جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

«ذکر و موانع آن از دیدگاه قرآن و حدیث» از مباحث بسیار مهمّی است که در تربیت انسان نقش اساسی دارد. این رساله طی یک مقدمه و هفت فصل به بازشناسی دقیق ذکر، ابعاد، مراتب، عوامل، آداب و شرایط، آثار، موانع و آثار نپرداختن به ذکر از نظر آیات و روایات پرداخته است. فصل اول در مورد تعریف مسئله، اهمیت، ضرورت، پیشینه، مشکلات و محدودیت های تحقیق، مفهوم، حقیقت، اهمیت و کاربردهای ذکر در قرآن و روایات است. فصل دوم، تقسیمات و مراتب ذکر را مورد بررسی قرار داده است. فصل سوم به بیان توفیقات الهی، مطالعة سرگذشت پیامبران و امت های قبلی، تفکر در مظاهر قدرت الهی و توجه به علم خداوند نسبت به همة هستی پرداخته است. فصل چهارم به بیان خضوع و خشوع، حضور قلب، طهارت قلب، انتخاب زمان و مکان مناسب برای ذکر و ذکر از نظر آیات و روایات پرداخته است. فصل پنجم به آثار دنیوی و اخروی ذکر از جمله: جلب عنایت پروردگار، خودسازی، اطمینان قلب، سرچشمه فکر و اندیشه، زمینه سازی برای استغفار، رستگاری، غفران الهی، اجر عظیم و رضوان الهی پرداخته است. فصل ششم، موانع ذکر از قبیل شیطان، نسیان، آرزوی طولانی، دوست و همنشین بد، رفاه زدگی، توجه افراطی به دنیا، غرور، استکبار و هواپرستی را از دیدگاه آیات و روایات مورد بررسی قرار داده است. در فصل هفتم به بیان پیامدهای ترک ذکر از قبیل زندگی مشقت بار، قساوت قلب، تسلط شیطان، اضطراب و نگرانی، خودفراموشی در دنیا، کور محشور شدن، عذاب جاودان و حسرت ابدی در عالم آخرت و... از نظر آیات و روایات پرداخته است.

