جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

عظمت بی‌بدیل اندیشۀ صدرایی و نظام نوین فلسفی برساختۀ او سبب شده تا بسیاری بر این اعتقاد باشند که فلسفۀ اسلامی ‌پس از صدرا دچار رکود و بن‌بستی بزرگ شده است. این امر، تا جایی است که این گروه معتقدند بیشتر بزرگان و حکمای فلسفۀ اسلامی ‌پس‌از صدرا درنهایت شارح و مفسر اندیشه‌های او بوده و فاقد نوآوری و ابتکار فلسفی می‌باشند. استاد رضایی‌تهرانی با ردّ این اتهام و با اعتقاد راسخ به وجود نوآوری‌های فراوان فلسفی پس از صدرالمتألهین و حتی امکان ایجاد نظام فلسفی نوین، در سه بخش به تبیین و تحلیل این بحث می‌پردازد. ایشان در بخش نخست به چیستی و چگونگی نوآوری‌های فلسفی پس از صدرا پرداخته و روند بررسی نوآوری‌های فلسفی را در شش مرحله محقّق می‌داند. او در بخش دوم، اقسام نوآوری‌های فلسفی پس از صدرا را به شکلی تفصیلی در هفت لایه و با ارائه مثال‌هایی مجزا برای هرلایه مورد بحث و بررسی قرار می‌دهد و درنهایت در بخش سوم، مصادیقی از نوآوری‌های بزرگان اندیشه فلسفی پس از صدرا؛ ازجمله: آقاعلی حکیم، علامه طباطبایی، آیت‌الله جوادی‌آملی و استاد فیاضی ارایه می‌دهد.

در این کتاب، نصرالله حکمت پس از نقد وضعیت موجود تاریخ فلسفه اسلامی که به زعم او بسیار اسفبار است به ترسیم سیمایی مطلوب و مورد نظر، از تاریخ فلسفه اسلامی که بر تفکر و اندیشه مستقل فیلسوفان مسلمان، منطبق باشد، پرداخته است و پس از آن، تفاوت ساختاری و ماهوی فلسفه اسلامی و فلسفه یونان را نشان داده است. بنابراین می‌توان گفت که او در این کتاب پیش‌فرض‌ها، رویکردها، معانی، مفاهیم و اصطلاحاتی را که در نگارش یک تاریخ فلسفه اسلامی درست، به آن‌ها نیاز داریم، مورد بحث قرار داده‌ایم. وی با انتقاد از کتاب‌های تاریخ فلسفه موجود می‌گوید: بنده با ضرس قاطع اعلام می‌کنم و براساس متن آثار فلاسفه مسلمان، نشان می‌دهم که آنچه در این تاریخ فلسفه، در مورد فلاسفه اسلامی نوشته شده، با صرف نظر از اغراض و نیت‌ها، به هیچ وجه با چهره راستین حکمای مسلمان انطباق ندارد. این تاریخ فلسفه، مسخ فلسفه اسلامی و فیلسوف مسلمان است. در پشت جلد این اثر در معرفی آن آمده است: تاریخ فلسفه اسلامی موجود، روایتی جعلی و قلابی اما شکیل و شاید برای عده‌ای پذیرفتنی از جریان فلسفه و تفکر اسلامی است. این روایت که براساس آن، پارادایمی مسلط پدید آمده، مولود مطالعات و پژوهش‌های مستشرقان در این یکی دو قرن اخیر است. بنده حقیر، الحال پس از سال‌ها مطالعه و تحقیق و تدریس به این نتیجه رسیده‌ام که این روایت، گرچه در پاره‌ای از اجزایش با آرا و اقوال فیلسوفان مسلمان، انطباق دارد اما در کل خود هیچ گونه انطباقی با حقیقت و روح فلسفه اسلامی ندارد و یک روایت کاملاً مجعول است. کتاب درآمدی به تاریخ فلسفه اسلامی تألیف نصرالله حکمت استاد فلسفه و عرفان اسلامی دانشگاه شهید بهشتی به همت انتشارات الهام وارد بازار نشر شد.

برای مشاهده فیلم سخنرانی به آدرس داده شده در آپارات مراجعه کنید.

