جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

این پروپوزال به بررسی نظرات و دیدگاه‌های سید جعفر شهیدی درباره تاریخ تشیع می‌پردازد. تاریخ تشیع، به عنوان یکی از مقولات کلیدی در تاریخ اسلام، نیازمند تحلیل‌های عمیق و دقیق است. سید جعفر شهیدی، یکی از عالمان برجسته معاصر، نظرات خاص و مهمی در این زمینه ارائه کرده است. آثار او، از جمله «ترجمه نهج البلاغه»، «تاریخ تحلیلی اسلام» و «مهدویت در اسلام»، اساس این تحقیق را تشکیل می‌دهند. در این تحقیق، نقاط عطف تاریخ تشیع مانند غدیر خم، سقیفه بنی ساعده، فدک، قیام عاشورا و مهدویت مورد بررسی قرار خواهد گرفت. سوال اصلی تحقیق این است که نظرات سید جعفر شهیدی درباره تاریخ تشیع چیست و چگونه می‌توان از تحلیل‌های او برای درک بهتر این تاریخ بهره برد؟ اهمیت این تحقیق در فراهم آوردن درک عمیق‌تر از تاریخ تشیع و تحلیل‌های علمی موجود در این حوزه نهفته است. فرضیه اصلی تحقیق بر این مبناست که تاریخ تشیع ناشی از تلاش برای عدالت و حفظ اصول اسلام است و انحرافات سیاسی پس از پیامبر، امامان را به مبارزه برای حفظ هویت شیعه واداشته است. این مطالعه با استفاده از روش توصیفی-تحلیلی و منابع معتبر تاریخی انجام خواهد شد و امید است که به پر کردن خلأهای موجود در تحقیقات پیشین کمک کند.

پژوهش حاضر با هدف بررسی و تحلیل تطبیقی سبک زندگی مهدوی از دیدگاه تشیع و تسنن، به مقایسه مفاهیم، اصول و آثار این سبک زندگی بر رفتارهای فردی و اجتماعی پرداخته است. مهدویت به‌عنوان یکی از اعتقادات بنیادین اسلامی، در هر دو مکتب شیعه و سنی مورد تأکید قرار دارد، اما تفاوت‌هایی در تفسیر مفهوم انتظار، غیبت، ظهور و هویت امام مهدی (عج) وجود دارد. در دیدگاه شیعه، سبک زندگی مهدوی با انتظار فعال، خودسازی، عدالت‌خواهی و آمادگی برای ظهور تعریف می‌شود، در حالی که در تسنن، این سبک بیشتر شرعی‌محور بوده و بر پایبندی به شریعت و امید به مصلح آخرالزمان متمرکز است. این پژوهش با استفاده از روش تحلیل محتوا و مقایسه تطبیقی، نشان می‌دهد که با وجود تفاوت‌ها، اشتراکات اعتقادی نظیر باور به عدالت‌گستری مهدی و اصلاح جامعه، می‌تواند زمینه‌ساز وحدت اسلامی و ترویج سبک زندگی مهدوی باشد. نتایج تحقیق بر تأثیر مثبت این سبک بر تقویت معنویت، انسجام اجتماعی و امید به آینده تأکید دارد و پیشنهادهایی برای توسعه مطالعات میدانی و برنامه‌های فرهنگی جهت ترویج این سبک ارائه می‌دهد.

