جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

مسئله جایگاه و عدالت صحابه از مهم‌ترین بحث‌های اعتقادی میان اهل سنت و شیعیان است. زرقاوی، از رهبران سلفیه جهادی، به تبعیت از عموم اهل سنت با توسعه در شمول صحابی و برداشت‌های سطحی و تفسیر به رأی از ظاهر برخی آیات قرآن و احادیث نبی اکرم (ص)، به اثبات عدالت صحابه بر اساس کتاب و سنت معتقد می‌شود. اما به دنبال یافتن دستاویزی برای تکفیر شیعه، چنین استدلال می‌کند که عدالت صحابه به نص آیات الاهی و روایات نبوی ثابت است. بنابراین، انکار عدالت صحابه، مستلزم انکار کتاب و سنت و در نتیجه خروج از دین است و شیعیان را با اتهام این انکار تکفیر کرده، به جهاد با آنان حکم می‌کند. بررسی آیات و روایات، نه‌تنها ادعای اثبات عدالت صحابه را رد می‌کند، بلکه نصوص شرعی در جرح صحابه بسیار است. از سوی دیگر، با فرض پذیرش دلالت آیات و روایات بر عدالت صحابه، انکار عدالت صحابه موجب خروج از دین و مجوز تکفیر نیست، زیرا موانع تکفیر نظیر ضروری‌بودن موضوع انکارشده، وجود یقین، قابلیت تأویل و جهل در نظر گرفته نشده است. بنابراین، تکفیر شیعه در صورتی جایز است که انکار عدالت صحابه مستلزم انکار عامدانه و آگاهانه کتاب و سنت باشد و به نقض شهادتین یا ضروریات دین منجر شود و خروج از دین تلقی گردد.

تفاوت جنسیتی،نوع انسان را به دو صنف بزرگ زن و مرد، تصنیف میکند.باوجودتمام اختلاف‌ها، زن و مرددرذیل نوعی واحد قرارمی‌گیرند،با این حال، اختلاف‌های وابسته به جنسیت، نگاه های متفاوتی را نسبت به فعلیت انسانی زن و فعالیت های اجتماعی او سبب شده. برخی، مرد بودن را نوعی کمال انسانی برشمرده و معتقدند زن به دلیل نوع خلقت و جنسیتش نمی تواند انسانی کامل به شمار رود و فعالیت اجتماعی او تنها مانعی درمقابل تعالی مرد است. در مقابل، اندیشمندان اسلامی معتقدند که ملاک در ارزش انسانی، تقواست و زن و مرد هر دو می توانند به کمالات انسانی دست یابند و اجتماع نیز به حضور زن، نیازمند است. هردواندیشه درمعرفت اسلامی، دارای نمایندگانی است؛اماآنچه ضرورت دارد، مشخص شدن نگاه اصیل اسلامی است و این مهم جز با عرضه این دو دیدگاه بر آیات و سنت ممکن نخواهد بود. هدف از این پژوهش، بررسی تاثیر تفاوت جنسیتی بر فعلیت انسانی و فعالیت‌ اجتماعی از نظرگاه امامیه و وهابیت با محوریت اندیشه‌های آیت‌الله جوادی‌آملی و بن‌باز است که با روش تطبیق و تحلیل به نگارش درآمده است. براین اساس، بن باز دروهابیت ازجمله کسانی است که با اعتقاد به نقص عقل و ایمان زن،فعلیت انسانی اورا بی‌پاسخ قرار داده و به بهانه اختلاط، اوراازحضوردراجتماع بازمی‌دارد.درمقابل، آیت‌الله جوادی،مهم‌ترین بعد انسان را روح می‌داند که جنسیت درآن معنا ندارد و زن و مردبا تقوا پیشگی می‌توانند مراحل فعلیت خودرابدون هرگونه تبعیض،پشت سرگذارند.فعالیت اجتماعی نیز برای زن، بارعایت حدوداسلامی،جایز و در برخی موارد،ضروری است. این نگاه، افزون برمطابقت با عقل،برگرفته ازآیات قرآن و روایات است.

