیم که آن بزرگوار جهت حفظ وحدت و جلوگیری از تشتت در جامعه‌ی اسلامی از حقِ خود صرف نظر می‌کند و 25 سال خانه نشینی را تحمل می نماید. این‎ها همه حاکی از اهمیت اتحاد و انسجام مسلمین دارد.آنچه به عنوان دغدغه در این تحقیق مطرح می‎باشد این است که ائمه اطهار? برای تحقق وحدت در بین امت اسلامی از چه روشهایی استفاده می‎کردند؟ همچنین ائمه ? در دوران امامت خود با چه موانعی جهت ایجاد وحدت مواجه بودند؟ نوع جهت گیری و تعامل ائمه? با مردم زمانِ خویش بیانگر این نکته است که معصومین? تلاش می‎کردند تا یکپارچگی جامعه حفظ شود و در سایه‎ی این امر است که احکام دین تبیین می‎شود؛‎‎ و جامعه‎ی اسلامی به اهداف عالی خود می رسد. لذا در آیات قرآن و احادیث اهل بیت? هم بر وحدت و پرهیز از اختلاف تأکید شده است. از گذشته تا حال بر بحث وحدت تأکید شده؛‎‎ و این نکته در خور توجه است که‌ خود اهل بیت ?بنیان گذار وحدت بوده‌اند و هم به عنوان یکی از محورهای وحدت در جامعه‎ی اسلامی به حساب می‌آیند.

یکی از زیباترین جلوه‌های ارتباط انسان با خدا، دعا و نیایش یا گفت وگو با خداوند است. رابطه تکوینی و فقر ذاتی انسان نسبت به خدا، فطرت خداجویی انسان را اشباع نمی‌کند. لذا نیازمند ارتباط اختیاری با خداوند است که جلوه‌ای از فقر ذاتی اوست. دعا بهترین وسیله ارتباط با خداوند می‌باشد. دراین پژوهش تلاش خواهد شد که در قسمت آثار دعا به بررسی فلسفه دعا، زمان و مکان دعا، تشویق به دعا، و دستاوردهای دعا پرداخته شود، در مورد شرایط استجابت دعا به بحث در مورد اقسام دعا، اهمیت دعا از دیدگاه قرآن و احادیث، برکت‌های دعا و شرایط استجابت پرداخته می‌شود و قسمت آسیب شناسی عدم استجابت دعا را با مباحث تاخیر در استجابت دعا، موانع استجابت دعا از منظر قرآن و احادیث و آسیب شناسی عدم استجابت دعا مورد بررسی قرار خواهیم داد.

چکیده ندارد.