جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

با این که کانت به صورت نظام‌دار به پی‌ریزی نظامی برای تربیت اخلاقی نپرداخته، لیکن به علت این که مفهوم انسان و انسانیت محور اصلی فلسفه اوست، توجه به اندیشه‌هایش می‌تواند غنای بیش‌تری به فلسفة تعلیم و تربیت اخلاقی ببخشد. دربارة دیدگاه خواجه نصیر طوسی در زمینة تربیت اخلاقی نیز می‌توان گفت که وی در تاریخ اندیشة اسلامی نقشی بسیار حیاتی داشته است؛ یعنی وی در دوره‌ای از تاریخ اسلام به پاسداری و حراست از اندیشة دینی پرداخت و نقش احیاگری خود را به انجام رساند که شاید بدترین دورة تاریخ اسلام باشد؛ دوره‌ای که مغولان به ایران هجوم آورده و به تاراج و تخریب میراث فرهنگی این مرز و بوم پرداختند. در چنین برهه‌ای خواجه نصیر رسالت خود را حفظ و احیاگری اندیشه‌های اسلامی حکمای پیش از خود قرار داد. شاید به همین دلیل معلم ثالث لقب گرفت. خدمت بزرگ وی در احیای حکمت عملی به صورت ویژه‌ با تالیف کتاب اخلاق ناصری بود. کتاب حاضر پس از معرفی احوال و آثار کانت و خواجه‌نصیرالدین طوسی، به خاستگاه‌ها و مبادی تربیت اخلاقی و ارزیابی تطبیقی دلالت‌های مربوط به تربیت اخلاقی دو اندیشمند مزبور، و در پایان نقد و بررسی دیدگاه کانت و خواجه نصیرالدین طوسی در زمینة تربیت اخلاقی اختصاص دارد.

یکی از مباحث اختلاف‌برانگیز در مباحث علم النفس فلسفی، مسأله حافظیت و جامعیت مزاج است. مزاج انسان عرضی است که پس از ترکیب عناصر متضاد به‌وجود می‏آید. این مزاج به‌جهت کیفیات مختلف و متضاد خود، محتاج به عاملی است تا بتواند این مزاج را حفظ نموده و مانع از گسستگی آن شود. به اتفاق همه حکمای اسلامی، نفس انسان پس از حدوثش حافظ و جامع مزاج بدن خود است. اما مسأله‌ طرح‌شده در اینجا این است که قبل از حدوث نفس که هنوز نفسی به‌وجود نیامده، جامع و حافظ مزاج جنین کیست؟ به این مسأله جواب‌های مختلفی داده شده است. جناب خواجه نیز به‌طور مفصل به این مسأله پرداخته است و در نهایت جوابی می‌دهد که بسیار نزدیک به مبنای حرکت جوهری و جواب صدرالمتألهین است. اما با بررسی‌های دقیق این دیدگاه پِی خواهیم برد که هرچند جناب خواجه به مبنا و جواب صدرالمتألهین نزدیک گشته، اما نمی‎توان ادعا نمود که خواجه نیز خواسته یا ناخواسته براساس حرکت جوهری و مطابق با جواب صدرالمتألهین مسأله را حل نموده است.

شرح و بررسی منطق ابن‌سینا از کتاب "اشارات" ایشان است. در این اثر به شرح مباحث منطقی نهج اول و دوم از کتاب مذکور پرداخته شده و مهمترین مباحث مربوط به علم منطق و ماهیت آن و چیستی مباحث منطقی، زبان‌شناسی، دلالت زبانی و برخی دیگر از قواعد علم منطق بیان شده است. در ابتدای این اثر به بحث در مورد چیستی، چرایی و ضرورت علم منطق پرداخته شده و پس از آن چگونگی پیدایش علم زبان‌شناسی و شاخه‌های دیگر از منطق بیان شده است. در ادامه به بحث در مورد دلالات پرداخته شده و مباحثی همچون: کلی و جزئی، مفرد و رکب، ذاتی و عرضی، انواع کلی (کلیات خمس) اعم از جنس، نوع، فصلف عرض عام و عرض خاص، انواع حد و تعریف، ماهیت و اسیب‌شناسی تعریف منطق بیان شده است. نویسنده این مطالب را با استناد به مباحث منطقی نهج اول و دوم از کتاب "اشارات" ابن‌سینا بیان نموده و آن‌ها را شرح نموده است.

بوعلی در اشارات آخرین یافته های طبیعی، فلسفی و عرفانی خود را به دقیق ترین وجه تبیین کرده است. این کتاب پس از نزدیک به هزار سال هنوز دارای قوت و ارزش علمی فراوان است. شرح ها و تعلیقه های بسیاری در طول تاریخ بر اشارات نگاشته شده است. ولی شاید دسترسی آسان به این شروح برای بسیاری ممکن نباشد.