جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

خرافات شامل باورها و رفتارهایی هستند که پشتوانۀ علمی، عقلی و دینی ندارند؛ ولی عدّه‌ای از افراد به آنها معتقد و پایبندند. خرافات در طول تاریخ بشر، افکار انسان های زیادی را به انحراف کشانده و تبعات شوم فراوانی را بر جای گذاشته اند. این پژوهش در پی راهیابی به اصلی‌ترین علل و عوامل گرایش افراد به خرافات است که در آن، با شیوة تطبیقی و تحلیلی، از منابع معتبر اسلامی و روان شناختی استفاده شده است. نتیجه ای که از این پژوهش به دست می آید، این است که مهمترین علل و عوامل گرایش اشخاص به خرافات را باید در درون افراد و خلق و خو و زمینه‌های روان شناختی آنان جستجو کرد. این عوامل، شامل جهل و نادانی، تقلید کورکورانه، ترس و اضطراب، پیشداوری ها و ... می باشد. در قرآن کریم و روایات اسلامی، نقاط آسیب پذیر بشر در مقابل خرافات و انحرافات مورد عنایت قرار گرفته و راه کارهای مناسبی جهت مقابله با آنها ارائه شده است که از جمله آنها می توان به موارد ذیل اشاره کرد: دعوت به ایمان و تقوا، تحصیل معرفت، تاکید بر برهان طلبی، مبارزه با تقلیدهای کورکورانه و...

قرآن کریم، کتاب مذهبی ما مسلمانان، معجزه‌ی جاوید و سند نبوت حضرت خاتم(صلّی‌الله‌علیه‌وآله) و دستورالعمل هدایت و تربیت انسان است. از آن‌جا که تعابیر و گزاره‌های قرآن، توسط خداوند دانا، مدبر و حکیم انتخاب شده است، استفاده از هر الگوی بیانی در این گزاره‌ها، نشانه‌ی نقش و کارکرد مؤثر آن در تربیت و هدایت انسان و جوامع انسانی است. پرسش از مهم‌ترین روش‌های کسب معرفت و شناخت و توصیه‌ی قرآن می‌باشد. «فَسْألُوا أَهْلَ الذِّكْرِ إِنْ كُنْتُمْ لاتَعْلَمُون‏» « اگر نمى‏دانيد، از آگاهان بپرسيد.»(انبیاء/7) قرآن در بیان اهداف خود از اسلوب‌های متنوعی استفاده کرده است. اسلوب استفهام و پرسش حدود 1260 بار در قرآن تکرار شده است. پژوهش حاضر در ‌صدد کشف و ارائه‌ی کارکردهای تربیتی پرسش در قرآن است. این پژوهش حاوی یک مقدمه در «کلیات تحقیق»، سه فصل در «پرسش»، «تربیت در قرآن» و «کارکردهای تربیتی پرسش در قرآن» و یک ضمیمه در «پاسخ‌گویی» است.در فصل اول از کلیاتی درباره پرسش، آداب، اهمّیت و انواع آن و نیز از پرسش در قرآن، اطّلاعات آماری پرسش‌ها‌ی قرآنی و ادات استفهامیِ بکار رفته در آن و معانی حقیقی و بلاغی آنها بحث شد. در پایان فصل، جدول تعداد و پراکندگی آیات پرسشی به ترتیب سوره‌ها و نیز جدول فراوانی ادات استفهام آورده شده است. در فصل دوم از تربیت دینی، اهداف و روش‌های آن و نیز برخی روش‌های تربیتی قرآن بحث شده است. در فصل آخر یعنی «کارکردهای تربیتی پرسش در قرآن» آیات پرسشی قرآن با استفاده از کتاب‌های تفسیری و تربیتی به تفصیل بررسی، و بیست و نه کارکرد اساسی و مهم تربیتی از این آیات استنباط و استخراج شد و برای هر کارکرد از میان آیات مرتبط، آیه‌ی دارای دلالت بیشتر انتخاب و توضیحات لازم، ارائه و در نهایت آیات هم‌سو با هر کارکرد ذکر شد. مهم‌ترین دستاورد این پژوهش آنست که هر یک از آیات پرسشی قرآن با اتخاذ شیوه‌ای خاص، استفاده از ادات ویژه، سیاق خطاب یا غیبت و نیز با توجه به موضوع، مخاطب، سؤال کننده و شأن نزول آیات، دارای چندین نکته و کارکرد است که در تربیت و هدایت انسان و جامعه‌ی انسانی بسیار مؤثر است و می‌تواند دستمایه افرادی که عهده‌دار امر تربیت هستند باشد. این نوشته با عنایت به محدودیت‌ها و بضاعت اندک نگارنده بخش کوچکی از این کارکردها را ارائه داده است. انشاءالله این گام، هر چند کوچک و جزیی مورد قبول حضرت حق و آغازی بر فعالیت‌های علمی علاقه‌مندان در این زمینه باشد.