شرح مفهوم و جایگاه ذکر، انواع ذکر، اسباب ذکر، مصادیق ذکر، زمان ذکر، مکان ذکر، آثار ذکر، ویژگی ها و خصوصیت های ذاکران واقعی، ذاکران از دیدگاه معصومان علیهم السلام، موانع ذکر و تفاوت میان غفلت و نسیان، از جمله مباحث مطرح شده در این پایان نامه است. علم تربیت و تهذیب نفس، ارائه کننده روش رشد انگیزه های خیر است، همانطور که از دخالت و حضور اسباب شرّ و منحرف جلوگیری می کند. از جمله وسایل این شناخت، ذکر خداوند تعالی است. ذکری که دین مبین اسلام از پیرو خویش انتظار دارد، نه لقلقه زبانی و تکرار عباراتی بی روح، بلکه بیان توحید خالص و فرمانبری مطلق است که زبان مکنون در جان وی بگوید و دیگر اعضا خشوع تام تسلیم و تعهّدش باشند. بدیهی است انسان ذاکر، به خواست خداوند در شاه راه قرب به وی گام نهاده است. یکی از پیامدهای لطیف و دقیق ذکر خدا، عشق به وی است؛ علاقه ای که ذاکر را به گستره بی منت های قرب الهی می رساند. این پایان نامه، یک مقدّمه و سه فصل دارد. نگارنده در مقدّمه، ذکر خدا را از جمله ابزارهای شناخت و تهذیب نفس را می داند و بر این عقیده است که مراد از ذکری که دین مبین اسلام از پیرو خویش انتظار دارد، ذکر حقیقی و واقعی است، نه فقط ذکر زبانی. نویسنده، در فصل اوّل به معنا و مفهوم ذکر از دیدگاه فرهنگ نامه نویسان و مفسّران پرداخته و سپس، جایگاه ذکر را توضیح داده و بعد از آن، انواع ذکر را بیان کرده است. وی در بخش دیگر این فصل، به تناسب، معنای ذکر کثیر و انواع و مصادیق و مکان آن را توضیح داده و آن را از دیدگاه احادیث، بررسی کرده است. محور بعدی بحث او در این فصل، اسباب ذکر است که مهم ترین آنها توفیق الهی برای ذکر گفتن است. توسّل به معصومان نیز یکی از مصادیق ذکر خداست. در ادامه، مصادیق ذکر بیان شده است. قرآن، مصداق اعلای ذکر است و به ترتیب، نماز، دعا، استغفار، تسبیح و تحمید، شکر، تهلیل و تکبیر، اسمای حُسنا و صلوات بر محمّد و آل وی صلی الله علیه وآله و سرانجام یاد مرگ و معاد، سایر مصادیق ذکر به شمار می آیند. نویسنده، در ادامه، درباره زمان و مکان مناسب برای ذکر، سخن می گوید. در پایان این فصل نیز آثار ذکر را یادآور می شود و آثار آن را در دو قِسم نتایج باطنی و آثار عملی در دنیا و آخرت، با ذکر روایات مربوط، شرح می دهد. همچنین به شرح آثار ذکر از دیدگاه حضرت علی علیه السلام و نتایج آن می پردازد. فصل دوم، درباره ذاکران و جایگاه آنان از دیدگاه قرآن کریم و امامان معصوم علیهم السلام است. نویسنده، به تناسب، زمینه های نفسانی ذاکران، مصادیق ذاکران، تفاوت بین ذاکران واقعی و منافقان، ویژگی های ذاکران و مؤمنان حقیقی و در نهایت ذاکران از دیدگاه حضرت علی علیه السلام را بررسی می کند و به بحث درباره علّت وجوب پیوستن به ذاکران می پردازد. فصل سوم، درباره موانع ذکر است. نویسنده در این فصل، موانع ذکر از جمله هوس، حبّ مال، حبّ فرزند، حبّ حکومت و مسائلی از این قبیل را پژوهیده است. دیگر از موانع ذکر، غفلت است. نگارنده، به تناسب، ابتدا معنای لغوی غفلت را بیان کرده و سپس ، ویژگی ها و موارد غفلت و پیامدها و کیفر غافلان را یادآور می شود و علل این غفلت را نیز در چند عرصه، از جمله آرزو و آمال طولانی و شیطانی برمی شمارد.

ذکر الهی، بعنوان حقیقتی عظیم، که خداوند اهل ایمان را به آن توصیه فرموده، بدون آنکه حدی مقرر فرماید، نشانگر آن است که ذکر، در نجات و سعادت انسان از جایگاه رفیعی برخوردار می باشد. خطاب«یا ایها الذین امنو اذکروا الله ذکر کثیرا ...» مبین آن است که ابعاد ذکر وسیع تر از ذکر لفظی بوده و ذکر قلبی و ذکر عملی، از مصادیق آن بلکه مراتب مهم تر آن می باشد. در مقابل، غفلت از یاد خدا، سر منشأ خود فراموشی و بیگانگی از خویشتن و سرآمد دردها و بیماریهای بشر و آغاز گمراهی انسان است. می توان گفت غفلت زمینه اصلی همه گناهان و رذایل اخلاقی بوده و به همین دلیل در روایت از آن بعنوان«اضر الاعداء» یاد شده است. در این رساله سعی شده است با استفاده از آیات قرآنی و روایات اهل بیت عصمت و طهارت علیهم السلام نسبت به مفهوم غفلت و عوامل غفلت زا و آثار آن بر زندگی فردی و اجتماعی و اخروی، آگاهی یافته به پشتوانه الطاف الهی، به درمان و مقابله با آن پرداخته، راه برای تحقق جامعه ای اهل ذکر باز گردد. مطالب این رساله در دو بخش تدوین شده است. بخش اول در باب غفلت می باشد که شامل هفت فصل می باشد. بخش دوم نیز به ذکر اختصاص یافته است که شامل نه فصل می باشد. امید است ان شاءالله به وسیله این تحقیق قدمی هر چند کوچک، در مسیر مقابله با غفلت و آثار زیانبار ان برداشته شود.