کتاب حاضر مشتمل بر شش مقاله است که خواننده با مطالعه آن‌ها با روش‌شناسی و پاره‌ای از آرای «محمد عابد الجابری» در زمینه فلسفه آشنا می‌شود. مقاله اول به‌مثابه درآمدی روش‌شناختی است که «جابری» در پی آن به سبک و سیاق یک کارگاه آموزشی روش پژوهشی خود را توضیح می‌دهد. مقاله دوم نقد پرمایه و راهگشایی است در تاریخ‌نگاری فلسفه اسلامی در دوران جدید. مقالات بعدی متضمن نقد احوال و آثار و افکار سه شخصیتی است که به عقیده نویسنده تأسیس و تکمیل و احیاناً تخریب فلسفه اسلامی به دست آن‌ها صورت گرفته است (فارابی، ابن سینا، غزالی). جابری کتاب خود را در پنج بخش تالیف کرده است. در بخش نخست به «بازخوانی امروزین میراث، روش‌شناسی و چند نمونه» و در بخش دوم نیز «خاورشناسی و فلسفه اسلامی؛ روش و نگرش» را بررسی کرده است. خوانندگان در ادامه مطالعه کتاب «بازخوانی تاریخ فلسفه در شرق اسلامی» با «ابن‌سینا و فلسفه مشرقی» در بخش سوم آشنا می‌شوند. «عناصر سازنده و تناقضات اندیشه غزالی» عنوان بخش پایانی این کتاب است. کتاب حاضر دارای پیوستی با عنوان «جابری و پروژه نقد عقل عربی - اسلامی» است.

ترجمه ماشینی: پس از انتقاد شدید غزالی از فیلسوفان، تغییری در سیر کلی فلسفه در شرق اسلامی صورت گرفت و نوعی انشاء که کلام و فلسفه را در هم آمیخته بود، رواج یافت. در غرب اسلامی، گفتمان فلسفی پس از شتاب رونق گرفت، اما پس از مرگ ابن رشد، علیرغم استفاده مستمر از علوم عقلی، شاهد فیلسوفان بزرگ دایره المعارف نخواهیم بود. این واقعیت تاریخی بسیاری از محققین شرقی و عرب را بر آن داشت تا ادعای مرگ فلسفه به طور عام در غرب اسلامی و به ویژه فلسفه ابن رشد را پس از مرگ وی بپذیرند و سپس غزالی را سرزنش کنند. اگر بسیاری هنوز تحت این ادعا زندگی می کنند، دیگران شروع به بررسی آن کرده اند. در این اثر بر تلاش یکی از آنها خواهیم ایستاد و مربوط به دانشمند مراکشی فواد بن احمد است که با کار بر روی یکی از شاگردان ابن رشد، یعنی ابن تملوس، پاسخ به این قضیه را برگزید. او هدف خود را احیای علوم عقلی در غرب اسلامی در دوره پساآورو قرار داد و موضوع سازماندهی همه آثارش پیرامون ابوالحجاج را به این ادعا تبدیل کرد که او به شدت آن را پذیرفت و از آن دفاع کرد. ابن رشد شاگردانی را به جا گذاشته بود که به طور عام و با اندیشه به علوم ذهنی ادامه می دادند، ابوالولید به طور خاص و آن علوم فلسفی به طور عام و فلسفه ابن رشد به طور خاص با مرگ او نمرده بودند. آثار او را که به این فیلسوف خردگرا اختصاص داده است، به ویژه کتاب ابن تملوس، فیلسوف و پزشک: شرح حال کتابشناختی (026 ق / 3221 م) برجسته می کنیم و سپس به ارزیابی موردی که بر آثار او حاکم بوده است، ابن تملوس و نه غزالیه را قضاوت می کنیم.