مهارت های زندگی، گروه بزرگی از تکنیک ها و اصول روانشناختی ، اجتماعی و بین فردی هستند که فرد را برای مقابله موثر و سازگارانه با چالش های زندگی آماده می کنند. ادبیات فارسی، سرشار از گوهر های نظم و نثر است که هرکدامبه یکی از وجوه بشری توجه دارند و در این میان بوستان و گلستان سعدی ، سهم بسزایی در تعلیم و تربیت افراد دارند به گونه ایی که سعدی با ارائه انواع مهارت های زندگی توانسته راه های موثری برای مواجهه با مسائل زندگی ارائه دهد.در این پژوهش ابتدا ، مطالعات نظری راجع به مهارت های زندگی از کتابخانه های مختلف فیش برداری شده و پس از استخراجآداب و مهارت های ذکر شده در بوستان و گلستان سعدی به تجزیه و تحلیل داده ها پرداخته شد و به نتایج زیر دریافتیم .1- اساس تمام مهارت های ذکر شده در بوستان و گلستان بر پایه مهارت های دینی و اعتقادی است و در این حوزه اعتقاد به قضا و قدر و ایمان به خدا بیشترین بسامد را دارد .2-در حوزه ی مهارت های بین فردی به سه مهارت نحوه سخن گفتن ، همدلی و مدیریت دولتی توجه بیشتری شده است .3- در حوزه مهارت های تصمیم گیری و تفکر انتقادی بیشترین تاکید سعدی بر مهارت ارزیابی شرایط و واقعیات (نقد اجتماعی) است.4-در حوزه مهارت های مقابله ایی و مدیریت خویشتن بیشترین توجه به مهارت مقابله با آزمندی و پرهیز از تمع است.5- در حوزه مهارت های زیستی بیشترین توجه سعدی به تغذیه و خوراک معطوف است .

در مفهوم شناسی روح به این نتیجه می‌رسیم روح چیزی است که موجب حرکت می‌شود و روان است و حرکت دارد و بدن نیز چیزی است که خواص اجسام را دارد؛ با توجه به روایت توحید صدوق؛ روح بدون جسم حرکتی ندارد، نتیجه می‌گیریم که بدن با حضور روح به حرکت و حیات می‌رسد، و نشان خواهیم داد از میان پنج روحی که در انسان یافت می‌شود آنچه محور بحث این نوشتار است روح الحیات می‌باشد که عامل حیات و حرکت است و بقیه ارواح محل بحث نمی‌باشد. منظور از حیات، دمیده شدن روح الحیات است و منظور از موت، خروج روح الحیات است که در تعبیر روایات روح الحیات با چهار نام خوانده شده است، که عبارتند از: روح الحیات، روح البدن، روح المدرج و روح العقل و نشان خواهیم داد آن روحی که جسمانی حادث می‌شود همین روح الحیات است و ملاصدرا نیز حدوث جسمانی روح را از همین نقطه می‌داند و چون روح الحیات عامل حرکت و دب و درج و شروع انسان به فهمیدن و تعقل از همین جاست لذا در روایات فقهی نیز سقط جنینی که در او روح الحیات دمیده شده است را مستحق دیه کامل می‌داند. سپس باطرح مساله رابطه روح با بدن و بیان این‌که نه این رابطه آنقدر ضعیف است که در حد مرغ و آشیانه تنزل داده شود و نه معتقد شد که یکی از مراتب دیگری است. بلکه رابطه‌ی این دو رابطه کور و زمین گیر است که حوائجشان باهم دیگر رفع می‌شود، لذا در هر نشئه ایی که جدایی این دو حاصل شود؛ انسان درکی از آن نشئه نخواهد داشت. با بررسی این نکات در فصل اول و بررسی نظریه های همراهی روح با بدن پس از مرگ بر پایه آیات و روایات می‌پردازیم.