حجیت فهم سلف اساسی‎ترین مبنای فکری سلفیه است. آنان بر این باورند که فهم سلف به دلیل عواملی مثل سلامت نفس در دریافت نصوص، قرابت با پیامبر، نزدیک‏بودن به زمان نزول قرآن، اسلم، اعلم و احکم از خلف است. سلفیان برای توجیه دیدگاه خود به آیات مختلفی استدلال کرده‏اند. آیه صدم سوره توبه از ادله مهم آنان بر این مدعاست. آنان با تمسک به عموم این آیه و برقراری ارتباط میان تبعیت و فهم در پی اثبات حجیت فهم سلف بر آمده‏اند. هرچند سلفی که بر تبعیت علمی و عملی خود بر آموزه‎های پیامبر پایبند مانده است دارای فضیلت است، ادعای تبعیت مطلق از آنان بدون دلیل است. استدلال به آیه صدم سوره توبه نیز با اشکالات فراوانی همچون خلط معنای عمل با فهم، عمومیت‏نداشتن آیه، عدم تلازم میان رضایت و حجیت فهم، مطلق‏نبودن معنای تبعیت و روایات دلالت‏کننده بر فضیلت خلف بر سلف روبه‏روست. در این مقاله سعی شده است علاوه بر تبیین مدعای سلفیان به بررسی و نقد ادله آنان پرداخته شود.

در این تحقیق نگارنده، مسئله مناسبات کلامی دو مکتب ماتریدیه و سلفیه را، به صورت مقایسه‌ی بررسی نموده و پیامدهای منفی سیاسی و اجتماعی چون تنشهای سیاسی، ترویج تفکر سلفی‌گری، رفتار خشونت بار با دیگر اقوام را بیان داشته است. مباحث این رساله به شیوه تطبیقی و تحلیلی با استفاد از منابع کلامی دسته اول ماتریدیان و سلفیان و پژوهشهای که در این زمینه صورت گرفته، سامان یافته است. نظام کلامی ماتریدیان بر پایه عقل و نقل استوار بوده و عقل را منبع مستقل در مباحث کلامی می‌دانند؛ اما سلفیان با ترجیح نقل بر عقل به حجیت عقلِ مصدقِ نقل اذعان دارند. مبانی فکری ماتریدیان مبتنی بر حسن و قبح عقلی، تأویل و تفویض، وجود مجاز در قرآن و حدیث و عدم حجیت اخبار آحاد در عقاید است؛ اما مبانی کلامی سلفیان بر حجیت فهم سلف، اخبار آحاد و انکار مجاز در قرآن و سنت استوار بوده و در باب حسن و قبح عقلی دیدگاه واحدی ندارند. ماتریدی ایمان را تصدیق قلبی و دیگر ماتریدیان آن را باور قلبی و اقرار زبانی دانسته‌ و اهل قبله را به دلیل داشتن عقاید مخالف، تکفیر نکرده‌اند. سلفیان ایمان را مرکب از تصدیق، اقرار و عمل دانسته و ابن تیمیه و ابن قیم از تکفیر اهل قبله دوری جسته‌؛ اما غالب سلفیان، مخالفان اعتقادی را تکفیر کرده‌اند. مبنای دو فرقه کلامی در تقسیم توحید متفاوت بوده و با این حال از عمومیت توحید افعالی سخن گفته و انسان را در انجام اعمالش مختار دانسته و تفکرآنان در بحث قضا و قدر الهی همخوانی دارد. اندیشه ماتریدیان و سلفیان در زمینه توحید عبادی و مباحث مرتبط با آن نظیر زیارت، نذر، طلب کمک از اولیای الهی و صفات خبری و گونه‌های آن و نیز در مورد حیات برزخی پیامبر7، صالحان و دیگر درگذشتگان و سماع موتی و عرضه اعمال برای آنان و وقوع کرامت از صالحان متعارض است. پیدایش تفکر سلفی‌گری در افغانستان بر اثر ارتباطات تحصیل کردگان افغانستانی با دارالعلوم دیوبند، مدارس مذهبی پاکستان، تجاوز شوروی در این سرزمین بوده و بخشی از ماتریدیان را متأثر ساخته و پیامد‌های منفی متعدد مانند ظهور طالبان، حضور افغان العرب‌ها، حزب التحریر را به دنبال داشته است و باعث اختلافات فکری در میان پیروان مذاهب و تخریب نهادهای مدنی و سیاسی و فرار نخبگان از کشور شده، و زمینه اشغال مجدد افغانستان را، توسط بیگانگان فراهم کرده است.