مسئله در دانش مربوط: از مهم ترین مباحث پژوهشی در ادیان، نحوه نگاه و برخورد هر دینی، نسبت به پیروان سایر ادیان و مذاهب می باشد. همین دیدگاه است که راه را برای گفتگو و تعامل میان ادیان یا نزاع و تعارض ادیان می گشاید. از این رو بررسی آراء و نظرات اندیشمندان و نظریه پردازان ادیان، در این عرصه سودمند و راهگشاست. 2- بیان مسئله از کلی به جزئی: موضوع "دیگری دینی" یکی از پرسش‌های محوری در الهیات جدید، فلسفه‌دین، و مطالعات فرهنگی دوره معاصراست. «دیگری دینی» یعنی انسان یا گروهی که دین یا باور مذهبی متفاوتی از من دارد. درک این مفهوم نیازمند حرکت از رویکردهای تقابلی Them .vs Us )) به سمت رویکرد تعاملی و مبتنی بر مسئولیت متقابل است که اساس یک گفت‌وگوی صادقانه و سازنده را تشکیل می‌دهد. این مساله‌ در معنای جدیدش از قرن نوزدهم میلادی به بعد شکل گرفت و در قرن بیستم به اوج رسید. پیش‌تر، در الهیات سنتی(مسیحی، اسلامی، یهودی)، «دیگری» معمولاً بمثابه‌ باطل یا گمراه تلقی می‌شد و نگاه به پیروان دیگر ادیان عمدتاً انحصارگرایانه بود. هر دین، خود را «صراط مستقیم» و ادیان دیگر را «باطل یا منحرف» می‌دانست و هدف از گفت‌و‌گو، تنها دعوت یا رد طرف مقابل بود و نه شناخت و تایید حقانیت او. نگاه هر دینی نسبت به غیر همکیشان خود، بسیار مهم است. در تاریخ کلام شیعی، دو مکتب مهم بغداد و حله، تاثیر مهمی در نگرش شیعیان به پیروان مذاهب و ادیان دیگر داشته و دارد که زیربنای عمده باورها و رفتارهای شیعه معاصر نیز می باشد. از این رو در این تحقیق بدنبال بررسی و نگاه دو مکتب شیعی عقل گرای بغداد و حله نسبت به افراد غیر شیعه اثنی عشری -غیر همکیشان و نیز سایر فرق اسلامی غیر شیعه اثنی عشری- هستیم. 3- - بیان قلمرو پژوهش (تشریح ابعاد زمانی، مکانی، محتوایی، ...) : بغداد و حله، دو خاستگاه مهم کلامی شیعه هستند که ویژگی ها و خصوصیات هر یک از این دو مدرسه، در آثار بزرگان این دو مکتب، به خوبی دیده می شود. در این میان، نحوه نگرش و تعامل این دو مکتب به غیر شیعیان از پیروان فرق و مذاهب دیگر اسلامی گرفته تا غیر مسلمانان اعم از کفار و منکرین دین تا اهل ادیان و ملل و نحل دیگر، از جنبه الهیاتی و کلامی جای تامل و بررسی دارد. و در عین حال، نحوه تعامل آنان با دیگری محل دقت نظر است. گستره زمانی این دو مکتب: مقارن بودن مکتب بغداد با امامان متاخر و آغاز عصر غیبت، همچنین قرار داشتن در پایتخت خلافت عباسی و در تعامل بودن با اهل ادیان و مذاهب دیگر و نیز هم عصری با دوران اوج اندیشه اعتزال، ویژگی منحصر به فردی برای آن فراهم نموده است. مکتب حله نیز در امتداد بغداد و معاصر با انقراض خلافت عباسی و هجوم و حکومت ایلخانان و مغول است. این مکتب از نوعی عقل گرایی اعتدالی نص گرا برخوردار است که در آن متکلمان بزرگی که فقیهان زبردست هم هستند به چشم می خورد. دیگری دینی و مذهبی هم به پیروان هر آیین و مذهبی غیر از مسلمان شیعه اثنی عشری گفته می شود. 4- - توضیح مسئله و دلیل مسئله بودن آن (توضیح و توجیه مسئله): مساله نحوه تعامل با غیر همکیشان و هم مذهبی ها، از مهم ترین مسایل جهان امروز است که می تواند نقش مهمی در تفاهم و صلح و رعایت حقوق انسان ها داشته باشد. بررسی اقوال متکلمین ادیان مختلف و زمینه ها و بسترهای آرای کلامی آنها در این مساله می تواند کمک شایانی به امر گفتگوی ادیان داشته باشد و زمینه ها و موانع آن را بیش از پیش نمایان کند. دو مکتب عقلگرای شیعی بغداد و حله، با دارا بودن ویژگی های خاص خود، در ساحت نظر و عمل نسبت به دیگری دینی و مذهبی، نگرش و رفتارهایی دارند که از نوعی دوگانگی برخوردار است؛ در عرصه نظر، هر کسی غیر از شیعه داوزده امامی باشد، بعلت عدم معرفت صحیح به خداوند و پیامبر اکرم و دوازده امام شیعه، از دایره ایمان خارج بوده، کافر نامیده می شود و مستحق عذاب ابدی است. اما در میدان عمل و زیست و زندگی اجتماعی، شاهد تعامل های گسترده بزرگلن این دو مکتب با دیگری دینی و مذهبی هستیم و رفتارهای اخلاقی و توام با همزیستی و اخلاق فضیلت محور به چشم می خورد. از این رو باید به این دوگانه در نظر و عمل پرداخت و به تحلیل و بررسی آن همت گمارد. یعنی این نگاه های کلامی برخاسته از چیست و رفتار عملی آنها با دیگری برآمده از چیست و چه تحلیلی نسبت بدان می توان ارائه نمود؟ 5- اشاره به راه رسیدن به حل مسئله: بررسی اراء متکلمین شیعه در ادوار مختلف ما را به سرچشمه آراء و اندیشه های این مکتب می رساند. مطالعه آراء دو مکتب بغداد و حله، ما را به مبانی مهم اعتقادی و رفتاری آنها با دیگری می رساند.