بررسی نظریه‌های همراهی روح با بدن نشان می‌دهد، که به دلیل به تأویل رفتن متون دینی از ناحیه‌ی صاحبان این نظریه‌ها، همگی نمی‌توانند صحیح باشند. ما در این نوشتار کوشیده‌ایم از تأویل در متون دینی بپرهیزیم و نظریه‌ی منطبق با آیات و روایات، نظریه‌ی همراهی روح با بدن مثالی در برزخ و همراهی روح با بدن عنصری پس از آن را، نظریه‌ی نزدیک به واقع معرفی کنیم؛ چرا که نظریه‌ی مذکور، مویّد به ظواهر دینی است؛ در حالی که سایر نظریات، تلقّی ‌نادرستی ‌از متون دینی دارند. از مباحث جدیدی که بررسی شده، عدم ابتناء قائل شدن به بدن مثالی به مسئله‌ی تجرّد نفس است. تا کنون اعتقاد بر این بوده است؛ که قائلان به تجرّد نفس، وجود بدن مثالی را لازمه‌ی تجرّد می‌دانستند و قائلین به عدم تجرّد نفس متلزم به بدن مثالی نبوده‌اند. اما در این نوشتار تلازم بین قول به تجرّد و قول به بدن مثالی در برزخ انکار شده و اثبات گردیده است. با اینکه متون دینی حاکی از عدم تجرّد نفس است، اما همراهی با بدن مثالی در برزخ مویّد به تصریحات و ظواهر متون دینی است. لذا انسان در همه‌ی مراحل دنیا و برزخ و پس از آن، موجودی دو ساحتی است و در هیچ مرحله‌ای نفس بطور مستقل حیات ندارد و در هر نشئه‌ای همراه بدن می‌باشد، یعنی در نشئه‌ی دنیا و قیامت همراه با بدن عنصری و در نشئه‌ی قیامت صغری (برزخ) همراه با بدن مثالی می‌باشد. البته انسا‌نهایی هستند، که به دلیل عدم همراهی روح با بدن در برزخ، درکی نسبت به مسئله‌ی برزخ ندارند و به تعبیر روایات (یلهی عنه) هستند و خاطر نشان کرده‌ایم، که درک در هر مرحله‌ای از مراحل حیات وابسته به همراهی روح با بدن می‌باشد و در این بین فرقی بین قائل شدن به تجرّد و عدم تجرّد نفس وجود ندارد و وجود بدن به ‌عنوان ابزار ادراک، در همه‌ی مراحل سه-گانه ضروری است و اثبات نموده‌ایم، که معاد جسمانی مدّ نظر شرع (همراهی روح با بدن) در هر سه نشئه‌ی دنیا، آخرت‌ و برزخ وجود دارد. همچنین با ردّ تلازم بین عنصری بودن و زوال پذیری، به شبهات وارد بر همراهی روح با بدن عنصری در قیامت نیز پاسخ گفته‌ایم. در مجموع نظریه‌ی همراهی روح با بدن مثالی در برزخ و همراهی روح با بدن عنصری در قیامت را منطبق قرآن و حدیث معرفی کرده‌ایم.