محمد ناصرالدین البانی یکی از مهمترین و تأثیرگذارترین محدثین اهل سنت در حوزه تفکر دینی و مخصوصاً مکتب سلفی است که علمای فراوانی تحت تأثیر قدرت علمی و نظرات فقهی و حدیثی وی قرار گرفته‌اند. تحلیل و بررسی اطلاعات گردآوری شده نشان می‌دهد البانی در آراء اعتقادی خود گرایش‌های تند سلفی دارد که می‌توانسته الهام‌بخش برخی رفتارهای تند سلفی باشد. وی در بحث صفات خبری رویکردی ظاهرگرایانه دارد. هرگونه استغاثه و توسل به غیر خدا را از مصادیق شرک می داند و با یکسان انگاشتن کفر و شرک دامنه کفر را وسعت می‌بخشد. معیار تشخیص سنت از بدعت را عمل صحابه می‌داند. سماع موتی را نمی‌پذیرد و همچون دیگر علمای سلفی توسل، زیارت قبور، بنای بر قبور و شد رحال را رد می‌کند. همچنین البانی با اعتقاد به اجتهاد و عدم تقلید از مذاهب اربعه، جرأت بررسی مجدد احادیث معتبر و ارائه برخی فتاوای فقهی حرکت جدیدی را در بین سلفیه ایجاد کرد که باعث شد بین سلفیه از یک‌طرف طرفدارانی پیدا کرده و از طرف دیگر بر علیه او اقداماتی صورت پذیرد.در این رساله اهتمام بر این بوده که تا حد بضاعت در جهت بیان و نقد این دیدگاه‌ها، گام‌هایی رو به جلو برداشته شود. از این رو این تحقیق با مروری بر آثار و کتب البانی و ناقدین وی به تبییین برخی نگرش‌ها و مبانی حدیثی و سلفی البانی پرداخته و آنها را به بوته نقد کشیده است.

سلفی‌گری و ظاهر‌گرایی یکی از جریان‌های تاثیر گذار جامعه اسلامی در عصر حاضر است. سفر الحوالی نیز با تاثیرپذیری از این اندیشه، به بیان دیدگاه‌های خود پرداخته است. او در باب توحید، توحید را به سه قسم ربوبی، الوهی و صفاتی تقسیم می‌کند. دیدگاه او در باب توحید ربوبی این است که این توحید مطلوب بالذات نیست بلکه بخاطر توحید الوهی از این قسم بحث می‌کنیم. او در مورد توحید الوهی می‌گوید، مهمترین چیزی که تمامی انبیا برای مردم آورده‌اند، توحید الوهی است و توحید الوهی متضمن توحید ربوبی نیز هست. در مورد اسما و صفات خداوند، دیدگاهی ظاهر‌گرایی و عدم تاویل را اختیار کرده است. بیشترین اختلافی که در این باب با وی داریم، بر سر نظری است که او در مورد صفات خبری دارد. او با طرح نظریه بلاکیف، این نظریه را انتخاب کرده است و با اینکه لازمه این نظر، تشبیه خداوند به انسان است، هرگونه مشابهت خدا به خلق را انکار کرده است. همچنین او تمامی صفات الهی اعم از صفات ذاتی و فعلی را قدیم می داند. مهمترین دیدگاه سفر الحوالی در مورد نبوت این است که راه اثبات صدق انبیا، فقط در معجزه خلاصه نمی‌شود و می‌توان از قرائن و سیره پیامبر9 برای اثبات صدق و راستگویی او استفاده کرد. او به عنوان یک اندیشمند سلفی، مواضع و دلایل این جریان را معرفی و دلایلی را در اثبات مدعای خود می‌آورد. از جمله اندیشه‌های حائز اهمیت او در این قسم، اندیشه‌های ضد تاویلی و ظاهر گرایی اوست که به اثبات آنها پرداخته است. دیدگاهی که وی در مورد جهاد اتخاذ کرده است، دیدگاهی کاملا افراطی بوده که همین امر موجب شد تا دورانی را در زندان سعودی بگذراند. در مجموع می توان گفت که سفر الحوالی، عالمی افراطی با اندیشه های تمام عیار سلفی و با رویکردی جهادی است که توانسته است بر برخی از جریان‌های سلفیه، تاثیرگذار باشد.