ترجمه ماشینی: این کتاب توسط پروفسور جان مک گینس، استاد فلسفه در دانشگاه میسوری، سنت لوئیس تالیف و ارائه شده است. مترجم متون عربی به انگلیسی پروفسور دیوید اس. رایسمن استاد اندیشه عربی-اسلامی در دانشگاه ایلینوی در شیکاگو است. ناظر کل کتاب از همان ابتدا چنین می گوید: در اواخر قرن دوم هجری، صحنه فرهنگی اسلام کاملاً در تصرف علم کلام بود، جایی که متفکران به بحث های زیادی در مورد وحدانیت خداوند، صفات او و ... مشغول بودند. معنی اسماء و چیزهایی که در قرآن آمده، جبر و انتخاب، ایمان و گناه، گناه، نجات اخروی، حجیت و مشروعیت آن و غیره. بنابراین، چه چیزی برای فلسفه ای که ورود به دنیای عربی-اسلامی را به تأخیر نمی اندازد، باقی می ماند؟ در کنار هیچ چیز. با این حال، قوی خواهد آمد و جایگاه واقعی خود را اشغال خواهد کرد. بلکه برای چندین قرن متوالی شکوفا خواهد شد تا اینکه با ورود جهان اسلام به دوره طولانی انحطاط، متوقف شود، بمیرد و فرو بریزد. نکته عجیب این است که از بیرون وارد دنیای عربی-اسلامی خواهد شد و حتی از یک دنیای بت پرست خارجی، دنیای یونانی یا یونانی. به همین دلیل فقها همواره به آن اعتراض می کنند و آن را به دلیل برآمده از فرهنگ بت پرستی، غیر مشروع یا غیر مشروع می دانند. سپس مؤلف می افزاید: در واقع، وضعیت فلسفه در جهان اسلام مشابه جهان مسیحیت در آغازین آن است. در آنجا نیز متکلمان بر وجود فلسفه اتفاق نظر داشتند و آن را به دلیل برآمده از فرهنگ یونان، بیگانه و کافر می دانستند. در واقع، پس از ترجمه کتاب های خارجی از یونانی به عربی، که در بیشتر موارد از زبان سریانی گذشت، فلسفه در بافت عربی-اسلامی ظهور کرد. اما کتاب های زیادی نیز از فارسی، هندی یا سانسکریت ترجمه شده است. بدین ترتیب یک کتابخانه علمی و فلسفی به دو زبان سریانی و عربی تشکیل شد و مسلمان در صورت تمایل می توانست از آن مشورت و مشاهده کند. در این زمینه باید توجه داشت که زبان عربی از اواخر قرن اول هجری/7م به عنوان زبان رسمی امپراتوری عربی-اسلامی تبدیل شد. این به تصمیم خلیفه اموی عبدالملک بن مروان بود. بنابراین در اداره رسمی دولت جایگزین فارسی و بیزانس (یا یونانی) شد. اولین کتاب های ترجمه شده عمدتاً کتاب های علمی، پزشکی و نجومی بودند. برخلاف تصور مردم، نهضت ترجمه در عصر بنی امیه آغاز شد، نه عباسیان، هرچند در عصر اینان، به ویژه در زمان مأمون، به اوج خود رسید. پس ترجمه کتب خارجی به عربی قبل از نیمه قرن دوم هجری - قرن هشتم میلادی آغاز شد. سپس در زمان خلفای اولیه عباسی، به ویژه المنصور (754-775م)، هارون الرشید (786-809)، و مأمون (813-833) با قدرت بسیار بیشتری ادامه یافت. بنابراین، کتابهای علمی اولین ترجمه بودند، اما بعدها کتابهای فلسفی دنبال شد. مترجمان اول ابتدا از یونانی به سریانی و سپس از سریانی به عربی ترجمه کردند. اما بعداً مستقیماً از یونانی به عربی ترجمه شدند بدون اینکه لزوماً از زبان سریانی استفاده کنند. اما بیشتر ترجمه ها از سریانی به عربی انجام می شد زیرا بیشتر کتاب های یونانی قبلاً به سریانی ترجمه شده بود. از آنجایی که زبان سریانی با گذشت زمان اهمیت خود را از دست داد، دیگر کتاب‌های یونانی را به آن ترجمه نمی‌کنند. زبان عربی به تدریج جایگزین آن به عنوان بزرگترین زبان اندیشه، فرهنگ و تمدن در آن زمان شد. مترجمان بزرگ دو قرن کار کردند: از اواخر قرن هشتم میلادی تا پایان قرن دهم. اکثر آنها در چند زمینه تخصص داشتند، نه فقط در یک زمینه. به عنوان مثال، حنین بن اسحاق نه تنها کتاب های فلسفه، بلکه کتاب های پزشکی را نیز ترجمه می کرد. و قسطی بن لقا همزمان به ترجمه کتابهای فلسفه و ریاضیات می پرداخت. سپس مؤلف می افزاید و می گوید: لازم به ذکر است که یکی از نخستین کسانی که نثر عربی را شکل داد، یعنی