از دیدگاه ملاصدرا، همه‌ی موجودات، معلول خدا هستند و دوباره به سوی خدا باز می‌گردند پس همه‌ی موجودات، معاد دارند. او قیامت را باطن دنیا دانسته و معتقد است معاد انسان به اعمال او در این دنیا وابسته است. او مشاعر انسان را متناظر با عوالم وجودی می‌داند انسان به هر‌یک از آن‌ها توجه کند با آن محشور خواهد شد.ملاصدرا معتقد است همان‌گونه که انسان در دنیا جسم دارد بعد از دنیا هم جسم خواهد داشت با این تفاوت که جسم انسان در هر عالم، مناسب با همان عالم است. صورت انسان در قیامت نیز متنسب با اعمال او در دنیاست. افعال انسان در دنیا به تدریج سبب حصول ملکاتی در نفس او می‌شود و صورت آن را تغییر می‌دهد. این صورت باطنی در قیامت آشکار می‌شود و هر فرد به شکلی مناسب اعمال و رفتار خود در دنیا دیده می‌شود

بشر از ابتدای آفرینش، با مساله مرگ و زندگی، درگیری فکری داشته است. این درگیری از آغاز عصر عقلانیت انسان همواره با تقابل دو دیدگاه بدبینانه و خوشبینانه (نسبت به جهان و سرنوشت انسان) همراه بوده است. ابوالعلای معری، شعر بزرگ عرب در عصر عباسی، در میان بدبینان تاریخ نام پرآوازه ای دارد. ابوالعلا، نابغه ای نابینا، ادیبی نقاد، اندیشمندی بدبین، عقل گرایی شکاک و زاهدی سختگیر بود که هرگز همسری نگزید و فرزندی نداشت. وی اندیشه های فیلسوفانه خود را در دیوان ((لزومیات)) گرد آورد. در لزومیات دو نوع تناقض هست: یکی تناقض شاعرانه که مقتضای منطق شعر و هنر، و برخاسته از عواطف متغیر شاعر است. و دیگری، تناقضی برآمده از حیرت و سرگشتگی فلسفی. در شعر ابوالعلا، عمر آدمی سخت با شتاب می رود. مرگ چنان با روند مصیبت بار زندگی تنیده است که هیچ جای امید و انگیزه فعالیت نمی گذارد. آدمی ذاتا شرور و فاسد است و لذا برای انهدام شر و فساد، انقراض نسل او واجب است. مرگ، قوی پنجه، مخوف، ناشناخته و خارج از اختیار و انتظار آدمی است. اما به هر حال آرامشی هم در پی دارد. برخورد ابوالعلا با مساله مرگ و زندگی، یک برخورد فلسفی نیست. بلکه رویکردی شدیدا عاطفی و جزئی نگر است. در این رویکرد، حقیقت حیات کل مغفول است. دیگر نه زندگی، فرصت پویش و شوق و عشق و بالندگی است و نه مرگ، پدیده ای مطلوب برای حذف زوائد و استمرار رشد و جوانی.ناگفته نماند ابوالعلا با وجود این بینش ناگوار و انگیزه سوز، و در عین عزلت و گوشه نشینی همواره در حال تدریس و تالیف بود و آثار گرانبهای بسیاری به عرصه ادب عربی و حتی ادبیات جهان تقدیم کرد.

تاریخنشان از فهم پذیری متون و کاربرد ابزار و روشهای متفاوت در راستای فهم و تفسیر متون الهی و بشری دارد. تفسیر قرآن نیز با بیان نبوی آغاز شد و در سه سده نخست اسلام، روش غالب آن نقلی یا ماثور بوده است. سیر از نقلی به عقلی در تفسیر، همراه با تغییر رویکرد اجتماعی و فرهنگی، سیر تطور خود را بر اساس مبانی و دلایل متقن طی نمود و با گذشت زمان به ویژه در قرن چهار دهم اجتهاد و بهره‌وری از عقل در کنار نقل، افزون گشت ـ هرچند در دوره هایی با چالش روبرو گردیدـ و کار کرد های داشته است. این تحقیق به دنبال پاسخ این پرسش است که در چنین فرایندی تفکر اجتهادی چه کارکردهایی داشته است؟