ذکر عبارت از یاد خدا در صورتی که دوام داشته باشد که یعنی اکثر اوقات در یاد خدا باشد و به زبان و با حضور قلب او را یاد کند و توجه تام بخداوند، تا اینکه فکر او در دل قرار گیرد و از انوار عظمت او بر دل بتابد. در این صورت است که از هر چیز غیر اوست، منقطع می گردد و بجز یاد خدا در دل او باقی نمی ماند و چون وقت مرگ رسد فرحناک می گردد که ضروریات حیات که فی الجمله او از یاد خدا غافب می کرد در این وقت از او جدا می شود گویا داخل خلوت مجبوب خود می گردد و دائم در لذت و بهجت می باشد تا به ملاقات خدا برسد. در این تحقیق ذکر و آثار آن مورد بررسی قرار گرفته و موضوعات آن عبارتند از کلیات مفهوم ذکر ، آثار یاد خدا و پیامدهای غفلت از آنها عوامل بازدارنده از یاد خدا، جایگاه ذکر در عبادات اسلامی

این پایان نامه شامل هفت فصل با این موضوعات است: فصل اول، کلیاتی درباره ذکر؛ فصل دوم، بررسی حقیقت ذکر و انواع آن؛ فصل سوم، عوامل تقویت کننده ذکر؛ فصل چهارم، مصادیق ذکر؛ فصل پنجم، آثار یاد خدا؛ فصل ششم، موانع ذکر خدا؛ فصل هفتم، ذکر نزد عرفا.

پایان نامه ی حاضر مشتمل بر شش بخش با این موضوعات است: بخش اول، کلیات ذکر: معانی ذکر، انواع ذکر، مصادیق ذکر در قرآن؛ بخش دوم، فلسفه ی ذکر: فضیلت ذکر خدا، علل نیاز به ذکر خدا، توفیق ذکر از خداست؛ بخش سوم، مراتب ذکر: مقدمات ذکر (یقظه، توبه، محاسبه، انابه)، مقارنات ذکر، ذکر مأثور؛ بخش چهارم، در وصف ذکر و ذاکر: ذکر در قرآن و حدیث (نمونه هایی از اذکار قرآنی در قالب ثنای خدا، ذکر اسم اعظم و صفات خدا، ذکر نعمت الله، ذکر آلاءالله، ذکر آیه، ذکر اهل بیت، ذکر پیامبران، ذکر ایام الله، ذکر مرگ و حیات)، ذاکرین (الله، هستی، پیامبر، حضرت فاطمه، اصحاب پیامبر، خردمندان)؛ بخش پنجم، موانع ذکر و عواقب آن: موانع ذکر (نسیان، غفلت، تسلط شیطان بر نفس، دنیاطلبی)، مضّار ترک ذکر (بیماری های روان، خودفراموشی، فراموش شدن انسان توسط خدا، همراهی شیطان،...)؛ بخش ششم، آثار ذکر: آفات ذکر (افراط و تفریط، عدم توجه در محافظت ذکر از شیطان، ریا، عجب)، فواید ذکر (آمرزش گناهان، قدرت تشخیص، آرامش قلب ها، شرح صدر، تمرکز فکر)