حدیث از دیرباز در کنار قرآن کریم ملجاء مسلمانان اعم از فقها و متکلمین بوده است و با استفاده از آن گره گشای مشکلات فقهی، عقیدتی، اخلاقی، اجتماعی و سیاسی مسلمانان بوده اند. از جمله اشخاصی که اکثریت فریقین بر حجیت سنت(فعل، تقریر وقول) وی اتفاق نظر دارند رسول مکرم اسلام (ص) است. لکن با توجه به حسب منقولات مختلفی که از تدوین حدیث صورت گرفته است ظاهرا بیانگر منع تدوین حدیث ایشان در سده اول صدر اسلام می باشد. همین موضوع سبب شده است که مستشرقانی چون گلدزیهر حجیت حدیث رسول خدا را پس از تدوین فقه در دوره ای متاخرتر یعنی قرن دوم هجری دانسته اند بدین معنا که در صدر اسلام حدیث حجیت نداشته و جهت اعتبار بخشی به احکام و قواعد فقهی مجبور به حجیت بخشی و قداست دادن به احادیث رسول خدا بوده اند. این موضوع که اهمیت آن بر هیچ محققی پوشیده نیست ضرورت بررسی تاریخ انگاره حجیت سنت رسول الله در دو قرن اول هجری قمری، بیش از پیش روشن خواهد کرد که چگونه و در چه شرایطی سنت رسول الله مانند قرآن مقدس تلقی شد. جایگاه حدیث رسول الله و حجیت بخشی به احادیث صحابه در چه گفتمانی شکل گرفته است علاوه بر این پس از ایشان صحابه اهل بیت(علیهم السلام) چه تحلیلی از سنت معصومان در عهد ائمه داشته اند و رفتار وتلقی آنان نسبت به سخنان و احادیث یا سنت ائمه قابل بررسی است و نیز اینکه آیا احادیث آنان نیز همسنگ با سخن رسول خدا از منظر آنان اعتبار داشته است؟ و اگراینطور بوده؛ از چه زمانی این امر محقق شده است؟در این صورت جایگاه علم و uصمت اهل بیت چگونه و در چه شرایطی تبیین شد؟

بر کسی که دانش و اندیشه داشته باشد پوشیده نیست تلاش مستشرقان و علاقه آنها به نگارش و مستندسازی در علوم مختلف، به ویژه علومی که جهان شرق را به طور کلی منبعی برای آنها ساخته است، با تمرکز بر هر آنچه که به اسلام به عنوان یک علم مرتبط است. باور، مذهب و اشاعه نوشته‌های آنها با هم هماهنگ شده است - که عرصه فکری را غنی می‌سازد - در هماهنگی که شامل اختلاف و تناقض می‌شود، خواننده به تحقیقات و مطالعات عمیقی دست می‌یابد که اقبال زیادی از علم و دانش گرفته است. عینیت می یابد و برعکس، کتاب هایی مملو از دسیسه ها و شبهات می یابد که از کتاب هایی که از مسیر تحقیق صحیح علمی فاصله گرفته اند و خود را به دامان استعمار و نفرت انداخته اند، تصور نمی شود شبهات مستشرقان و پاسخ آنها به آنها با پاسخ های کوبنده برای رد شبهات آنها در بسیاری از کتب و نوشته ها در این تحقیق، تلاش مستشرقان در تاریخ قرآن و تأثیر آنها بر معارف اسلامی بررسی می شود. انگیزه مستشرقان از این تلاش ها و میزان سازگاری آنها با اصول روش علمی دانشگاهی روشن خواهد شد.