اسلام برخلاف مکتبهای غیر الهی مکتبی است پویا و تامین کننده نیازهای انسان در تمام شئون فردی و اجتماعی. و آنچه به کمال و خاتمیت دین خدشه وارد می سازد، سکوت شارع نسبت به حکم برخی از موضوع های جدید و یا انسداد باب اجتهاد است. ضرورت و اهمیت اجتهاد در تاریخ اسلام گرچه مربوط به زمان غیبت است لیکن در صدر اسلام، دانشمندان با اجتهاد خود کوشیدند تا آیات الهی را تبیین نمایند و مورد تشویق امامان معصوم (ع) نیز قرار می گرفتند.اجتهاد در تفسیر، تلاش برای فهم و تبیین معانی و مقاصد آیات است با اتکای به عقل و توجه به نقل و این حرکتی نو و پویا در تفسیر قرآن است که مفسر را درکشف حقایق آیات و روایات یاری می نماید و آن را از هرگونه آسیبی به ویژه تفسیر به رأی ـ تحمیل پندار و برداشت شخصی بر آیات و روایات ـ محفوظ می دارد.قرن چهاردهم از نظر تاریخ تفسیر، قرنی ممتاز و متمایز است، چرا که احیاگران فکر دینی و مفسران، از پس غفلتی دیرین، قرآن را از طاق نسیان به متن اجتماع آورده و با ذهن و زندگی جدید پیوند داده‌اند و تحولی شگرف در مسائل سیاسی اجتماعی پدید آوردند.تحول و تطور تفسیر با رویکرد اجتهادی متاثر از عواملی مانند توجه به آزادی اندیشه، نیازهای اجتماعی، پیشرفت علوم در قرون اخیر، تحول در روش تفسیری، بروز ایده‌های نوین عقلانی، نارسایی تفاسیر نقلی و ... ـ می‌باشد که کارکردهایی مانند: تبیین اندیشه اجتماعی، احیا و اصلاح معرفت دینی، ایجاد نحله‌های علمی و تفاسیر جدید، تحول در نظام سیاسی اسلام، تحول در کشفیات علمی قران و برداشت نو از امور اقتصادی را به دنبال داشت.

اعمال شکنجه از زمان شکل‌گیری نخستین هستة زندگی جمعی آغاز شده و به تدریج به فراخور فرهنگ و مقتضیات هر عصر، شکل خاصی به خود گرفته و وسیله‌ای مطمئن برای اخذ اطلاعات و اقرار محسوب می‌شده و همچنان تا به امروز نیز ادامه دارد. اما امروزه امری غیرمجاز و نامشروع، بلکه جنایت علیه بشریت، و جرم محسوب می‌شود و اصل ممنوعیت شکنجه به عنوان یکی از مهم‌ترین هنجارهای مقبول و به رسمیت شناخته شده در جامعه بین‌المللی می‌باشد که با شکل‌گیری نظام مدرن حقوق بشری در اسناد مدون مورد تأیید قرار گرفته و ابزارهایی جهت حمایت از افراد در مقابل شکنجه تدارک دیده شده است و در نظام حقوقی اسلام، در فقه و حقوق جزا، استفاده ابزاری از شکنجه از ابتدا ممنوع و حرام اعلام گردیده و نگاه آن در مورد حرمت اعمال شکنجه و ایذاء غیر، هرگز تغییر نکرده است و شکنجه یکی از شدیدترین جرایمی است که کرامت و مقام انسانی را خدشه‌دار ساخته و از این رو جرم حقوق بشری به شمار می‌رود. پژوهش حاضر تلاش دارد گامی مثبت، در جهت شفاف سازی ابعاد ممنوعیت جرم شکنجه بردارد و ضمن توجه به موقعیت برجسته منزلت انسانی در معرفت دینی، به تبیین مفهوم شکنجه و مبانی ممنوعیت شکنجه، و ارزیابی موضع حقوق اسلام، به عنوان منبع مورد الهام نسبت به این جرم پرداخته و دیدگاه‌های فقهای اسلامی را درباره ممنوعیت شکنجه بررسی کند، نتایج این بررسی، حاکی از توقف جواز هرگونه تعذیب غیر، در چارچوب قواعد حقوق اسلامی در فقه امامیه و حقوق جزا است.