تحقیقی در بیان ذکر و یاد خدا، یاد مرگ، برزخ و قیامت با تکیه بر آیات و روایات است. پژوهش حاضر در دوازده فصل تنظیم شده است. نویسنده ابتدا به بررسی اقسام و مراتب ذکر پرداخته، در این بررسی به چهار دسته بندی از اقسام و مراتب ذکر اشاره کرده است که از آن جمله مراتب چهارگانه ذکر از دیدگاه اهل معرفت، مراتب سه گانه ذکر از بعد تأثیر، اقسام و مراتب سه گانه ذکر از بعد مذکور و اقسام و مراتب کمّی ذکر می باشد. سپس شرایط ذکر را یادآور شده است که شامل به کار گرفتن عقل و اندیشه، برخورداری از معرفت و شناخت کافی درباره ذکر و موضوعات آن، داشتن روحیه تسلیم، استقامت در ادامه راه و انابه است. وی در ادامه علاقه مندی به یاد خدا و بی رغبتی نسبت به دنیا، محاسبه و ارزیابی عملکرد خویش، غافل نبودن از دعا و نهراسیدن بلکه مشتاق بودن به مرگ را از نشانه های ذکر و ذاکران برشمرده است. نویسنده آثار و برکات یاد خدا را بیان کرده و سپس یاد مرگ، برزخ و معاد را که به نوعی یاد خدا محسوب می شود در فصل مستقلی تبیین کرده است. بیان سرگذشت ها و مطالعه آن ها در مورد یاد خدا از دیگر مباحثی است که نویسنده چنین مورد را ذکر کرده است. و در پایان نیز به عوامل، موانع و آفات ذکر اشاره کرده و نمونه ها و الگوهایی عملی از ذاکران و صالحان را معرفی می کند.

«غفلت و آثار آن در قرآن و روایات» موضوع این تحقیق پایانی است. هدف از انتخاب این موضوع این است که با بیانی گویا و با استفاده از آیات کریمه و روایات معصومین : راهکارهایی پیشنهاد شود تا انسان را از خواب غفلت بیدار و به مسیر سعادت رهنمون گرداند. در این پژوهش غفلت به عنوان بی توجهی به حقایق دنیا و به هدف خلقت انسان مورد بحث قرار گرفته است. موارد غفلت: غفلت از مبدأ و معاد و غفلت از نعمت است و سرمنشأ غفلت کبر و غرور و جهل و نادانی می باشد آثار زیانباری که خسارت دنیا و آخرت است در غفلت وجود دارد و راه های زدودن غفلت که در آن بخشی مربوط به تدابیر الهی در غفلت زدایی و بخشی به انجام وظایف افراد در غفلت گریزی است. در تهیه مطالب و تدوین این رساله از کتب تفسیری و کتب روایی استفاده شده است تا مطالب از جامعیت و اتقان کافی برخوردار باشد. روش انجام کار در این تحقیق از بعد نگرشی بنیادی می باشد و به اعتبار موضوع تحقیق، دینی و اخلاقی است و روش جمع آوری مطالب کتابخانه ای می باشد. از نتایج تحقیق می توان به موارد ذیل اشاره نمود: الف) «غفلت»دارای مفهوم گسترده ای است و هرگونه بی توجهی و یا کم توجهی به سرنوشت و سعادت دنیا و آخرت انسان را شامل می شود. به گونه ای که فرد غافل، رفتار و اعمال خویش را بدون دقت و آینده نگری دنبال می کند و به حقایق دنیا و آخرت و هشدارهایی که حوادث تلخ و شیرین زندگی به انسان می دهد توجهی ندارد. ب)«غفلت» و بویژه « غفلت از یاد خدا» امری ناپسند و مذموم است که آیات و روایاتی در ذم و نکوهش آن آمده است. و انسان را از این صفت منع کرده است. امّا تغافل ( خود را به غفلت زدن) در برخی از موارد از جمله: در امور تربیتی و ندیدن خطای دیگران به قصد ( گذشت) استثنا شده است. نه تنها مورد ذم و نکوهش قرار نگرفته، بلکه انجام آن توصیه شده است. ج) اسلام برای پیشگیری و درمان این صفت، راه کار هایی را در قرآن و روایات بیان کرده است که مهم ترین آنها « ذکر» و « بیداری، که همان یقظه» است می باشد.