ابن مقفع، نه تنها کتاب معروف کلیله و دمنه را از فارسی ترجمه کرد، بلکه چندین کتاب منطق ارسطو را ترجمه کرد و بدین ترتیب تشکیل داد. اولین فرهنگ مفهومی یا فلسفی در زبان عربی. آنها قبلاً دارای چندین ترجمه از منطق ارسطو بودند، اما به زبان سریانی. اکنون ترجمه های عربی همان کتاب را بر او محدود کرده اند و همه آثار ارسطو را جز کتاب سیاست ترجمه کردند. اما کتاب‌های یونانی دیگری را ترجمه کردند و به ارسطو نسبت دادند، بدون اینکه او نویسنده باشد. آنها همچنین بسیاری از آثار افلاطون را ترجمه کردند. از جمله کتاب هایی که ترجمه شده و به اشتباه به ارسطو نسبت داده شده است، به کتاب: الهیات ارسطو یا الهیات ارسطو تالس اشاره می کنیم. در واقع برای ارسطو نیست، بلکه برای شاگرد افلاطون به نام فلوطین است. به هر حال، بسیار ترجمه کردند و برخی از این ترجمه ها به دست ما رسیده و برخی دیگر در راه گم شده اند، اما کتب قدیمی تاریخ و ادبیات به آنها اشاره کرده اند. مورخان عقیده دارند که الکندی اولین فیلسوف عرب به معنای واقعی کلمه است. نام کامل او ابویوسف یعقوب بن اسحاق کندی است که در اواخر قرن دوم به دنیا آمد و در حدود سال 256 هجری قمری متوفی شد: یعنی زندگی نیکو داشت. با این حال، آثار متعدد او، چه در زمینه فلسفه و چه در زمینه علم، تنها به صورت جزئی به دست ما رسیده است. به این معنی که بسیاری از آن در طول راه گم شدند. می گویند بیش از دویست کتاب نوشته است، اما فقط یک پنجم آن یعنی چهل کتاب به دست ما رسیده است. پژوهشگران بر این باورند که وی به نفع معتزله موضع گرفته است، زیرا از نظر او مکتب اسلامی به عقل و فلسفه نزدیک است. معروف است که در آن زمان بین فرقه های مختلف اسلامی درگیری ها در جریان بود. او یک کتاب کامل در مورد ارسطو نوشت که کتاب سیستماتیکی است که او برای اندیشه عرب از خود به جای گذاشته است. او معتقد بود که تسلط بر ریاضیات و منطق برای ورود به فلسفه ضروری است. به جز قسمت اول، فقط قسمت اول از نویسنده اش باقی مانده است. الکندی فلسفه را این گونه تعریف می کرد: علم است که به ما می آموزد که چه چیزی درست است تا در جهت درست عمل کنیم. الکندی اولین کسی بود که در نوشته های خود از واژه های فیلسوف و فیلسوف استفاده کرد. آنها تا کنون باقی مانده اند و پس از او گسترش یافته اند. در مورد دومین فیلسوف بزرگ عرب پس از کندی، او البته فارابی است. او تقریباً در سالی به دنیا آمد که کندی درگذشت. او از الکندی به عنوان یک فیلسوف مهمتر است، اما شاید مهم ترین فیلسوف عرب و مسلمان بود. به همین دلیل او را معلم دوم پس از ارسطو، معلم اول نامیدند. فارابی در دوره‌ای از ناآرامی و آشفتگی به سر می‌برد، زیرا امپراتوری عربی-اسلامی شروع به تجزیه و انشعاب به حکومت‌ها و دولت‌های متخاصم کرده بود. اما این امر مانع از آن نشد که او بزرگترین فیلسوف زبان عربی شود.

ترجمه ماشینی: در این کتاب، سون اولین ترجمه انگلیسی تاریخ جنبش های فکری در اسلام (1928) را ارائه می دهد، متنی اساسی از مدرنیسم عرب که توسط روشنفکر فلسطینی بندلی الجوزی (1871-1942) نوشته شده است. جوزی در آن کتاب اولین تفسیر مارکسیستی از تاریخ را ارائه کرد و توسعه اندیشه اسلامی. اهمیت تداوم کار او در روش انتقادی جوزی در ارزیابی مجدد گزارش های «شرق شناسان» اروپایی و مسلمانان کلاسیک از تاریخ اسلام نهفته است. پنجاه سال قبل از شرق شناسی برجسته ادوارد سعید، جوزی امپراتوری را شناسایی کرد. منافع به عنوان نقطه ضعف در هر دو روش. ترجمه سون این نقد ماهرانه و سرگرم کننده تاریخ اسلام را زنده می کند. مقدمه او اندیشه جوزی را هم با روشنفکران پست مدرن و هم با اصلاح طلبان مسلمان که به مبارزه برای به کارگیری اسلام به عنوان اصول زندگی معاصر ادامه می دهند، قرار می دهد.