بررسی تطبیقی دانش اهل‌بیت و یاران کبار ایشان از منظر روایات شیعه و مستشرقان مفسران شیعه بر پایه آیات و روایات معتقدند اهل‌بیت مرجع علمی مسلمانان پس از پیامبر هستند. ازنظر مفسران شیعه مصداق آشکار اهل ذکر، اهل‌بیت هستند. علاوه بر دانش اهل‌بیت، یاران آن‌ها نیز از دانش بی‌بهره نبودند و با علم و تجربه‌ای که در طول عمرشان کسب کرده بودند و هم‌نشینی با پیامبر اکرم و امام علی علم و دانش خود را به بالاترین حد خود رسانده بودند و از عالم‌ترین افراد محسوب می‌شدند. در این میان دیدگاه مستشرقان نسبت ‌به اهل‌بیت متفاوت است. برخی مستشرقان دیدگاه مثبتی نسبت به اهل‌بیت پیامبر داشته‌اند و برخی دیگر نیز منکر این امر هستند. مستشرقانی که به منابع اصیل اسلامی مراجعه کرده و کتب فرق اسلامی را جست‌وجو کرده‌اند، نسبت به اهل‌بیت اظهار ارادت می‌کنند و عده‌ای نیز دیدگاه منفی نسبت به این خانواده داشته اند. چگونگی برخورد شیعیان با این‌گونه روایات و بررسی نظرات مستشرقان می‌تواند دیدگاهی جامع در ارتباط با الگو گیری از دانش اهل‌بیت و یاران کبار ایشان به ارمغان آورد و مهم‌تر از آن می‌توان به نقش سازنده‌ی اسلام و مربی‌گری اهل‌بیت در تعلیم علوم به یاران خاص ( یاران کبار) و عام خود پی برد. با توجه به جایگاه دانشی که اهل‌بیت و یاران ایشان از آن برخوردار بودند و با توجه به اینکه بحث شیعه پژوهی و مسئله دیدگاه خاورشناسان به اسلام و مسائل دانشی اهل‌بیت همواره مورد توجه بوده است، این پژوهش درصدد است که دیدگاه‌ها و نظرات مفسران شیعه و مستشرقان (خاورشناسان) را در مورد جایگاه علوم و دانش اهل‌بیت و همچنین یاران کبار اهل‌بیت مورد تحلیل و بررسی قرار دهد و ببیند آیا می‌توان اعتبار و ارزشی که در علم پیامبر و اهل‌بیت وجود دارد را برای یاران کبار ایشان در نظر گرفت یا خیر؟ این پژوهش با گردآوری اطلاعات با روش کتابخانه‌ای به بررسی تطبیقی دانش اهل‌بیت پیامبر, و یاران کبار ایشان از منظر روایات شیعه و مستشرقان می‌پردازد. در نتیجه ازنظر روایات شیعه، علوم اهل‌بیت از جانب خداوند می‌باشد و اهل‌بیت این علوم را به یاران کبار خود نیز منتقل کرده اند، اما مستشرقان معتقدند که علم تنها می‌تواند از طرق علوم دنیایی به دست آید و به علوم وحیانی اعتقادی ندارند، بنابراین یاران کبار نیز از این دانش برخوردار نبوده‌اند. کلیدواژه: دانش، اهل‌بیت پیامبر، یاران کبار، روایات شیعه، مستشرقان.

