جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

رونق علم کلام همیشه هنگامی بوده که آرایی جدید داخل و یا خارج از حوزه دین عقاید سنتی را به چالش کشیده است. مانند امروز که آرای فلسفه دین و کلام جدید مسیحی به فارسی ترجمه و مطرح شده است. اگر زمانی مساله روز قدیم یا حادث بودن قرآن بود، امروز مباحث زبان دین رابطه علم و دین ، رابطه عقل و دین، کثرت گرایی دینی و ... از مسائل روز است. اخوان الصفا به عنوان یکی از مکاتب جهان اسلام هرگز به فروع دین نپرداختند، اخلاق را هم بیشتر به عنوان حکمت عملی و یا جزئی از فلسفه می دیدندو عمده فعالیت آنها در حوزه فلسفه و کلام دینی بوده که در این پژوهش سعی شده برای مسائل جدید با جست و جو در نظرات آنان پاسخهایی جدید یافت شود.

همزمان با شکوفایی علم و فرهنگ در میان مسلمانان در قرن چهارم هجری و نیز بروز پاره‌ای اشکالات مذهبی و سیاسی و اجتماعی، جماعتی از دانشمندان، انجمن سری گرایش شیعی و با مقاصد سیاسی بنیان گذاشتند. نام این گروه سری اخوان‌الصفا و خلان‌الوفاء بود. آنان اندیشه‌های فلسفی، اخلاقی، سیاسی و اجتماعی رایج زمانه را با شیوه‌ای علمی و روان در مجموعه‌ای با عنوان رسائل اخوان‌الصفا و به قلم جماعی از نویسندگان گروه عرضه داشتند. رسائل دایره‌المعارفی است از علوم و فنون عصر اخوان‌الصفا و در آنها شاخه‌های علوم ریاضی، منطق، علوم طبیعی، الهیات و حکمت علمی در مجموعه‌ای مرکب از پنجاه و دو رساله توضیح داده شده است . به رسائل اخوان‌الصفا، رساله‌ای به نام الرساله‌الجامعه ضمیمه شده است که تلخیص پنجاه و دو رساله، مزبور است . طبقه‌بندی علوم طرق کسب معرفت ، مباحث مابعدالطبیعه، مباحثی در زمینه طبیعت ، علم اعداد، هندسه، موسیقی، ستارگان، فیزیک و شیمی و روان‌شناسی و ... و به ویژه مباحث سیاسات در زمینه دین و ملک ، دولت و تقسیمات آن، عوامل زوال، اوج و انحطاط دولت و ارکان آن، مدینه و اهالی مدینه و سایر مباحث در قلمرو سیاست ، در رسائل اخوان‌الصفا دقیق، شیوا و علمی بیان گردیه است . ذکر این نکته لازم است که هدف اخوان‌الصفا صرفا هدفی علمی نبوده، بلکه تلاشهای علمی آنان در ره اغراض سیاسی بود. تشکیل دولت (اخوان‌الصفا و خلان‌الوفاء) هدف عمده و اصلی آن گروه به شمار می‌رفته است . آنها تشکیل دولت مورد نظر خود را به پرورش یاران شایسته و لایق علمی می‌دانستند. نوع آموزشها و تعالیم آنان گویای این غرض سیاسی آنان است . اندیشه‌های این گروه تاثیراتی خاص در حوزه‌های فلسفی، اخلاقی، سیاسی و اجتماعی زمانهای بعد از ایشان بر جای گذاشته است که امید است با آشنایی عالمانه و محققانه به اندیشه‌های سیاسی و اجتماعی این گروه و بهره‌گیری از آن اندیشه‌های بتوان گامی برای پاسخگویی به مشکلات فکری موجود بر سر راه جوامع اسلامی و به ویژه در شرایط خاص فکری بعد از انقلاب اسلامی برداشت .