هر یک از اضلاع سه گانه مثلث نظریه علمای ابرار، ارکان سه گانه نص، علم و عصمت را در باور به امامت ائمه اهل البیت ع تحت الشعاع قرار می دهد. القاء تطوّر شگرف در گزاره های باور تشیّع به امامت در طول تاریخ، مهمترین هدف این نظریه است. تردید در وجود نصّ بر امامت امامان اثناعشر، اکتسابی دانستن علم امام و انکار عصمت امامان در میان تشیّع اعتدالی و مورد تأیید ائمه اهل بیت ع در عصر حضور و انگاره غالیانه باور به این سه اصل در آن دوران، لبّ لباب این نظریه است و بر این اساس اعتقاد به امامت سیر تکاملی خویش را پیموده و در قرون چهارم و پنجم، شاکله امروزین را یافته و رفته رفته، فربه تر شده و از «علمای ابرار» به «ائمه معصومین» تغییر ماهیت یافته است. این تحقیق، به بررسی آرای و اندیشه های اعتقادی اصحاب اجماع امام باقر و امام صادق ع در مسأله امامت پرداخته و وجود باور به نص بر امامت اهل بیت ع، علم الهی و لدنیّ امامان و اعتقاد به عصمت ایشان در عصر حضور از دریچه نگرش ایشان مورد مداقه قرار گرفته و در سه فصل سامان یافته است. تأکید بر اصحاب اجماع و بررسی آرای ایشان از دو حیث اهمیت دارد. نخست آن که آنان مورد تأیید ائمه اهل بیت ع بوده اند و دست یابی به عقاید ایشان در امامت، تا حد زیادی کاشف تأیید عقیده صحیح در آن باب از سوی امامان:خواهد بود. دوم اینکه اصحاب اجماع به دلیل مقبولیت عمومی در جامعه، به خوبی شایستگی نمایندگی از طیف شیعیان عصر حضور را داشتند و بررسی آرای آن قابلیت تعمیم به عموم جامعه شیعی عصر حضور را خواهد داشت. به رغم تصور اندیشمندان معاصر، شیعیان عصر حضور به ویژه اصحاب اجماع امام باقر و امام صادق ع، بر وجود نصّ بر امامت از سوی خداوند و پیامبر اکرم ص و ائمه پیشین ع باور داشته و آن را بهترین دستاویز تمسّک و اطاعت از امامان می دانستند. اصحاب اجماع، علاوه بر باور به گستردگی علم ائمه ع، در عین باور به بشر بودن ایشان، آنان را محدَّث و دارای ارتباط با منبع علم الهی دانسته، علم ایشان را در حال افزایش می دانستند. اصحاب اجماع نیز مانند بسیاری از اصحاب امامان: در عصر حضور، بر عصمت ائمه ع از گناه، خطا و اشتباه باور داشته و استدلالات عقلی و نقلی اقامه می کردند و برای فهم و القاء عصمت، بر اساس آموخته های خویش از اهل بیت ع، به آیات متعددی از قرآن کریم استناد می کردند. ارکان سه گانه نص، علم و عصمت در باور به امامت ائمه اهل بیت ع در میان اصحاب اجماع امام باقر و امام صادق ع، استوار و پذیرفته شده بوده، عدم باور برخی از شیعیان به این ارکان، از تقصیر آنان در این مسأله حکایت دارد. بدون آن که شائبه غلو در اصحاب اجماع وجود داشته باشد، ایشان نمایندگی اعتقادی جامعه شیعی عصر حضور در اعتقاد به امامت را با رعایت این سه رکن داشته اند.

مسئله حیات برزخی و سماع موتی، از مباحث مهم و پرمناقشه اعتقادی در میان عالمان ماتریدیه و سلفیه است. در این جستار، با استفاده از منابع کلامی آنها این آموزه را بررسی می‌کنیم. ماتریدیان، زنده‌بودن اولیای الاهی را در برزخْ عنصری، و تصرف صالحان در هستی را به اذن خدا مشروع می‌دانند. آنها بر آگاهی رسول ‌خدا k از اوضاع امت در برزخ تأکید می‌کنند، و به طلب کمک از مردگان و ارتباطشان با اهل دنیا و سماع موتی اذعان دارند؛ اما سلفیان با ابطال حیات عنصری رسول‌ خدا k و صالحان، حیات جسمانی‌شان را منحصر در زمان پرسش فرشتگان، و عرضه اعمال امت برای پیامبر k و دیگران به وسیله ملائکه می‌دانند. متکلمان سلفی با رد درخواست حاجت از پیامبر k در برزخ، وقوع کرامت از صالحان را فعل الاهی می‌دانند، با این حال، طلب کمک از آنها در کارهای نامتعارف را در حال ممات شرک می‌دانند. ابن‌تیمیه با اعتقاد به سماع موتی و ارتباط برزخیان با زائران، کمک‌‌خواستن را عملی شرک‌آمیز می‌داند؛ ولی اغلب سلفیان، ارتباط مردگان با اهل دنیا و سماع موتی را انکار کرده‌اند.

سپاه صحابه و لشکر جهنگوی از گروه‌های تکفیری پاکستان هستند که رویکرد خصمانه‌ای به مخالفان خود دارند و در دو سه دهه فعالیت آنان، شاهد جرم و جنایت زیادی از آنان در پاکستان هستیم. این گروه‌ها با حمایت مالی برخی از دول خلیج فارس، همچون عربستان و امارات متحده عربی، با راه انداختن جنگ‌های نیابتی، تلاش در پیشبرد اهداف شوم غرب در منطقه می‌کنند. همواره گزارش‌های متعددی از فعالیت‌های افراطی تکفیری آنان، متن رسانه‌های خبری می‌گردد. این نوشتار در آغاز به بررسی تاریخ پیدایش، افکار و عقاید، جنایات، حامیان مالی و سیاسی گروه، و در نهایت به بررسی اجمالی از گروه منشعب شده از آن، به نام «لشگر جهنگوی» پرداخته می‌شود.