یکی از انواع اجماع که در کتب اصول فقه اهل‌سنت مورد بررسی قرار گرفته، اجماع عترت یا اهل‌بیت پیامبر, است و منظور از عترت در این موضوع حضرت علی بن ابی‌طالب، فاطمه زهرا، امام حسن و امام حسین, است. جمهور اندیشمندان اهل‌سنت برخلاف شیعیان امامیه و زیدیه این اجماع را حجت نمی‌دانند و در اعتبار و دلالت مستندات قرآنی و روایی آن به مناقشه پرداخته‌اند. این پژوهش با روش تحلیلی - توصیفی، به بازخوانی مفهوم این اجماع و دیدگاه عالمان شیعه و اهل‌سنت پیرامون آن پرداخته و با جستجو در میراث علمی اهل‌سنت، مصادیق فقهی این اجماع را شناسایی کرده و آن را با فقه امامیه تطبیق می‌دهد؛ تا به هدف بازشناسی مفهوم معادل آن در ادبیات فقهی شیعه دست یابد. پس از بررسی چهارده مصداق فقهی اجماع عترت و تطبیق آن با فقه شیعه، به نظر می‌آید که عنوان اجماع عترت یا اهل‌بیت، عنوانی جدید بوده و با عناوینی چون ضروریات یا مُسَلَّمات یا اجماعیات فقه انطباق کامل ندارد. این اجماع اغلب در آن دسته از مسائل فقهی ادعا شده که وجه ممیّز و شاخصه تفکیک دو مذهب تشیع و تسنن است.

این پایان‌نامه به تحلیل و ارزیابی آراء و شبهات مستشرقان درباره مفهوم جهاد در اسلام، به ویژه بر اساس آیات قرآن، می‌پردازد. از آغاز گسترش اسلام، موضوع جهاد همواره مورد توجه محققان و خاورشناسان غربی بوده است و برخی از آنان با تکیه بر منابع و اطلاعات ناقص یا مغرضانه، تصاویری نادرست از این مفهوم به نمایش گذاشته‌اند. بسیاری از مستشرقان جهاد را به عنوان وسیله‌ای برای خشونت، گسترش قلمرو و تحمیل عقیده تفسیر کرده‌اند. این در حالی است که در آموزه‌های اسلامی، جهاد نه تنها به معنای جنگ نیست، بلکه مفهوم گسترده‌تری شامل تلاش در راه خدا و مبارزه با موانع درونی و بیرونی برای تحقق عدالت و حمایت از مظلومان دارد. این پژوهش ابتدا به تعریف لغوی و اصطلاحی جهاد پرداخته و سپس اهداف جهاد در اسلام را که شامل دفاع از حقوق الهی و انسانی، مقابله با ستم و ظلم، و حمایت از مظلومان است، مورد بررسی قرار می‌دهد. همچنین با استناد به آیات قرآن و تحلیل دیدگاه‌های مفسران اسلامی، انواع جهاد از جمله جهاد دفاعی و ابتدایی تبیین می‌شود. در ادامه، به نقد تفصیلی مواضع مستشرقان پرداخته می‌شود؛ برخی از آنها با نگاه ایجابی و مثبت به جهاد نگریسته و به نقش سازنده آن در گسترش صلح و عدالت اشاره کرده‌اند، در حالی که عده‌ای دیگر با نگرش سلبی، جهاد را ابزاری برای خشونت و کشورگشایی تلقی کرده‌اند. نتایج این پژوهش نشان می‌دهد که مستشرقان در تحلیل‌های خود به منابع معتبر اسلامی توجه کافی نداشته و اغلب از منابع دست دوم یا روایت‌های ناقص استفاده کرده‌اند. همچنین، ادعاهای مطرح شده درباره خشونت در آیات جهاد، با توجه به شرایط خاص زمانی و مکانی نزول آیات و همچنین سیره پیامبر اسلام (ص) که بر صلح‌طلبی و رحمت تأکید داشته، نادرست و مغرضانه است. این پایان‌نامه با هدف ارائه تصویری روشن و جامع از مفهوم جهاد اسلامی، به نقد تحریفات و سوءتعبیرات مستشرقان پرداخته و تأکید می‌کند که جهاد در اسلام با اصول عدالت، دفاع مشروع و مقابله با ظلم سازگار است و هرگز به عنوان ابزاری برای تحمیل عقاید یا گسترش قلمرو به کار نرفته است.