پژوهش حاضر با هدف بررسی روشهای تربیتی مستتر در آیات قرآن کریم و روایات ائمه معصومین (ع) و کاربرد آن در تعلیم و تربیت انجام شده است. این پژوهش از نوع کتابخانه‌ای است بنابراین با مراجعه به کتب و منابع در دسترس و معتبری که حاوی مطالب مورد نظر در ارتباط با موضوع می‌باشد، اطلاعات لازم استخراج شده است. جامعه آماری این پژوهش تمام کتابهایی که در زمینه تعلیم و تربیت و مراحل آن تعریف شده، و در دسترس بوده اند. و نمونه‌گیری ما هدفمند، و نمونه ها آیات قرآن کریم و روایات ائمه معصومین (ع) است که در ارتباط با روشهای تربیتی در تعالیم اسلامی است. هدف از انجام این تحقیق 1- شناسایی روشهای تربیتی آیات قرآن کریم، 2- شناسایی روشهای تربیتی ائمه معصومین (ع)، 3- تبیین جایگاه روشهای تربیتی استخراج شده از قرآن کریم و روایات معصومین (ع) در تعلیم و تربیت است. لذا با مراجعه به کتب و منابع در دسترس، که حاوی روشهای تربیتی قرآن و ائمه اطهار (ع) است، اطلاعاتی در این زمینه جمع آوری و براساس سوالات مطرح شده در پژوهش مورد شناسایی و طبقه بندی قرار گرفت. و نتایج ذیل بدست آمد: در خصوص بررسی روشهای تربیتی قرآن کریم و ائمه (ع) باید گفت:روشهایی که در روایات بکار گرفته شده‌اند، نیز برگرفته از روشهایی است که در آیات قرآن کریم برای تعلیم و تربیت انسانها از طرف خداوند متعال نازل شده است. در بررسی که به اهتمام نگارنده به عمل آمده در حدود پنجاه و شش روش تربیتی می‌توان از قرآن و سیره معصومین (ع) استخراج کرد، که در این روشها گاه به صورت مستقیم و کلامی به تربیت مردم پرداخته شده و گاه به صورت غیر مستقیم اما عینی و ملموس. مثل قصه، داستان و تمثیل‌های قرآن. در مورد جایگاه هر یک از روشهای تربیتی مذکور در تربیت باید گفت: علاوه بر روشها، در تربیت، مربی بایستی به مراحل تربیت عنایت ویژه بنماید که می‌توان به پنج مرحله تربیتی به شرح زیر در تعالیم اسلامی اشاره نمود،‌که این مراحل عبارتند از: مرحله تمهید، اسلام، ایمان، تقوی، و یقین. که هر یک از این مراحل مربوط به دوره خاصی از زندگی است. در آخر می توان نتیجه گرفت: انسان یک فرایند تعلیم و تربیت دائمی دارد. در کل، فرایند تعلیم و تربیت از خدا و به سوی خدا جریان دارد، و محدود به اهداف دنیوی نمی‌شود، بلکه تحقق اهداف دنیوی مقدمه وصول به هدفهای اخروی و غایی است.

سیّد محمّد علی ریاضی یزدی، (1290-1360)در خاندانی روحانی دیده به جهان گشود. وی ملک الشّعرای دربار حضرت معصومه (س) بود و «ریاضی »و «قضایی» تخلّص می‌کرد.دیوان ریاضی یزدی شامل غزل‌ها، قصیده‌ها، منظومه‌ها، مثنوی‌ها و اخوانیات است که در مجموع 5056 بیت می‌شود.در این پایان نامه، نخست کوشش شده است تا شناختی از زندگی ریاضی یزدی ارائه شود ومفاهیم موجود در دیوان ریاضی مورد بررسی قرار گرفتهاست.از مهم ترین مفاهیمی که در دیوان ریاضی یزدی مطرح شده، عرفان و مفاهیم عرفانی از جمله توحید، معرفت، عشق، توکل، رضا ، شکر و... است که با تأثیر‌پذیری از آیات قرآن و احادیث مطرح می‌شوند. از دیگر مباحثی که در دیوان ریاضی یزدی به وفور دیده می‌شود، مدح و منقبت است که شاعر در آن به مباحثی چون ولادت، فضایل، مناقب ائمه اطهار و ... می‌پردازد. موضوع دیگری در دیوان ریاضی دیده می-شود،بزرگداشت مفاخر و مشاهیر علمی، ادبی و دینی است و در پایان به بررسی مضامین اخلاقی، اجتماعی و سایر موضوعات فرعی پرداخته می‌شود.